1483 г. красавіка 10. Вільня. – Дагаворная грамата варатынскіх князёў Дзмітрыя і Сямёна Фёдаравічаў і іх пляменніка Івана Міхайлавіча з каралём польскім і вялікім князем літоўскім Казімірам.

РГА­ДА. Ф. 79, оп. 3, ед. хр. 2, л. 2. Пер­га­мен, 32,0×39,1×31,7×42,4 (аркуш дэфар­ма­ва­ны і надар­ва­ны ў пра­вай част­цы – у кв. G і J; яго шыры­ня ў мес­цы раз­мяш­ч­эн­ня рад­ка тэкс­ту, які [радок] ідзе за інты­ту­ля­цы­яй, – 32,9 см). Ніж­нюю част­ку арку­ша скла­дае загін вышы­нёй 8,5–8,7 см. Ары­гі­нал – А. Карыч­не­вае чар­ні­ла роз­ных адцен­няў. Ста­ра­бе­ла­рус­кі ско­ра­піс. Тэкст напі­са­ны ў 32 рад­кі, з якіх пер­шыя два рад­кі зай-мае інтытуляцыя.
Палі: верх­няе – 2,0–2,3; пра­вае – 0,7–1,3 (без уліку дэфар­ма-ванай част­кі арку­ша); левае – 3,5–4,0. Адлег­лас­ць ад ніж­ня­га рад­ка да загі­ну – 4,5–4,6.
У загіне (кв. N) і арку­шы пад апош­нім рад­ком тэкс­ту (кв. K) былі зроб­ле­ны па дзве аваль­ныя адтулі­ны, праз якія быў пра-пуш­ча­ны шнур для пры­ве­шван­ня пячат­кі (шну­ры і пячат­ка не заха­валі­ся). Левы край левай адтулі­ны зна­ход­зіў­ся на адлег­лас­ці 13,1 см ад лева­га краю гра­ма­ты, пра­вы край пра­вай ад-тулі­ны – на адлег­лас­ці 5,4 см ад лева­га краю левай адтулі­ны (вызна­ча­юц­ца па кра­ях стра­ча­на­га фраг­мен­та). Да цяпе­раш-няга часу тры­кут­ны ўчастак пер­га­ме­ну, утво­ра­ны шну­ром для маца­ван­ня пячат­кі, стра­ча­ны – як на асноў­ным арку­шы (тры­кут­нік накіра­ва­ны вяр­шы­няй уніз), так і на загіне (тры­кут­нік накіра­ва­ны вяр­шы­няй уверх).
У верх­няй част­цы арку­ша (левая част­ка кв. B, левая верх­няя част­ка кв. E) стра­ча­ны фраг­мен­ты, падоб­ныя па фор­ме і паме­рах да стра­таў у ніж­няй част­цы арку­ша. Віда­воч­на, стра­та фраг­мен­таў пер­га­ме­ну ў ніж­няй і верх­няй част­ках і дэфар­ма­цыя ў пра­вай част­цы адбы­лі­ся ў выніку захоў­ван­ня яго ў склад­зе­ным выгляд­зе, у мес­цы раз­мяш­ч­эн­ня пячат­кі – ве-рагод­на, пад тэр­міч­ным узд­зе­ян­нем. У выніку былі стра­ча­ны фраг­мен­ты тэкс­ту ў рад­ках 1–2, 4–11, 32. Да цяпе­раш­ня­га часу стра­ча­ныя мес­цы і раз­ры­вы ў пра­вай част­цы арку­ша пры рэс-таўра­цыі пад­кле­е­ны з адва­рот­на­га боку пергаменам.

