1594 г. жніўня 1. Нясвіж. Тастамент княгіні Гальшкі Яўфіміі Радзівіл.

1594 г. жніў­ня 1. Нясвіж. Таста­мент кня­гіні Гальш­кі Яўфі­міі Радзівіл. 

Выписъ с книгъ кгрод­ских зам­ку г(оспо)д(а)ръского Новгородского. 

Лета от наро­же­ня Сына Боже­го тисе­ча пет­со т деветь­де­сят шосто­го м(е)с(я)ца декаб­ра семо­го дня. 

На роч­кохъ судо­выхъ кгрод­скихъ, в року тепе­реш­немъ деветь­де­ся т шостомъ в м(е)с(я)цы декаб­ри у Нова­го­род­ку сужо­ныхъ, перед нами, Федо­ром Богу­шом, воис­кимъ его коро­лев­ское м(и)л(о)сти и намест­ни­комъ, а Еси­фом Андре­еви­чом Голу­бом, судьею, и Кришто­фом Узлов­ским, писа­ром, врад­ни­ка­ми судо­вы­ми кгрод­ски­ми нов­го­род­ски­ми от вел­можъ­но­го п(а)на его м(и)л(о)сти п(а)на Тео­до­ра Ску­ми­на, вое­во­ды нов­го­род­ско­го, ста­ро­сты горо­ден­ско­го и олит­ско­го, поста­но­вив­ши­се оче­ви­сто слу­жеб­ник вель­мож­но­го п(а)на его м(и)л(о)сти п(а)на Мико­лая Кришто­фа Ради­ви­ла, кн(я)ж(а)ти з Олы­ки, на Несви­жу, вое­во­ды троц­ко­го пан Вои­техъ Перш­ко, опо­ве­далъ и покла­дал имен­немъ его м(и)л(о)сти теста­мент змер- лое п(а)ни Галиш­ки Еуфе­меи з Виш­нев­ца, вое­во­ди­ное троц­кое, мену­ю­чы, што же деи все тое, што кол­векъ их м(и)л(о)сть собе з обудвух сто­рон по дате того теста­мен­ту запи­са­ми, вод­ле пра­ва справ­ле­ны­ми и на вра­де сознан­ны­ми зъ сто­ро­ны мае тно­сти лежа­чое и рухо­мое, ина­чеи нижъ в томъ теста­мен­те опи­са­но ест, варо­ва­ли в зупол­нои моцы, вод­ле запи­су зоста­ва­ти мает. И про­сил пан Вои­тех Перш­ко име­немъ его м(и)л(о)сти п(а)ни мал­жон­ки его м(и)л(о)сти до книг кгрод­скихъ нов­го­род­скихъ был упи­сан. Кото­рои, до книг упи­су­ю­чи сло­во в сло­во, такъ се в собе мает. 

W ymię Swiętei y nierozdzielnei Troice, Boga Oica, y Syna, y Ducha Swię-tego, ktory w taiemnicy swei ma liczę dni naszych y godzine wie rozł ączenia kaz- dego człowieka s tym mizernym || [3адв.] swiatem. Przeto ia Halszka Euphemia z Wiszniowca Radziwiłowa, xięzna na Ołyce y Nieswizu, woiewodzina trocka, będ ąc na ten czas na umyslie y na ciele z łaski BoŜei zdrow ą, alie czui ąc sie byc człowiekiem, a wiedz ąc ten decret na wszystek swiat wydany, ze kto sie rodzi um- rzec musi, nie wiedz ąc teŜ czasu y godziny i ktorei Pan moy s tei nędzy swiata mnie powolac będzie raczył, testamentem moym, ktory z dobrym rozmysłem y z dobrym za łaską BoŜą rozumem czynie, oznaimuie y tak go zaczynam. Naprzod: 

Gdy z woli BoŜei dusza moia s ciałem rozł ączona będzie unizenie Je o X M mego młscwego Pana małŜonka y dobrodzieia proszę, aby ciało moie grzeszne pochowano było w NieswiŜu, w koscielie BoŜego Ciała oicow jezuytow, w caplicy Swięte o KrzyŜa, gdzie teŜ y sobie po smierci swey mieisce naznaczył. A prosze pokornie, aby s ciałem moym Ŝadnych ceremoniey nie czyniono, alie aby mnie poprostu schowano tak iako katoliczkę zwyczainymi modlitwami koscielnymi, tak iako y przy kaŜdem ubogiem pogrzebie catolickim dzieie. Axamith, ktory niepotrzebnie zwykł bywac na trunach, prosze, aby na moiey nie był, jeno prosze sukno y płotno. Gdysz poŜytecznieisza to mnie będzie, ze się to obroci na modlitwę za grzeszną duszę moie, anisz na te niepotrzebne cerimonie, ktore sie ninacz niezeid ą, jeno na proŜnosc tego swiata, o e o ia nie dbaiu. Ciału memu, aby nie dopuszczono długo stac, alie aby ię iako naprędzei schowano, nie sproszywai ąc nikogo, ani tesz długo czekai ąc na ziachanie powinnych moych. GdyŜ dosyc na tym zesie ym oznaimi o zeszciu moym Iei Mcz Pani woiewodziną witeska siostra moia, będzie li poblizu, zyczyła b ym tego, aby była na pogrzebie moim, takŜe y inszy powinni moy, ktorzy by byli poblizu w tym kraiu. Ale iesli by rychło sie nie || [4] ziechali, tedy nie trzeba ich s pogrzebem moim czekac, y owszem, prosze, aby ciało moie rychło było pochowane. A to się na tę powinne moie rozumiec ma siostry moie rodzone y bracia Ich Msc Panowie Zawiszowie, gdysz a co za poŜytek s tego, gdy na swiecie ciało długo niechowane stoy, iedno zawada domowym sprawom a zatrudnienie wielu rzeczom. Niech Ŝe mi tedy Jego X Msc przy wielu ynszych dobrodzieistwach swych, ktorem ia niezliczone od Ie o X Msci nad wszystki zasługi moie za Ŝywota swego brata y teras tę łaską sw ą pokaŜe, aby tei prozbie mei dogodził y ciało moie tak roskazał pochowac, iako to wyszei dołoŜyła. GdyŜ pewnam te o, ze kaŜdemu bacznemu to podobac się będzie, ysz się tei prozbie mei dogodzi, a nieprzyaciel choc by dobrze i chciał, co o tem mowie y przypisac to, czemu insze, tedy na to dbac nie trzeba, poniewasz oni zwykli iako na swiecie i w dobrey rzeczy ludziom dawac przyganę. A osobliwie y o to prosze, aby Ŝebracy ciało moie do grobu niesli. 

