1629, серпня 24. Дубно. – Перший тестамент князя Олександра Янушевича Заславського

Ори­гі­нал: невідомий 

Копія: ЦДІАК Украї­ни. – Ф. 26, оп. 1, спр. 34, арк. 835 зв.-840 зв. Пер­ший запо­віт помер­ло­го кн. Олек­сандра Заславсь­ко­го, завіре­ний під­пи­са­ми і 6 печат­ка­ми, від імені опікунів дітей і маєт­но­стей теста­то­ра пред’явив 8 січ­ня 1630 р. у Луць­ко­му земсь­ко­му суді ґвар­діан Дубенсь­ко­го бер­нар­динсь­ко­го мона­сти­ря Павел Ґошковський. 

Пуб­ліка­ція: Дем­чен­ко Л., Тес­лен­ко І. Теста­мен­ти князів Заславсь­ких // Острозь­ка дав­ни­на, вип. 7, 2020. С. 218–226.

Iesus Maria. In nomine Domine Sanctisimae et indiuiduae Trinitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen110 .
Ia, Alexander z Ostroga Zasławsky, woiewoda kiiowsky, wiedziąc to dobrze, yzem sie człowiekiem, za grzech pierworodny podleglym smierci, smiertelnym, urodził, y od pierwsze[g]o zaraz punctu zycia mego umirac począłem, ponieważ pierszemu rodzicowi powiedziano, a nam wszystkim w nim: Morte morieris111 , nie zaraz morieris112, miewaiąc nad to u siebie częste gonce – choroby rozmaite – przed wielkim (o ktorym powiedziano: omnium teribilium terribilisima113) posłem, na on surowy a wszystkiemu stworzeniu straszny Trybunał Pansky pozywaiącym, – smiercią, ktora mię stawi przed oblicze stawi114 Pana y Boga mego a Sędzie Sprawiedliwego, taką ostawuie ostatnią wolą moie, zeby dusza moia dobrze przygotowana była, y dziatki moie miłe aby w zgodzie y w miłosci miedzy sobą byli y zyli, y czeladka aby zadnych trudnoscy po smierci moiey nie miała.
Naprzod wyznawam, yż umieram y umrzyc || [арк. 836] chce, y o to Pana y Boga mego prosze: wsiętey115 powszechney katolickey rzymskiey wierze iezelibym (strzez Boze) cokolwiek s ciężkosci bolow przeciwnego wymowił albo y pomyslił lubo tez z naiazdow szatanskich (acz Pan Bog moy ultra iures tentare neminem permittit116) bluznił, to teraz, przy dobrym baczeniu y rozumie będąc, reuocue y przed Panem Bogiem moym, Naswiętszą Panną y patronami memi y wszystkiemi wybranemi Bozemi oswiadczam sie, yż nie zezwalam na to wszystko cobym kolwiek mowił przeciw Panu y Bogu memu, y owszem to wyznawam y twierdze, y s tem umrzec chce, yz wedlug miłosierdzia Swego Swiętego Pan moy czyni ze mną, że mie tu tak lekko117 karze, ktoregom ia niesczęsny po wszystkie lata, dni, godziny y minuty zycia mego cięzko (ach, iako nicht na swiecie nigdy) obrazał. Iemu tedy, iako Panu miłosierdnemu, teraz, poki iescze duch we mnie iest, tworcy memu, dzieło ręku Iego – dusze moie grzeszną – policam, prosząc Ie[g]o Swiętey miłosci, aby nie wstępował cum factura et ficmento manuum suarum118 w Sąd Straszny, bo si iniquitates obseruauerit Dominus quis costinebit119, ale zeby wspomiał na miłosierdzie Swoie, ponieważ mizericordia Eius super omnia opera Eius120, a pokazał go nade mną, ktore barziey sie okaze, || [арк. 836 зв.] gdy mnie, nagrzesznieyszemu, pokazane bedzie.
Wzywam na pomoc Naswiętszey Panny, patronow moych, y wszystkich swiętych, y wybranych Bozych, swiętego Michała archanioła, anioła stroża mego, wszystkich aniołow Panskich, swięte[g]o Iana Krzciciela, swiętego Franciszka, swiętego Dominica, swiętego Clemensa, s[więtey] Teressy, s[więtego] Ysidora, s[więtey] Barbary, s[więtey] Luduiniy y wszystkich ogulem patronow y patronek moych, aby oni byli mnie przewodnikami, idącemu w kray daleky, nieswiadomy, skąt wrocic sie nazad człowiek nie moze.