Пазна­кі: 1) 2 (фалія­цыя; на пяр­эд­нім баку, блі­ж­эй да пра-вага верх­ня­га вуг­ла, над сло­вам Дмит­реи; пр. ало­вак, XX ст.); 2) Докончал(ь)наӕ гра­мо­та воро­тын­ских кн(ѧ)зеи | с коро­лем с Олеѯан­дрѡм (на адва­ро­це, каля пра­ва­га краю кв. H, звер­ху ўниз па вер­ты­калі, пер­пен­ды­ку­ляр­на ў дачы­нен­ні да тэкс­ту; моц­на выцві­лым карычн. чрнл.; маг­чы­ма, XVI ст.); 3) 6991‑г(о) году (на адва­ро­це, каля пра­ва­га краю кв. H, звер­ху ўниз па вер­ты­калі, як пра­цяг пазна­кі 2; чор­ным чрнл.; XVI–XVII ст.).

Спі­сы: Б) РГА­ДА. Ф. 79, оп. 3, ед. хр. 2, л. 1об. (па А), канец XVIII – пач. XIX ст.

Публ.: а) АЗР. Т. 1. № 80. С. 100–101 (па А); б) Бата­лин А. М. Город Воро­тынск и кня­зья Воро­тын­ские в исто­рии Рос­сии. Ка-луга, 1995. С. 66–67 (па а).

Заў­ва­га. У тых выпад­ках, калі чар­ні­ла моц­на выцві­ла, тэкст аднаў­ля­ец­ца без асаб­лі­вых тлу­ма­ч­эн­няў, паколь­кі на забруд­жа­ным пер­га­мене часам, асаб­лі­ва ў верх­няй част­цы ар-куша, віда­ць больш свет­лыя ў параў­нан­ні з ім абры­сы выцві­лых літар. Тлу­ма­ч­эн­ні ў заў­ва­гах робяц­ца толь­кі ў асаб­лі­ва скла-даных або спр­эч­ных выпад­ках. Мес­цы, якія не пад­да­юц­ца пра-чытан­ню, адзна­ча­юц­ца квад­рат­ны­мі дуж­ка­мі, па маг­чы­мас­ці аднаў­ля­юц­ца (пры гэтым у заў­ва­гах спе­цы­яль­на ага­во­рва­юц­ца пад­ста­вы рэкан­струк­цыі тэксту).

К[азимир, Бож(ъ)ю м(и)л(о)стью корол(ь)] 1 пол(ь)скии, вели­кии кн(ѧ)зь лит(о)|[вскии] 2, рус­кии, кн(ѧ)жа прус[кое, жомо­ит­скии] 3 и иных. | Чиним 4 зна­ме­ни­то сим нашим ли[сто]м 5, хто на него посмотрит(ь) [или] 6 чтү­чи єго всълышит(ь). Били нам чолом кн(ѧ)зь Дмит­реи, а брат єго кн(ѧ)зь Сем[е]н 7 | Ѳедо­ро­ви­чи Лво­ви­ча, а брат[анич их] 8 кн(ѧ)зь Иван Миха­и­ло­вич новосил(ь)скии и ѡдо­ев­скии и воро­тын­скии, абых-мо их пожа­ло­ва­ли, при­нѧ­ли въ слүж|бу, как и ѡтца их, по докон­чаю 9 дѧди [нашог(о)] 10, великог(о) кн(ѧ)зѧ Витовта.
И мы их пожа­ло­ва­ли, в слүж­бү єсмо их при­нѧ­ли, по докон-чанiю дѧди нашог(о), | вели­ко­го кн(ѧ)зѧ Витовта.
11-Так[…]хъ- 11. Слү­жи­ти им нам вѣрне во всем, безо всѧкое хит­ро­сти, и во всем им нас послүш­ным быти 12.
А нам | их во ч(е)сти и в жалован(ь)и и в докон­ча­ньи [дер­жа­ти, как д]ѧдѧ 13 наш, вели­кии кн(ѧ)зь Вито­втъ, дер­жал дѣда их и ѡтца 14 их. А полѣт­ноє им нам дава­ти | по старинѣ.