A co się dotycze maiętnosci mei, naprzod ysz mam sumy na ymieniu Korelickim w powiecie nowogrodzkim liez ącem, pewnymi zapisy prawnie warowanei, cztery tysi ące kop groszy litewskich. A osobliwie, co mi tesz na list swoi chocasz na urzędzie nie zeznany Je o Msc XiąŜe Jerzy Iwanowicz Czartoryski został winien, com za niego przy okupieniu tego ymienia Korelickiego Panu Michałowi Fronckowiczowi, płac ąc wydatki iego na potrzebę tego ymieniu, czynie y długi poddanych korelickich pięc set kop groszy litewskich, zapłaciła. Tedy s tei wszystkiei sumy, s czterech tysięcy y pi ąti set kop groszy, zapisuię trzem corkom moim, ktore mi Pan Bog dał. A isz z woli Je o swiętey || [4адв.] iestem brzemienna, a dał by mi Pan Bog y czwartą corkę, tedy opisuie wszytkim czterem corkam moim dwa tysi ąca y dziewięc set kop groszy litewskich. A iesli by tym brzemieniem nie corka, ale syn był, tedy przed się ta suma wszytka dwa tysi ąca i dziewięc set kop groszy litewskich ma bydz y zapisuię tym trzem corkam moim Halszce, Krystynie y Katarzynie, w iakim Ŝeby kolwiek stanie, albo w duchownem klasztorze, albo zamęŜem Pan Bog chciał ich miec. 

S tei Ŝe sumy korelickiei wyszey mianowaniei zapisuię na budowanie kos- cioła swiętei Katarzyny, ktory ma bydz murowany w NieswiŜu dwiescie kop groszy litewskich. A osobliwie na budowanie klasztoru oicom barnadynom, ktorzy takŜe w NieswiŜu ma byc przy koscielie swiętei Katarzyny, zapisuię s teiŜe sumy korelickiei tysi ąc kop groszy litewskich, prosz ąc generała reguły bernadynskiei o rzecz słuszn ą, aby z ramienia swego iako starszy zliecił, Ŝeby bernadyni nieswiŜcy w koscielie swym nieswizskim na kaŜdy tydzien w pi ątek albo w poniedziałek przenafaciebnieisz ą offiarę msz ą swiętą za grzeszn ą duszę moie miewali zawsze, pewnam, isz to ym cięszko nie będzie. Alie iesli by do tego nie przyszło, to iest jesli by barnadyni tego tu mieisca w Nieswizu przy ąc y klasztoru abo braci swei tu miec niechcieli, tedy tesz ym ta suma tysi ąc kop groszy naliezec i dawana byc nie ma, alie zliecam to szafunkowi Ie o XiąŜecey Młsci Pana y małŜonka mego młscwe o, aby Je o X Msz obrocił tą sumę na iaki poboŜny uczynek, b ądz to na klasztor abo na koscioł iaki, а zgoła, yako się Je o X Mczi widziec będzie. 

S tei Ŝu sumy korelickiei, wyszei pomienionei zapisuię || [5] na koscioł nieswizski jezuitski, a mianowicie do caplice, gdzie iest ołtarz Swiąte o KrzyŜa uprzy- wileiowany na och ądozstwo, to iest na apparaty albo na siebro koscielne, czego obaczę byc wi ątszę potrzeb ą, czynięc to za radę y wiadomoscię Je o X Mczi, pewnę summą, to iest dwiescie kop groszy litewskich, proszęc oicow jezuitow, aby zwłaszcza u tego uprzywileiowanego ołtarza przy naswi ątszei offierze nie zapominali grzesznei duszy mei. 

K temu z tei ze sumy korelickiei wyszei pomienionei zapisuie panom zakonny w nieswizskim klasztorze mieszkaięcym reguły swiątego Benedycta, na koscioł nowy swi ątei Euphemiey tak Ŝe na apperaty albo na srebro, iakę potrzeb ą obaczę, takŜe za wiadomoscię i radę Jeo X Mczi to czynięc, co uczynie zechcę, dwiescie kop groszy litewskich, рewna tego b ądęc, Ŝe mie w modlitwach swi ątobliwych swych zapaminac nie b ądę. 

Ktorę to sume cztery tysiece y pi ącset kop groszy litewskich ma Je o Xięząca Młsc Pan małzonek y dobrodziei moi swymi pieniedzmi dac. A w tei summie pieni ądzy to zwysz pomienione ymienie Korelicze ze wszystkim tak iako sie w sobie ma, z dworem, z pasznię dworney, z miastem, z sioły, z boiary, s mieszczany, z poddanymi sielskimi, oiczyznemi y przychoŜemi, y z ogrodnikami, y ze wszelakimi ich powinnosciami i poŜytkami tego imienia, nic s niego nikomu ynszemu nie wymuięc, ani zostawuięc prawem moym, iako własnie mnie nalieŜy, dzierzec y uŜywac, asz do oddania sumy tei czterech tysi ący y pięciseth kop groszy litewskich od tego, komu by to wiecznoscię to ymienie Korelicze nalieŜało. A iesli || [5адв.] by u samego Je o Msczi za Ŝywota Je o Mczi tego imienia Korelickiego nie okupiono, tedy po Ŝywocie Je o Msci potomkowie Jeo Mczi abo ten, komu by to od Je o Mczi zapisano było, ma to ymienie w wyszei pomienioney sumie pieniądzy tak Ŝe asz do oddania tei sumy pieni ądzy dzierzec. Aze chceli Je o Mscz Pan małzonek moi sam to ymienie Korelicze wiecznoscię kupic, to Je o Msczi wolno b ądzie, albo iesli bym ia, maięc z laski BoŜei przedłuŜenie Ŝywota tą mai ątnosc imienie Korelicze wiecznoscię na si ą kupiła, a zeszła bym z tego swiata nieodprawiwszy tych poboŜnych uczynkow wszytkich, abo ktorych s tych pomienionych, albo nie opatczyła bym zostawieniem na to gotowei sumy po sobie, tedy przed si ą tą sumą cztery tysięce y pi ącset kop gro- szy litewskich po Ŝywocie moim Je o Xięząca Młsc na te pobozne uczynki swymi pieni ądzmi załoŜyc y w tei summie pieni ądzy to ymienie Korelicze dzierzec ma asz do oddania tych pieni ądzy, iako si ą to wyszei pomieniło. 

A co sie dotycze sumy to iest szesci tysi ący kop groszy litewskich, ktorę miałam od Je o XięŜecei Młsci Pana małŜonka y dobrodzieia mego na ymieniu Je o Xięzącei Mlsci Swierźnie w powiecie nowogrodzkim y mieńskiem liezęcem, prawnie wniesionę y opisanę, tedy te summą pomienionę wszytką szesc tysi ący kop groszy litewskich Je o XięŜecei Mczi Panu małŜonkowi moiemu wyszei po- mienionemu darui ą y tym testamentem zapisui ą, wiecznie s niey wyrzekam si ą y od niei Je o Xięzecę Młsc y potomstwo Je o XięŜecei Młsci tak Ŝe to ymienie || [6] SwierŜeńskie wiecznemi czasy wolnemi czynie, osobliwie maięc przed oczyma wielkie dobrodziestwa Je o XięŜącei Mczi Pana małŜonka mego ku sobie. 