Com kolwiek kiedy lubo dla pozyskania przyiazni ludzkiey, lubo ze zlosci moiey mowił y czinił przeciwko kosciołowi s[więtemu] rzymskiemu, tego zaluie y rewocuie.
Wyznam121, yz wszystkie odsczepienstwa y haeresie slusznie odcięnte y anatematisouane są, stąd tedy nadzieią umieram, ze Pan miłosierdzia Swego Swięte[g]o uzyie ze mną, a nie wstąpi w Straszny Sąd ze mną, naiwiętszym grzesznikiem.
Ciało moie prosze, y przed Panem Bogiem zaklinam, y na Straszny Sąd Pansky pozywam, aby co naprędzey, iako ziemia, cięzkimi splugawiona grzechami, ziemi tez oddane było, a to bez wszystkich pomp swiata tego. Niech mie ubiorą w kapice Franciszka s[więtego], suknem tez szarym mary przykryc, a niech || [арк. 837] mie pochowaią w Zasławiu w grobie moym, gdzie miła małżonka moia, y dziatki, y niektorzy z czeladki122 mey odpocziwaią. Niech będzie tablica kamienna, na ktorey znacznemi literami niech ten nagrobek napisany bedzie: Defunctus hic iacet peccator, uiui orate, pro mortuo obsecrat. Alexander etc.123 Nie czynie te[g]o dla prozney chwały, Bog moy iest mi swiadkiem, tyłko iako wielkim czuie sie byc grzesznikiem, tak tez wielu modlitw potrzebuie ubogich. A xiezy prosze, dla Boga, iako nawięcy na mym pogrzebie niech będzie. Iezeli ktorzy powinni albo łaskawi na mie za żiwota przyiaciele będą, kożdemu w pokoiu dac dostatek.
Poniewaz mie Pan Bog z miłą małzonką moią rozłącził, ktoraby umiała przypominac tobie, synu moy miły Dominiku Władisławie, powinnosc twoią, teraz głosu słuchay mego, na smierc sie gotuiącego. Synu moy Władysławie Dominiku albo ktoremu Pan Bog przeizrzał siedziec na dobrach po niebozczyku panu krakowskim pozostałych! Trzebac wiedziec, yz nie takę są Sądy Boze, iako ludzkę, y nie takim okiem Bog patrza na wszystkie sprawy, iakiemi ludzie patrzą oczyma. Z wole swey a za pozwoleniem Rzeczypospolitey (ach, iako Bog sędzia) x[iążę] niebosczyk iednemu y potomstwu iego zapisał wszystko, co Pan Bog wam wszystkym, a naprzod miłey małzonce mey, || [арк. 837 зв.] y po niey wam był naznaczył. Ia, usługuiąc x[iążęciu] niebozczyku, iakom wiele utracił, wiadoma rzecz iest. Po smierci zas iakom wiele ucierpiał y od sług własnych twoich, obaczisz s tego spisku ych, ktory zaraz po smierci uczinili miedzy sobą, y zas s podpisow rąk ych, ze ktore są na kwicie z wyciągnionych pieniędzy, ia to przy tym moiem testamencie ostawuie, a przed Panem Bogiem to wszystko, co z osoby mey, odpusczam. Chceszli miec błogo[s]ławienstwo Boze, miłuy bracią swą, udzielay ym, zeby przeklenstwo ych nie padało na cie y łzy, bo to cięzka widziec u iednego w ręku, co u wszystkich w podział miało byc. Masz y siostre swą, y tey nie zapominay. Staw sie łaskawym krewnym twym, czyn dobrze sługom, ktorzy mi wiernie słuzyli y służą, wszak wiesz, bo mawiałem s tobą, y sames sie napatrzył w chorobach moych. Dał ci Pan Bog wiele. Kiedy przydziesz do wszystkiego swego, masz skąt czinic dobrze – czynze! Duszy matki twey, ktora cię nad sie samą miłowała, nie zapominay, tudziez też brata twego Franciszka, po ktorym na cie to spadło wszystko, siostry twey, mego kochania, Anny Zuzanny, ktora cie prawie iuz umieraiącim głosem prosiła, zebys iey tu dusze na swiecie nie zapominał, obiecuiąc ci, kiedy stanie przed maiestatem || [арк. 838] Panskim, ze cie tez tam nie miała zapominac. Czin, co mozesz, y za grzeszną dusze moie. Y powtore, dla Boga, cie prosze y upominam, nie bierz na sie płaczu bracy twey. Wiesz to, iuz w tych leciech będąc, yz błogosławienstwo rodzicow czyni y bogatymi, y długo wiecznymi na swiecie.