А быти им по нашеи в[оли: с ким мы мир­ни, и]но 15 и им с тымъ мир­ным быти, 16‑а с кимъ- 16 мы немир­ни, ино и им с тым немир­ным | быти. А боронiти нам их ѡт всѧког(о), как [и сво­е­го. А без нашєи] 17 18-воли им ни с ким не-18 докон­чи­ва­ти, а не пособ­лѧти никомү.
А нѣшто, кото­ры­ми дѣлы, | што Бог измыслит(ь) над нами, ино им и дѣ[тем их служит]и 19 нашим дѣтем, хто коли бүдет(ь) вели­ким кн(ѧ)з(е)м литов­ским 20 на Литов-скои зем­ли. А што Бог [учини]|ть 21 над ними, ино дѣтем их, по их живо­те, слү[жити к] 22 Литов­скои зем­ли, нам, а по нашем живо­те, дѣтем нашим, хто бүдет(ь) на Вели-ком кн(ѧ)зстве | Литов­ском г(оспо)д(а)р(е)мъ. А Боже того не даи, єст­ли [будетъ ста­ла Бож(ъ)ѧ волѧ надъ наши­ми] дѣт­ми, не было бы наших дѣтеи 23, ино им и дѣтем ихъ | слү­жи­ти намѣст­кү нашо­мү, хто бүдет(ь) г(о)с(по)д(а)р(е)мъ на Вели­ком кн(ѧ)жстве Литовском.
А по кото­рым дѣлом Бож(ъ)им надъ их дѣт­ми [ш]то 24 сѧ ста|нет(ь), не будет(ь) в них ѡтрод­ка, ино зем­ли их ѡт Великог(о) кн(ѧ)зства Литов­ско­го не ѡтстү­па­ти 25.
А пак­ли хто сѧ ѡстанет(ь) по их живо­те детеи их, | и нам их съ их ѡтчин не рүша­ти. А въ ѡтчинү их, в зем­ли и въ воды не встү­па­тисѧ, покол(ь) рүбѣжь Новосил(ь)скои и Ѡдо­ев­скои и Воро­тын­скои | зем­ли, ѡпроч(ь) того, што издав­на ѡтто­шло. А дѣтем нашим, хто бүдет(ь) г(о)с(по)д(а)р(е)мь на Вели­ком кн(ѧ)жстве Литов­ском [по нашем] 26 живо­те, дѣтеи | их не рүша­ти. А прав­дү и запи­си такии ж их дѣтем дати. А хто не всхочет(ь) им прав­ды и докон­ча­ньӕ дати тако ж, а не всхочет(ь) их по то|мү ж дер­жа­ти, как и мы, ино с них цѣлован(ь)е до-лов, а им волѧ.
А сүд и испра­ва нам дава­ти чистъ ѡ всих дѣлех, без пере­во­да. А съє­хав­сѧ сүдь­ѧм | нашим Вели­ко­го кн(ѧ)зст-ва Литов­ско­го съ их сүдь­ӕ­ми, сүди­ти, цело­вав кр(е)стъ, без всѧкоє хит­ро­сти, в прав­дү, на ѡбе сто­ронѣ. А ѡ што | сопрүт­сѧ судьи, ѡ кото­рых дѣлех, [ино] 27 поло­жи­ти им на нас и нехаи єдүть к нам, и кого мы ѡбви­ним, то сүд(ь)ӕм не надобѣ, а вино­ва­тыи | исте­ць заплатит(ь).
А с вели­ким кн(ѧ)з(е)мь мос­ков­ским, и с вели­ким кн(ѧ)з(е)мь пере­слав­ским, и с вели­ким кн(ѧ)з(е)м прон-ским, хто ж будет(ь) тые [велики]|є 28 кн(ѧ)женьӕ дер­жа-ти, с тыми им сүд имѣти по ста­ринѣ. А чого межи себе не үправѧт(ь), [в] 29 докон­ча­ньи с тыми кн(ѧ)зи 30, [ино нам за то] 31 | стоӕти и үправ­лѧти, коли тыє три вели­киє кн(ѧ)зи верхү писа­ныє будүть с нами в докон­ча­ньи, или с нашим [сыномъ, или съ на]|шим 32 намѣст­ком, кото­рыи бүдет(ь) после нас дер­жа­ти вели­коє кн(ѧ)жен(ь)є Литовскоє.