A chcącie wyznac y oswiadczyc, tedy na wszystkim ymieniu moim Derewienskiem w powiecie mienskim liez ącym, tak iako sie mnie z rownego wieczyste- go działu od zch Mczi pań siostr moich rodzonych przeciwko częsci im zostałych, w częsc moie dostało, nic s niego nie wymui ąc ani zostawui ąc zapisuię Je o XiąŜęcei Mczi osm tysięcy kop groszy litewskich, tym sposobem, yz w tei sumie pieniędzy to wszystko ymienie Derewienskie, tho iest dwor Derewienski z folwarkiem Chotową y z folwarkiem Ostrowem. Gdysz na ten czas w tem ymieniu za zepsowaniem przez mię folwarku DereŜenskie o folwarkow więcei niemasz, z miastem Derewienskiem, z sioły do tego dwora y do tych folwarkow nalieŜącymi, z ziemiany szlachtą, z boiarmi, z mieszczany i ze wszystkimi y wszemi poddanymi miesckiemi y sielskie- mi, z ogrodnikami y s powinnosciami ych wszelakimi, s paszni ą dworną, z zboŜem wszelakim, młoconym y niemłoconym, z gruntami dwornymi y z gruntami ziemian szlachty, takŜe boiarskimi, miesckimi, sielskimi pasznymi i niepasznemi, z stawy, z młynami y z ich wymiełki, z ieziormi, z sianoŜęcmi, z d ąbrowami, s puszcz ą, z łowy zwierzynnemi, rybnemi y ptaszemi, y z bobrowemi gony, y ze wszytkimi y ze wszelakimi poŜytkami y wchodami || [6адв.] tak ysz pomienione niepomienionemi, a niepomienioni pomienionemi, prawa i władnosci vimować y nic szkodzic nie ma i nic nie będzie, ma Je o Xi ązeca Msc Pan małzonek moi nie inaczei jeno iako własnosc swą y iako mnie samei naleŜało, ze wszystkim na wszystko na siebie dzierŜec y uzywac asz do oddania Je o Msci od te o komu wiecznosc te o ymienia naleŜec będzie tei wszystkiei sumy pieniędzy osmi tysięcy kop groszy, ktorą summę wolno Je o Msci komu chc ąc zapisac. A iesli by Je o Msc nikomu tei sumy pieniędzy nie zapisał, a to by imienie za zywota Je o Mczi od Je o Mczi okupione nie było, tedy komu by po Je o Mczi prawem przyrodzonym naliezało, ten to imienie ma dzierzec y uzywac tak Ŝe asz do oddania tei wszystkiey sumy pieniedzy. A ten, komu wiecznosc tego imienia naleŜec będzie iak od samego Je o XiąŜece Mczi, tak od te o, komu by od Je o Xi ą‑Ŝecey Młsci ta suma zapisana była po temuszy od tego, kto by od Je o Xi ązęcei Mczі bez opisu prawem przyrodzonym w tei sumie pieniędzy to ymienie trzymał, nie odłoŜywszy tei wszystkiey sumy pieniędzy osm tysięcy kop groszy litewskich, nie ma tego ymienia brac, y niiakiei przekazy w dzierzeniu y uŜywaniu dzierz ących przyczynami tak prawnymi iako i nieprawnymi czynic, a tak Ŝe y oddawszy tę sumę pieniędzy spustoszenia y niiakich szkod na tych wszystkich poŜyskiwac nie ma wiecznemi czasy. Gdysz dzierzenie y uŜywanie tego ymienia Je o Xi ązecei Młsci y ynszym, komu po Je o XiąŜecey Młsczi || [7] naleŜec będzie do oddania tei sumy pienię- dzy tak opisuie iako własnie mnie samei naliezy. Nad to temuŜ Je o X Mczi Panu małŜonkowi memu zapisuię ymienie w powiecie nowogrodzkim liez ące Pocieikowicze y sumę pieniedzy na tym imieniu Pociei- kowskim osm set kop groszy litewskich tym sposobem, Ŝe Je o Xca Msc tego wszystkie o ymienia Pocieikowskiego ze wszystkim na wszistko, iako sie mnie od ich Mczi Pań siostr moich przeciwko częsci Ych Mczi zostałych rownym wieczystym działem w częsc moie zostało, ma wedla woli y wszelakie o podobania swego, iako własnosc sw ą y iako własnie mnie nalieŜało uzywac do nadalsze o Ŝywota swe o będ ąc wolen tę sumę pieniędzy osm set kop groszy litewskich na tem ymieniu moim tak przy Ŝywocie moim iako i po Ŝywocie komu chc ąc zapisac, a ten, komu wiecz- nosc te o ymienia nalieŜec będzie, iak za dzieczenia Je o XiąŜecei Msci do Ŝywota Je o Mczi, tak i po Ŝywocie Je o X Mczi temu, komu by to po Ie o X Mczi nalieŜało nie od- łoŜywszy tei sumy pieniędzy nie ma sie niiakimi przyczynami tak prawnymi iako y nieprawnymi w to ymienie wstępowac y przekazy w dzierzeniu y uŜywaniu czynic, a tak Ŝe y zapłaciwszy tą sumę pieniędzy spustoszenia tego ymienia y niiakich szkod pozyskowac nie mai ą wiecznemi czasy, poniewasz ia dzieczenie y uŜywanie tego imienia mego do Ŝywota Je o Xi ązecey Mczi, a po Ŝywocie Je o X Mczi komu wedle prawa nalieŜec po Je o Mczi będzie do oddania tei sumy pieniędzy nieinaczei iedno, iako mnie samey dzierzec y uŜywac nalieŜało. Tak opusuie, a y [?] zem do tego czasu na koscioł y plebani ą derewiens- ką || [7адв.] funduszu nie dała y nie zeznała go tak, iako prawo chcę, tedy przyczy- na ta, Ŝe odmiana w tych niedawny obczasiech działa sie z xiędzem plebanem, za- tym tesz połog moi przybliŜał sie, zem z domu odieŜdzac nie mogła. Przeto iesli by mie Pan Bog s te o swiata powołał przed sprawieniem funduszu, wkładam ta na te o, komu sie Derewna po mnie wiecznosci ą dostanie, obowięzui ąc go pod błogo- słowienstwem BoŜym y pozywai ąc go na s ąd BoŜy, gdy by te o uczynic nie chciał, aby bez zadnei odwłoki y nie mieszkai ąc fundusz dostateczny oprawił na to wszystko, co sie kosciołowi z odmiany odemnie naznaczyło, і s tym, co sie ieszcze sianoŜęci przydac odemnie ma, o czem Pan Woiciech Pierszko dobrze wie, gdys sie to przezeń odprawić miało. А dawszy fundusz, aby zeznał tak, iako prawo potrzebnie, s tym dokładem ysz gdzie by sie w czem kosciołowi derewieńskiemu odemnie w odmiane moiei teraznieiszei wzgl ądem tego, co było pierwiei od nieboŜczki Paniei matki moiei naznaczono nie dosyc działo, albo pokazał li by to słusznie xi ądz pleban, ze koscioł s terznieiszei odmiany krzywd ą ma, tedy proszę, aby mu sie wszytko nagrodziło, b ądz gruntem, b ądz teŜ czym kolwiek, czego by obaczył bydz potrzebe kosciołowi. Gdysz nie swoie daiemy Bogu, alie ie o włas- nie, ktore iedno do czasu w swym szafunku mamy. Z strony sług moich, tak białych głow iako i męszczyzn, ktory na słuŜbie przy mnie sie bawi ą, uniŜenno Je o Xi ązecei M. proszę, aby z dochodow, ktore z ymion moich przypadac tego roku będ ą, tak były odprawione, iako bym od nich po smierci mei nie złorzeczeństwo, alie modlitwę miała, a mianowicie według reiestru, ktory iest, osobliwie ręką moi ą pisany. A tu insz zawierai ąc ten moi testament a poruczai ąc Panu Bogu siebie samą, zdrowie i wszystkie sprawy moie, aby on rozrz ądzac || [8] raczył, tak iako sie Je o swiętei młsci podoba y iako nalepiei widzi wprzod z fatą sw ą swiętą po tym z do- brym moym yzbawieniem duszy moiei, tedy ten testament moi podpisuie ręką moi ą własn ą y pieczęc moie do tego testamentu mego przyłozyłam. A przy tem byli y będ ąc tego dobrze wiadomi za ustn ą i oczewistą prozb ą moi ą pieczęci swe do tego testamentu mego przyłoŜyli y rękoma swymi podpisać sie raczyli zacnie urodzeni ych mcz Panowie Pan Jozeph Hołownia, sędzia ziemski nowogrodzki, Pan Jarosz Komor a Pan Kostanty Hrehorowicz Zaliwaka, ziemianie y obywatelie Wo Xtwa Litewskie o. Pisan w NieswiŜu, dnia piersze o miesi ąca Augusta roku od Narodzenia syna BoŜego tysi ąc pięc set dziewiędziesi ąth czwartego. У того теста­мен­ту печа­теи при­тис­не­ныхъ чоты­ри. А под­пи­си рукъ под­пи­са­ны суть сло­вы: Halszka Eufemia z Wiszniowca Radziwiłowa ten testament podpisałam ręką moi ą własn ą. Печа­тар устне про­шо­ныи Есифъ Голов­ня до того теста­мен­ту руку сво­ю­под­пи­салъ. Pieczętarz ustnie proszony do tego testamentu Jarosz Komor ręką własn ą. Печа­тар устне про­шо­ныи до того теста­мен­ту Костен­тин Гри­го­ре­вичъ Зали­ва­ка руко­ю­сво­ею. Кото­рыи то т теста­мент черезъ п(а)на Перш­ка перед нами покла­да­ныи за про­збо­ю­е­го, п(а)на Перш­ка име­нем его м(и)л(о)сти п(а)на вое­во­ды троц­ко­го до книг кгрод­ских нов­го­род­ских ест упи­сан, с кото­ро­го запи­са­ня и сесь выписъ с книг под наши­ми вра­до­вы­ми печат­ми его м(и)л(о)сти пану вое­во­де тро­цъ­ко­му ест выдан. Писан у Нова­го­род­ку. Кри­шъ­тофъ Узло­въскии, кгрод(скии) новгор(одскии) писар m(ani) p(ropria). Есифъ Голо­убъ, судя кгродски(и) новгород(скии) власт­ною рукою m(ani) p(ropria). Року УЗ м(е)с(я)ца ин(варя) Е дніа то т выпис при опо­ве­да­ню­та­ста­мен­ту у суду пан Криштофъ Перш­ко покла­дал. Есифъ Голов­ня. Федоръ Евла­шов­ски, под­су­док. Ско­рик­го­валъ з кни­га­ми Ян Ковалски.

Перак­лад Выпіска з грод­скай кні­гі Нова­га­род­ска­га гас­па­дар­ска­га зам­ка. У год ад нара­дж­эн­ня Божа­га Сына 1596, меся­ца снеж­ня 7 дня.

На грод­скіх судо­вых роч­ках у год цяпе­раш­ні 96 уме­ся­цыснеж­ні ў Нова- гарод­ку суд­жа­ных, перад намі, Фёда­рам Богу­шам * , вой­скім яго кара­леўс­кай мілас­ці і намес­ні­кам, і Есі­фам Андр­эеві­чам Голу­бам**, суддзёю, іКры­шта­фам Узлоўскім***, піса­рам, нова­га­род­скі­мі грод­скі­мі судо­вы­мі ўрад­ні­ка­мі, пас­таў- лены­мі вяль­мож­ным панам, яго мілас­ц­ю­па­нам Тэа­до­рам Ску­мі­нам****, нова- гарод­скім ваяво­дам, гарад­зен­скім і аліц­кім ста­рас­там, аса­бі­ста з’явіўся служ- бовец вяль­мож­на­га пана, яго мілас­ці пана Міка­лая Кры­шта­фа Рад­зіві­ла*****, кня­зя на Алы­цы і Нясві­жы, троц­ка­га ваяво­ды, пан Вой­цех Перш­ка******. Ён паве­да­міў і паклаў ад імя яго мілас­ці таста­мент памер­лай пані супру­гі яго мі- лас­ці, яе мілас­ці пані Гальш­кі Яўфі­мііз Віш­няў­ца, троц­кай ваявод­зі­ны, сцвяр- джа­ю­чы, што ўсё тое, што калісь іх мілас­ці сабе з абодвух бакоў павод­ле па- дара­ван­ня гэта­га таста­мен­та запі­са­мі, згод­на з пра­вам зроб­ле­ны­мі і ў суд­зе яўле­ны­мі адно­сна маё­мас­ці рухо­май і неру­хо­май, інакш, чым у гэтым таста­мен­це апі­са­на, уста­навілі, то ў поў­най моцы павод­ле гэта­га запі­са заста­вац­ца па- він­на. І прасіў пан Вой­цех Перш­ка ад імя яго мілас­ці, каб таста­мент пані супру­гі яго мілас­ці у нова­га­род­скую грод­ску­юк­ні­гу быў упі­са­ны. Які, упі­сваю- чыя­го ў кні­гу сло­ва ў сло­ва, так у сабе­мае: У імя свя­той і непад­зель­най Трой­цы, Бога Айца, і Сына, і Духа Свя­то- га, які ў таям­ні­цы сва­ёй тры­мае ліч­бу нашых дзён і ведае гад­зі­ну раз­луч­эн­ня кож­на­га чала­ве­ка з гэтым міз­эр­ным све­там. Таму я, Гальш­ка Яўфі­мія з Віш­няў­ца Рад­зівіл, кня­гі­ня на Алы­цы і Нясві­жы, ваявод­зі­на троц­кая, будучы з лас­кі Божай зда­ро­вая розу­мам і целам, але, будучы чала­ве­кам і ведаю- чы закон, дад­зе­ны ўся­му све­ту, што, калі хто нарад­зіў­ся, то паві­нен памер­ці, не веда­ю­чы часу і гад­зі­ны, у якую Пан мой з гэта­га ўбо­га­га све­та мяне па- клі­ча, маім таста­мен­там, якіз добрай раз­ва­гай із доб­рым, лас­кай Божай, ро- зумам раб­лю, паве­дам­ля­юі так яго пачы­наю. Спа­чат­ку: Калі з волі Божай мая душа з целам буд­зе раз­лу­ча­на, пакор­на пра­шу яго княс­кую мілас­ць май­го мілас­ці­ва­га пана супру­га і даб­рад­зея, каб маё грэш­нае цела было паха­ва­на ўНя­сві­жы, у кас­цё­ле­Бо­жа­га­Це­ла айцоў езуітаў * , у кап­лі­цы Свя­то­га Кры­жа, дзе ён і сабе па смер­ці сва­ёй мес­ца прызна­чыў. І пакор­на пра- шу, каб з маім целам нія­кіх цыры­моній не рабілі, але каб мяне паха­валі як ка- таліч­ку, звы­чай­ны­мі кас­цель­ны­мі малітва­мі, так, як і пры кож­ным убо­гім каталіц­кім паха­ван­ні робіц­ца. Акса­міт, які непа­тр­эб­на пры­з­вы­чаіў­ся быва­ць на тру­нах, пра­шу, каб нама­ёй не быў, толь­кі пра­шу сук­но і палат­но. Больш­ка­рыс- на для мяне буд­зе, калі гэта абяр­ну­ць на малітву за маю­гр­эш­ну­ю­ду­шу, а не на гэтыя непа­тр­эб­ныя цыры­моніі, якія няйна­чай не іду­ць, толь­кі на праз­на­сць гэта­га све­та, аб ім я не дбаю. Каб не дапус­цілі доў­га ста­я­ць маё цела, але каб яго як най­хут­ч­эй паха­валі, не запра­ша­ю­чы ніко­га і не чака­ю­чы пры­ез­ду маіх сва­я­коў. Дастат­ко­ва ім паве­да­мі­ць аб маім згоне, а калі яе мілас­ць ваявод­зі­на віцеб­ская, мая сяст­ра ** , буд­зе бліз­ка, жада­ла б, каб яна была на маім паха­ван­ні, як і іншыя мае сва­я­кі, якія былі бы паб­лі­зу ў гэтым краі. Але калі б яны хут­ка не з’ехаліся, тады не трэ­бы іх з маім паха­ван­нем чака­ць, і, наа­д­ва­рот, пра­шу, каб маё цела хут­ка было паха­ва­на. І гэта павін­ны разу­ме­ць мае род­ныя сёст­ры і бра­ты, іх мілас­ці паны­За­ві­шы, бо што за кары­с­ць з таго, калі на све­це цела доў­га непа­ха- ванае стаі­ць, толь­кі пераш­ко­да хат­нім спра­ва­мі замін­ка мно­гім рэчам. Няхай­жа мяне яго княс­кая мілас­ць, прым­но­гіх сваіх іншых даб­рад­зей­ствах, якіх я нялі­ча- на ад яго княс­кай мілас­ці атры­ма­ла больш за ўсе заслу­гі маі пры жыц­ці свай­го бра­та, і цяпер гэту­ю­сва­ю­лас­ку пака­жа, каб гэтай маёй прось­бе дагад­зіў і цела маё так зага­даў паха­ва­ць, як я выш­эй выкла­ла. Бо я буду ўпэў­не­на ў тым, што кож­на­му піль­на­му гэта буд­зе падаб­ац­ца, што гэтай маёй прось­бе дагад­зіў, а непры­я­цель хоць бы даб­ра і жадаў, але гава­рыў і пісаў па-інша­му, то пра гэта дба­ць не трэ­ба, бо яны­з­вы­клі ў све­це і ў добрай спра­ве люд­зей гані­ць. І асаб­лі­ва аб тым­пра­шу, каб­жабра­кі­ма­ё­це­ла да граб­ні­цы­неслі. А што даты­чы­ць маёй