А ѡ чом коли сами межи себе кн(ѧ)зи [новосил]|скии 33 и ѡдо­ев­скии и воро­тын­скии сопрут­сѧ, и им поло­жи­ти на нас, и нам межи них то оуправити.
А на том на всем [мы, Кази­мир] 34, | корол(ь) пол(ь)скии и вели­кии кн(ѧ)зь литов­скии, кр(е)стъ ч(е)стныи цело­ва-ли им. По сеи гра­мо­те нам пра­ви­ти. А при том были [па-нове рада на]|ша 35: кн(ѧ)зь Андрѣи, бис­күп вилен­скии; а пан вилен­скии, ста­ро­ста жомо­ит­скии, пан [Ӕн Кезк­га­и­ло­вич; а вое­во­да вилен­скии] 36, | пан Ѡлех­но Суди­мон­то­вич, канц­лѣрь наш; а вое­во­да троц­кии, пан Мар­тин Кгас-товто­вич; а пан троц­кии, намѣст­ник новго|родскии, пан Миха­и­ло Мон­то­вто­вич; а мар­ша­лок зем­скии, намѣст­ник полоц­кии, пан Бог­дан Андрѣєвич; а [мар­ша­лок наш, на]|мѣстник 37 бере­сте­ис­кии, пан Ӕкуб Неми­ро­вич; а намѣст­ник витеб­скии, пан Иван Ильи­нич; а мар­ша­лок наш, намѣ[стник лид­скии] 38, | пан Пет­раш­ко Паш­ке­вич; а мар­ша­лок наш, намѣст­ник сло­ним­скии, пан Сол­тан Алек­сан­дро­вич; а мар­ша­лок наш, пан Ст[ани]|слав 39 Миха­и­ло­вич, и иныє пано­ве наши 40.
[Псан у] 41 Вил(ь)ни, в лѣт(о) 6991, м(е)с(ѧ)ца април(ѧ) 10 ден(ь), индик(т) 1.

1 стра­та пер­га­ме­ну (45 мм); адно­ўл. па фармуляры
2 стра­та пер­га­ме­ну (7 мм), адно­ўл. па пра­вай нож­цы літа­ры и і фармуляры
3 з‑за стра­ты і паш­код­жан­ня пер­га­ме­ну не чыта­ец­ца ў цэлым прыб­ліз­на 34 мм, адно­ўл. па вынас­ных літа­рах і фармуляры
4 іні­цы­ял Ч зай­мае ў вышы­ню 2 рад­кі (18×5 мм)
5 не чыта­ец­ца з‑за пацёр­тас­ці на згіне (10 мм), адно­ўл. па фар-муляры
6 пер­га­мен надар­ва­ны і паз­ней пад­кле­е­ны з адвро­тна­га боку (не чыта­ец­ца – 10 мм); адно­ўл. па АЗР
7 пера­да­пош­няя літа­ра е не чыта­ец­ца, адно­ўл. па сэнсе
8 стра­та пер­га­ме­ну (11 мм), адно­ўл. па пра­вай пало­ве ціт­лы над кан­чат­кам сло­ва і па сэнсе
9 так у текс­це, павін­на быць докончан(ь)ю
10 стра­та пер­га­ме­ну (12 мм), адно­ўл. па сэн­се і пра­вай пало­ве ціт­лы ў кан­цы сло­ва 11–11 пач­а­так фраг­мен­та ў квад­рат­ных дуж­ках моц­на выцвіў: на част­цы пер­га­ме­ну, якая заха­ва­ла­ся пас­ля сло­ва так (агуль­ная даў­жы­ня – 10 мм), напі­са­ны 2 літа­ры (нрзб., 5 мм); закан­ч­энне – стра­та пер­га­ме­ну (8 мм, пры гэтым пер­га­мен дэфар-мава­ны); у АЗР ён адзна­ча­ны адпунк­тоў­кай; з‑за адсут­на­сці яго ў літоўска-навасіль­скіх дакан­чан­нях 1447 (1442?), 1459 і 1481 г. даклад­най рэкан­струк­цыі не паддаецца