маё­мас­ці, то спа­чат­ку аб тым, што маю­су­му, на Кар­э­ліц­кім маёнт­ку ў Нова­га­род­скім паве­це лежа­чым***, пэў­ны­мі запі­са­мі павод­ле зако­ну зама­ца­ва­ную, 4000 коп гро­шаў літоўскіх. І яшчэ, мне лістом сваім, хоць у суд­зе і не пасвед­ча­ным, яго мілас­ць кня­зьЮ­рый Іва­навіч Чар­та- рый­скі**** застаў­ся вінен, бо я запла­ці­ла пры выкуп­лен­ні гэта­га Кар­э­ліц­ка­га маёнт­ка ў пана Міхаі­ла Франц­ко­ві­ча, выплоч­ва­ю­чы яго выдат­кі на патр­э­бы гэта­га маёнт­ка, уклю­ча­ю­чы і даў­гі кар­э­ліц­кіх пад­да­ных, 500 коп гро­шаў літоў- скіх. Тады з усёй гэтай сумы 4500 коп гро­шаў запі­сва­ютром маім дач­кам*****, якіх мне Пан Бог даў. А з таго, што ёсць цяжар­ная і даў бы мне Пан Бог чац- вёр­тую дач­ку * , тады запі­сваю ўсім чаты­ром маім дач­кам 2900 коп гро­шаў літоўскіх. А калі б была цяжар­ная не дач­кой, а сынам, тады, як ска­за­на раней, гэту ўсю суму 2900 коп гро­шаў літоўскіх я запі­сваю маім тром дач­кам Гальш­цы, Кры­с­ціне і Кацярыне, у якім бы стане, або ў духоў­ным кля­шта­ры, або заму­жам Пан Бог не пажа­даў быіх­ме­ць. З гэтай жа кар­э­ліц­кай сумы, выш­эй зга­да­най, я запі­сваю на будаўніцт- ва кас­цё­ла свя­той Кацяры­ны, які мае быць зму­ра­ва­ны ў Нясві­жы**, 200 коп гро­шаў літоўскіх. І асоб­на на будаўніцтва кля­шта­ра айцам бер­нард­зі­нам, які паві­нен быць так­са­ма ў Нясві­жы пры кас­цё­ле свя­той Кацяры­ны, запі­сва­юз гэтай жа кар­э­ліц­кай сумы 1000 коп гро­шаў літоўскіх, про­сячы гене­ра­ла бер- нард­зін­ска­га орд­эна аб слуш­най рэчы, каб ула­дай сва­ёй як стар­шы зага­даў, каб нясвіж­скія бер­нард­зі­ны заў­сё­ды адпраў­ля­лі ў сваім кас­цё­ле кож­ны ты- дзень ў пят­ні­цу або паняд­зе­лак най­свет­лую ахвя­ру, свя­тую мшу за маю грэш­ну­ю­ду­шу, упэў­не­на, што цяж­ка ім не буд­зе. Але калі б да гэта­га спра- ва не дай­ш­ла, гэта зна­чы­ць, калі б бер­нард­зі­ны не пажа­далі пры­ня­ць гэта­га мес­ца ў Нясві­жы і мець тут кля­шта­ра або бра­ціі сва­ёй, тады ім гэта сума 1000 коп гро­шаў не павін­на быць выда­на, але дару­чаю гэта яго княс­кай мі- лас­ці пана і супру­га май­му мілас­ці­ва­му, каб яго княс­кая мілас­ць абяр­нуў гэту­ю­су­му на які-небудзь пабож­ны ўчы­нак, ці на кля­штар або на кас­цёл які, а ўво­гу­ле, як яго княс­кая мілас­ць паба­чы­ць. З гэтай­жа выш­эй упа­мя­ну­тай кар­э­ліц­кай сумы я запі­сва­юі на Нясвіж­скі езуіц­кі кас­цёл, а менавіта на кап­лі­цу, дзе ўпры­віле­я­ва­ны алтар Свя­то­га Кры- жа, гэта зна­чы­ць, на апа­ра­ты або на кас­цель­нае сераб­ро, на што боль­шая пат- рэба буд­зе, робячы гэта з пара­ды і веда­ма яго княс­кай мілас­ці, пэў­ную суму, 200 коп гро­шаў літоўскіх, про­сячы­ай­цоў езуітаў, каб асаб­лі­ва ў гэта­га ўпры­ві- лея­ва­на­га алта­ра на най­свя­цей­шай ахфярыне забы­валі­ма­ёй грэш­най душы. Да таго з гэтай жа выш­эй упа­мя­ну­тай кар­э­ліц­кай сумы я запі­сваю па- ням закон­ным, якія жыву­ць у Нясвіж­скім кля­шта­ры праві­ла свя­то­га Бене­дык­та***, на новы кас­цёл свя­той Яўфі­міі, так­са­ма на апа­ра­ты або на сераб­ро, якая патр­э­ба буд­зе, так­са­ма з пара­ды і веда­ма яго княс­кай мілас­ці гэта раб- лю, 200 коп гро­шаў літоўскіх, будучы ўпэў­не­на, што мяне ў сваіх пабож­ных малітвах не буду­ць забы­ва­ць. Гэту суму 4500 коп гро­шаў літоўскіх паві­нен даць яго княс­кая мілас­ць пан супруг і даб­рад­зей мой сваі­мі гра­шы­ма. А ў гэтай суме гро­шай выш­эй упа­мя­ну­ты маён­так Кар­э­лічы з усім, што мае, з два­ром, з двор­най рал­лёй, з местам, з сёла­мі, з бая­ра­мі, з мяш­ча­на­мі, з сель­скі­мі пад­да­ны­мі, айчыз­ны­мі і прых­о­жы­мі, із ага­род­ні­ка­мі, із усіх іх павін­на­сця­мі і дахо­да­мі гэта­га маёнт­ка, нічо­га з яго ніко­му інша­му не выма­ю­чы, не даю­чы ў заста­ву маім пра- вам, як мне нале­жы­ць, мае тры­ма­ць і ўжы­ва­ць да вяр­тан­ня гэтай сумы 4500 коп гро­шаў літоўскіх ад таго, каму б навеч­на гэты маён­так Кар­э­лічы нале­жаў. А калі б у яго мілас­ці пры жыц­ці гэты Кар­э­ліц­кі маён­так не выку- пілі, тады пас­ля жыц­ця яго мілас­ці патом­кі яго мілас­ці або той, каму б ад яго мілас­ці быў запі­са­ны, паві­нен тры­ма­ць у выш­эй упа­мя­ну­тай суме гро- шай так­са­ма аж да вяр­тан­ня гэтай сумы гро­шай. Калі б жадаў яго мілас­ць пан супруг мой сам гэты маён­так Кар­э­лічы на веч­на­сць купі­ць, то яго мілас­ці воль­на гэта, або калі б я, маю­чы з лас­кі Божай пра­даў­ж­энне жыц­ця, гэты маён­так Кар­э­лічы на веч­на­сць купі­ла, а пай­ш­ла бы з гэта­га све­та, не зра­біў­шы ўсіх гэтых пабож­ных учын­каў, або нека­то­рых з гэтых упа­мя­ну­тых, або не забяс­пе­чы­ла б наяў­най сумы пас­ля сябе, тады мае гэту суму 4500 коп гро­шаў літоўскіх пас­ля май­го жыц­ця яго княс­кая мілас­ць на гэтыя пабож- ныя ўчын­кі сваі­мі гра­шы­ма зала­жы­ць і ў гэтай суме гро­шай гэты маён­так Кар­э­лічы тры­ма­ць аж да вяр­тан­ня гэтых гро­шай, як выш­эй упа­мя­ну­та. А што даты­чы­ць сумы 6000 коп гро­шаў літоўскіх, якую я мела ад яго княс­кай мілас­ці супру­га і даб­рад­зея май­го на маёнт­ку яго княс­кай мілас­ці Свер­жані * , у Нова­га­род­скім і Мен­скім паве­тах лежа­чым, павод­ле зако­на ўне­се­най іза­пі­са­най, то гэта ўся ўпа­мя­ну­тая сума 6000 коп гро­шаў літоўскіх яго княс­кай мілас­ці пану супру­гу май­му выш­эй упа­мя­ну­та­му дару­юі гэтым маім таста­мен­там запі­сваю, на веч­на­сць з яе выра­ка­ю­ся і ад яе яго княс­кую мілас­ць і нашчад­каў яго княс­кай мілас­ці так­са­ма гэты Свер­жан­скі маён­так на веч­ныя часы воль­ны­мі раб­лю, асаб­лі­ва маю­чы перад вачы­ма вялікія даб- рад­зей­ст­вы яго княс­кай мілас­ці пана супру­га май­го ў дачы­нен­ні да мяне. А жада­ю­чы гэта вызна­чы­ць і засвед­чы­ць, на усім маім маёнт­ку Дзе­раў­нян­скім, у Мен­скім паве­це лежа­чым**, так, як мне з роў­на­га веч­на­га пад­зе­лу ад іх мілас­цей пань сяс­цёр маіх род­ных, супра­ць частак ім дастаў­шых­ся, у маю­до­лю­даста­ла­ся, нічо­га з яго не выма­ю­чы і не адда­ва­ю­чы ў заста­ву я за- пісва­ю­я­го княс­кай мілас­ці 8000 коп гро­шаў літоўскіх такім чынам, што ў гэ- тай суме гро­шай гэты ўвесь Дзе­раў­нян­скі маён­так, гэта зна­чы­ць, Дзе­раў­нян- скі двор з фаль­вар­кам Хата­ва*** і з фаль­вар­кам Востра­вам. З‑за таго, што ця- пер у гэтым маёнт­ку з‑за сап­са­ван­ня мною Дзе­ра­вен­ска­га фаль­вар­ка больш фаль­вар­каў няма, з местам Дзе­раў­нян­скім, з сёла­мі, да гэта­га два­ра і да гэтых фаль­вар­каў належ­ны­мі, ззя­мя­на­мі шлях­тай, з бая­ра­мі, з мяш­ча­на­мі і з уся­ля­кі­мі і ўсі­мі пад­да­ны­мі месц­кі­мі і сель­скі­мі, з ага­род­ні­ка­мі і з павін­на­сця­мі іх уся­ля­кі­мі, з двор­най рал­лёй, з уся­ля­кім збож­жам, мола­тым і нямо­ла­тым, з грун­та­мі двор­ны­мі і з грун­та­мі зямян шлях­ты, так­са­ма баяр­скі­мі, месц­кі­мі, сель­скі­мі вор­ны­мі і нявор­ны­мі, з ста­ва­мі, змлы­на­мі ізіх вымел­ка­мі, з азё­ра­мі, з сена­жа­ця­мі, з гая­мі, з пуш­чай, з лова­міз­вяры­ны­мі, рыб­ны­мі і пту­шы­ны­мі, із бабро­вы­мі гона­мі, і з усі­мі і з уся­ля­кі­мі дахо­да­мі і ўва­х­о­да­мі так, што ўпа­мя- нутыя неў­па­мя­ну­ты­мі, а неў­па­мя­ну­тыя ўпа­мя­ну­ты­мі, пра­вы і паў­на­моцт­вы ска­соў­ва­ць і нічо­га шкод­зі­ць не паві­нен і не буд­зе, мае яго княс­кая мілас­ць пан супруг не інакш, як сва­юўласна­сць і як мне самой нале­жа­ла, з усім на ўсё на сябе тры­ма­ць і ўжы­ва­ць аж да вяр­тан­ня его мілас­ці ад таго, каму пра­вам веч­на­сці гэты­ма­ён­так буд­зе нале­жы­ць, гэтай усёй сумы­гро­шай 8000 коп гро­шаў, яку­ю­су­му воль­на яго мілас­ці­за­пі­са­ць каму хоча. А калі б яго мілас­ць гэту суму гро­шай ніко­му не запі­саў, і гэты­ма­ён­так пры­жыц­ці яго мілас­ці выкуп­ле­ны не быў, тады той, каму б пас­ля яго мілас­ці пра­вам рода­вым нале­жаў, мае тры­ма­ць гэты маён­так і ўжы­ва­ць так­са­ма ажда вяр­тан­ня гэтай усёй сумы гро­шай. А той, каму пра­вам веч­на­сці гэты маён­так буд­зе нале­жы­ць як ад самой яго княс­кай мілас­ці, так ад таго, каму б ад яго княс­кай мілас­ці гэта сума запі­са­на была, потым ад таго, хто бы ад яго княс­кай мілас­ці без вод­пі­су пра- вам рода­вым у гэтай суме гро­шай гэты маён­так тры­маў, не адклаў­шы гэтай усёй сумы гро­шай 8000 коп гро­шай літоўскіх, не мае гэта­га маёнт­ка бра­ць, і нія­ка­га пера­во­ду ў тры­ман­ні і ўжы­ван­ні тры­маль­ні­кам пры­чы­на­мі як пра­ва- вымі так і непра­ва­вы­мі рабі­ць, а так­са­ма і аддаў­шы гэту­ю­су­му гро­шай спу­ста­ш­эн­ня і нія­кіх шкод на гэтых усіх рабі­ць не мае на веч­ныя часы. Бо тры­ман- не і ўжы­ванне гэта­га маёнт­ка яго княс­кай мілас­ці і іншым, каму пас­ля яго княс­кай мілас­ці нале­жы­ць буд­зе, да вяр­тан­ня гэтай сумы гро­шай так запіс- ваю, як улас­на­мне самой нале­жы­ць. Акра­мя таго, яго княс­кай мілас­ці супру­гу май­му запі­сваю­ма­ён­так Па- цей­кавічы, у Нова­га­род­скім паве­це лежа­чы * , у суме гро­шай на гэтым Па- цей­каўскім маёнт­ку 800 коп гро­шай літоўскіх, так што яго княс­кая мілас­ць увесь Пацей­каўскі маён­так з усім на ўсё, як мне ад іх мілас­цей пань сяс­цёр маіх супра­ць частак, якія іх мілас­цям дасталі­ся, роў­ным веч­ным пад­зе­лам у маю­част­ку дастаў­ся, мае павод­ле волі і жадан­ня свай­го як сва­юўласна­сць і як улас­на мне нале­жа­ла ўжы­ва­ць да далей­ша­га жыва­та свай­го, будучы воль­ны гэту­ю­су­му гро­шай 800 коп гро­шаў літоўскіх на гэтым маёнт­ку маім так пры жыц­ці маім, як і пас­ля жыц­ця каму