12 пас­ля быти над рад­ком ней­кі знак
13 стра­та пер­га­ме­ну (35 мм), адно­ўл. па фар­му­ля­ры і па сэнсе
14 над а ціт­ла 15 стра­та пер­га­ме­ну (35 мм), далей на заха­ва­най част­цы пер-гаме­ну тэкст не чыта­ец­ца з‑за яго забрудж­ван­ня (17 мм); адно­ўл. па фар­му­ля­ры і па сэн­се 16–16 мер­ка­ва­нае пра­чы­танне (37 мм) 17 стра­та пер­га­ме­ну (29 мм), далей тэкст выцвіў, не чыта-ецца з‑за забрудж­ван­ня пер­га­ме­ну (10 мм); адно­ўл. па фар-муля­ры і па сэн­се, а так­са­ма па гіпат­этыч­на пра­чы­та­ных літа­рах шє пас­ля раз­ры­ву 18–18 мер­ка­ва­нае пра­чы­танне (25 мм) 19 стра­та пер­га­ме­ну (5 мм), далей текст выцвіў, не чыта­ец-ца з‑за забрудж­ван­ня пер­га­ме­ну (8 мм), далей стра­та пер-гаме­ну (12 мм) 20 мер­ка­ва­нае пра­чы­танне сло­ва, у АЗР пра­пуш­ча­на 21 тэкст моц­на выцвіў (каля 32 мм), адно­ўл. па сэн­се 22 стра­та пер­га­ме­ну (13 мм) 23 літа­ры е і ѣ чыта­юц­ца гіпат­этыч­на 24 літа­ра ш выцві­ла, адно­ўл. па сэн­се 25 далей ней­кая літа­ра (маг­чы­ма, закр­эс­ле­ная и)
26 тэкст выцвіў (19 мм), адно­ўл. па сэн­се 27 тэкст выцвіў (10 мм), адно­ўл. па сэн­се (так­са­ма ў АЗР) 28 пер­га­мен зацем­не­ны (22 мм) 29 пер­га­мен зацем­не­ны (5 мм) 30 у АЗР: съ тыми вели­ки­ми кня­зи, як і ў гра­ма­це 1459 г.; пад час чытан­ня тэкс­ту пры уль­тра­фія­ле­то­вым свят­ле сло­ва вели­ки­ми не выяўлена
31 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 40 мм), адно­ўл. па фар­му­ля­ры і па сэн­се, а так­са-ма па м вынас­ной, якая чыта­ец­ца пры уль­тра­фія­ле­та­вым свят­ле 32 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 33 мм), адно­ўл. па сэн­се (так­са­ма ў АЗР)
33 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 21–25 мм), адно­ўл. па сэн­се і фар­му­ля­ры (так­са­ма ў АЗР)
34 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 32 мм), адно­ўл. па сэнсе
35 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 34 мм), адно­ўл. па сэнсе
36 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 105 мм), адно­ўл. па сэнсе
37 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 42 мм), адно­ўл. па сэнсе
38 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 35 мм), адно­ўл. па сэнсе
39 пер­га­мен дэфар­ма­ва­ны, тэкст зацем­не­ны (да пра­ва­га краю арку­ша – 24 мм), адно­ўл. па сэнсе
40 далей павя­лі­ча­ны пра­бел (16 мм)
41 стра­та пер­га­ме­ну (26 мм)