захо­ча запі­са­ць, а той, каму пра- ва веч­на­сці на гэты маён­так буд­зе нале­жы­ць, як пры тры­ман­ні ад яго кня- скай мілас­ці да жыва­та яго мілас­ці, так і пас­ля жыва­та яго княс­кай мілас­ці таму, каму бы пас­ля яго княс­кай мілас­ці нале­жа­ла, не адклаў­шы гэтай сумы гро­шай не паві­нен нія­кі­мі пры­чы­на­мі, як пра­ва­вы­мі, так і непра­ва­вы­мі, у гэ- ты маён­так усту­па­ць і рабі­ць пера­вод на тры­манне і ўжы­ванне, а так­са­ма і запла­ціў­шы гэтую суму гро­шай спу­ста­ш­эн­ня гэта­га маёнт­ка і нія­кіх шкод рабі­ць не мае веч­ны­мі часа­мі, бо я тры­манне і ўжы­ванне гэта­га маёнт­ка май­го да жыва­та яго княс­кай мілас­ці, а пас­ля жыва­та яго княс­кай мілас­ці каму павод­ле зако­на нале­жы­ць пас­ля яго мілас­ці буд­зе да вяр­тан­ня гэтай сумы гро­шай не інакш, як мне самой тры­ма­ць і ўжы­ва­ць нале­жа­ла. Што да гэта­га часу наД­зе­раў­нян­скі кас­цёл * і пля­бані­юя не дала­фун­душ і не пасвед­чы­ла яго так, як патра­буе закон, то пры­чы­на та, што нядаў­на рабі­ла абмен з ксян­дзом пля­ба­нам, так­са­ма мой полаг наб­лі­жаў­ся, так што з дому ад’ехаць не маг­ла. Таму калі б Пан Бог паклікаў мяне з гэта­га све­та перад укла­дан­нем фун­ду­шу, то ўскла­да­юг­эта на таго, каму Дзе­раў­ная пас­ля мяне з пра­вам веч­на­сці даста­нец­ца, аба­вя­зу­ю­я­го з Божым бла­га­сла­вен­нем і клі­каю- чы яго на суд Божы, калі б ён гэта­га зра­бі­ць не жадаў, каб без нія­ка­га адк­ла- дан­ня і не меш­ка­ю­чы дастат­ко­вы фун­душ учы­ніў на ўсё, што кас­цё­лу пас­ля абме­ну мной прызна­ча­на, і з тым, што яшчэ сена­жа­ці даць маю, аб чым пан Вой­цех Перш­ка добра ведае, бо гэта праз яго зра­біц­ца павін­на. А даў­шы фун- душ, каб пасвед­чыў яго так, як пра­ва патра­буе, з такім дадат­кам, што калі б дзе ў чым Дзе­раў­нянска­му кас­цё­лу ад мяне ў маім цяпе­раш­нім абмене, уліч- ваю­чы то, што было раней празна­ча­на ад нябож­чы­цы пані маці маёй, не дас- тат­ко­ва было, або калі б слуш­на пака­заў ксён­дз пля­бан, што кас­цёл ад цяпе- раш­ня­га абме­ну­мае кры­ў­ду, тады­пра­шу, каб яму ўсё было кам­пен­са­ва­на, або грун­там, або чым яшчэ, што палічыў бы патр­эб­ным кас­цё­лу. Бо не сваё даем Богу, але яго ўлас­нае, якое толь­кі часо­ва­ма­ем у сваім рас­па­ра­дж­эн­ні. Што даты­чы­ць слуг маіх, жан­чын і муж­чын, якія зна­ход­зяц­ца на служ­бе пры мне, пакор­на яго княс­кую мілас­ць пра­шу, абы з дахо­даў, якія з маіх маёнт­каў сёле­та пас­ту­пя­ць, так былі забяс­пе­ча­ны, каб ад іх пас­ля маёй смер­ці не лаян­ку, а маліт­вы мела, а менавіта згод­на з рэе­страм, які асоб­на маёй рукой напі­са­ны. А тут, завяр­ша­ю­чы гэты мой таста­мент і дару­ча­ю­чы Пану Богу саму ся- бе, зда­роўе і ўсе­маі спра­вы, каб Ён зра­біў лас­ку рас­па­рад­зіц­ца так, якЯ­го свя- той мілас­ці падаб­а­ец­ца і як най­ле­пей бачы­ць, спа­чат­ку са сва­ёй свя­той воляй, потым з доб­рым маім вызва­лен­нем маёй душы, гэты мой таста­мент пад­пі­сваю­ма­ёй улас­най рукой і маю­пя­чат­ку да гэта­га май­го таста­мен­та прыкла­ла. А прыг­этым былі і будучы­добра вядо­мыя па вуснай і віда­воч­най­ма­ёй прось- бе сваі пячат­кі да гэта­га май­го таста­мен­та прыклалі і сваі­мі рука­мі пад­пі­сац­ца мелі лас­ку выса­ка­род­ныя іх мілас­ці паны: пан Юзаф Галаў­ня**, суддзя зем­скі нова­га­род­скі, панЯ­раш Комар і пан­Кан­стан­цін Рыго­равіч Залі­ва­ка***, зямяне і абы­ва­целі Вяліка­га княст­ва Літоўска­га. Пісан у Нясві­жы, дня 1 меся­ца жніў­ня ў год ад нара­дж­эн­ня сына Божа­га 1594. У гэта­га таста­мен­та пяч­а­так пры­ціс­ну­тых чаты­ры. А под­пі­сы рук — пад­пі­са­ны сло­вы: Гальш­ка Яўфі­мія з Віш­няў­ца Рад­зівіла­ва гэты таста­мент пад­пі­са­ла маёй улас­най рукой. Печа­тар, вусна запро­ша­ны, Есіф Галаў­ня да гэта­га таста­мен­та руку сва­ю­пад­пі­саў. Печа­тар, вусна запро­ша­ны, да гэта­га таста­мен­та Яраш Комар рукой улас­най. Печа­тар, вусна запро­ша­ны, да гэта­га таста­мен­та Кан­стан­цін Рыго­равіч Залі­ва­ка рукой сва­ёй. Като­ры таста­мент, праз пана Перш­ку перад намі паклад­зе­ны, павод­ле яго, пана Перш­кі, прось­бы імем яго мілас­ці пана ваяво­ды троц­ка­га ўпі­са­ны ў нова­га­род­ску­ю­грод­ску­юк­ні­гу, з като­ра­га запі­су і гэта выпіска з кні­гі пад нашы­мі ўра­да­вы­мі пячат­ка­мі яго мілас­ці ваяво­ду троц­ка­му выда­на. Пісан у Нова­га­род­ку. Кры­штаф Узлоўскі, грод­скі нова­га­род­скі пісар, рукой сва­ёй. Есіф Голуб, суддзя грод­скі нова­га­род­скі ўлас­най рукой, рукой сва­ёй. У год 97 меся­ца студ­зе­ня 5 дня гэту выпіску пры апа­вя­дан­ні таста­мен- та ў суд­зе пан Кры­штаф Перш­ка паклаў. Есіф Галаў­ня. Фёдар Еўла­шоўскі *, пад­су­дак. Зве­рыў з кні­гай Ян Кавальскі. 

* Богуш Фёдар, намес­нік нова­га­род­скі, вой­скі нова­га­род­скіз 1592 г.
** Голуб Есіф Андр­эевіч, суддзя грод­скі новагародскі.
*** УзлоўскіКры­штаф, пісар грод­скі новагародскі.
**** Ску­мін Тэа­дор (Тыш­кевіч Тэа­дор Ску­мі­навіч) (?—1618), пад­скар­бі надвор­ны з
1576 г., ста­рас­та браслаўскі з 1580 г., пад­скар­бі вялікі і пісар ВКЛ з 1586 г., ваяво­да нова­га­род­скіз 1590 г.
***** Рад­зівіл Міка­лай Кры­штаф Сірот­ка (1549—1616), мар­ша­лак надвор­ны ВКЛ з 1569 г., мар­ша­лак вялікі ВКЛз 1579 г., каш­та­лян троц­кіз 1586 г., ваяво­да троц­кі з 1590 г., ваяво­да вілен­скіз 1604 г.; муж Г. Я. Радзівіл.
****** Перш­ка Вой­цех, служ­бо­вец М. К. Рад­зіві­ла Сіроткі.
* Нясвіж­скі кас­цёл Божа­га Цела быў засна­ва­ны ў 1581 г., нана­ва пабу­да­ва­ны ў
1587—1593 гг.
** Ган­на Віш­ня­вец­кая, жон­ка віцеб­ска­га ваяво­ды Міка­лая Паўлаві­ча Сапегі.
*** Цэнтр Кар­э­ліц­ка­га маёнт­ка — мяст­эч­ка Кар­э­лічы ў Нова­га­род­скім паве­це (ця- пер горад, цэнтр Кар­э­ліц­ка­га раё­на Гро­дзен­скай вобласці).
**** Чар­та­рый­скі Юрый Іва­навіч (?—1624) быў жана­тыз Аляк­сандрай Вішнявецкай,
сяст­рой Г. Я. Радзівіл.
***** Тры дач­кі — Эльж­бе­та (1585—1618), Кры­с­ці­на (1593—1599), Кацяры­на (1593—1600).
* У 1594 г. Г. Я. Рад­зівіл нарад­зі­ла сына Аляк­сандра Людвіка (1594—1654).
**Нясвіж­скі кас­цёл і кля­штар бер­нард­зі­наў дзей­ні­чаў з 1598 г., кас­цёл св. Кацярыны
асве­ча­ныў 1603 г.
*** Нясвіж­скі кас­цёл св. Яўфі­міі і кля­штар бене­дык­ці­нак засна­ва­ныў 1591 г.
*Цэнтр Свер­жан­ска­га маёнт­ка — сяло Свер­жан (цяпер вёс­ка Новы Свер­жан у
Стаўбцоўскімраёне).
**Цэнтр Дзе­раў­нян­ска­га маёнт­ка — мяст­эч­ка Дзе­раў­ная (цяпер вёс­ка ў Стаўб­цоў- скімраёне).
*** Цяпер вёс­ка Хата­ва ў Стаўб­цоўскім раёне.
*Цэнтр Пацей­каўска­га маёнт­ка — сяло Пацей­кавічы (цяпер вёс­ка Пацей­кі ў Капыль- скімраёне).
*Дабра­веш­чан­скі кас­цёл у Дзе­раў­ной засна­ва­ны ў 1590 г. М. К. Рад­зіві­лам Сірот- кам і Г. Я. Рад­зівіл згод­на волі Я. Вяр­біц­кай, маці Г. Я. Радзівіл.
**Галаў­ня Есіф, суддзя зем­скі нова­га­род­скіз 1588 г.
*** Залі­ва­ка Кан­стан­цін Рыго­равіч (1520—1594), служ­бо­вец М. К. Рад­зіві­ла Сірот­кі і
А. М. Радзівіла.
* Еўла­шоўскі Фёдар Міхай­лавіч (1546—1619), пад­су­дак зем­скі нова­га­род­скіз 1592 г.,
мемуарыст.

Пуб­ліка­цыя: В. С. Пазд­ня­ков. Таста­мент Гальш­кі Яўфі­міі Рад­зівіл з кня­зёў Віш­ня­вец­кіх (1569—1596) // Бела­рус­кі архе­а­гра­фіч­ны што­год­нік. Вып. 8 / Рэд­ка­ле­гія: Э. М. Савіц­кі (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелН­ДІ­ДАС, 2007. — 316 с.