Toz y wam, wszystkę dziatki moie, mowie: boicie sie y miłuycie Pana y Boga Swego, a będzie wam błogo y długo wiecznymi, y dobrze sie wam po wszystkie dni zywota waszego będzie sie działo. Miłuicie sie z sobą, w zgodzie nierozerwaney zycie, dla Boga, prosze, a zaden wam srogy nie będzie nieprzyiaciel.
Syna mego Yzidora Iana Antoniego obiecałem, kiedy doroscie, do grobu swietego Yzidora, patrona iego, do Hiszpaniiey. Prosze, niech wie o tem y niech to wypełni.
Iestem przyięty do bractwa s[więtego] Franciszka, s[więtego] Dominika, s[więtey] Teressy et at omnia sufragia in vita et in morte124, ktore przyiecia są w szkatule. Prosze, aby dawano znac od klasztoru do klasztoru, a iałmuzna niech tez będzie posłana klasztorowi bosakow lwowskych, aby za dusze moie Pana Boga prosili.
Na koscioł odkazuie złotych pięc tisięcy, bernadynom zasławskim na ołtarz złotych dwa tisiąca. Na “Еgredimini”, aby na kozdy dzien spiewanie było, y msza lecta125 za zmarłych || [арк. 838 зв.] domu mego y wszystkich zmarłych, a zwłascza quorum specialis memoria non habetur in terra126, leguie arende zasławską miescką. Do fary, aby na kozdy dzien było requiem127 nad matką moią, złotych tisiąc. Do szpitala zasławskiego złotych sto. Do lazarethu128 lwowskie[g]o złotych sto. Do szpitala S[więtego] Ducha tamze złotych sto.
Yz skarb więtszy ostawic sie nie moze wam, dziatki moie miłe, nad przyiacioł duchwałych a sług wiernych, ostawuie to tedy wam oboie. Miałem przyiazni me z ie[g]o m[iło]scią panem Runowskim, ie[g]o m[iło]scią panem Lisieckim, ie[g]o m[iłoscią] panem Parcewskim, ie[g]o m[iłoscią] panem Drewnowskym. Iako ia prosze ych m[ił]osciow, aby po smierci mey rady wam dodawali y tak was miłowali, iako mnie za żywota, tak was upominam, abyscie radą ych m[iło]sciow zyli y onym tez pracą zawdzięczali.
Wziołem na ręce swoie w młodych leciech, a prawie dziecinnych, pana Iana Boiarskiego. Zdarzył Pan Bog, ze iakom pocieche miał z drugich, ktorzy w cwiczeniu moym byli, tak tez pocieche odnosze y od niego, s ktorego wielką usługę y w zdrowiu mym, y w częstych chorobach z uszczerbkiem zdrowia iego miewałem y mam zawsze. Tego wam, dziatki moie miłe, sługę zostawuie. Ten we wszystkie sposoby zycia || [арк. 839] mego, iakom ia w trudnosciach, ktorych zawsze y ze wsząd dostatek bywało, postępował, ten wam będzie drogę129 ukazował, iako y wy w swoych (bez ktorych niepodobna byc człowiekowi) obchodzic sie będziecie mieli, a wy go słuchaicie iako prawdziwe[g]o y wiernego sługi. A pana Boiarskiego tez prosze, aby tez statecznosc dotrzymał dziatkom moym, ktorey mnie zawsze dotrzymywał. W nagrode zasług iego wiernych zapisuie mu dozywocie na maiętnosci mey kupney Koropuszu y dwa tisiąca złotych polskich.
Sługom moym panu Szczucskiemu130, panu Birkowskiemu, panu Sławkowi po złotych tisiącu, panu Michalewskiemu złotych trzysta, Michłowi cerulikowi złotych trzysta, haidukom pokoiowym po złotych stu, Asłanczikowi złotych pięcdziesiąt y zrzebca iakiego, Romanowi rotmistrzowi złotych trzysta. Drobną czeladz ych m[iłosc] panowie opiekunowie odprawią.
Dlugow ręcznych niewiele, z łaski Bozey, ostawuie. Są na maiętnosciach, ale y na tych oswobodzenie ostawuią sie pieniądze, ostawuią sie kleinoty, ostawuią sie szaty moie. Ych m[iło]sciow panow opiekunow x[iązęcia] Władisława Dominika proszę, aby aręnd dotrzymali arendarzom, ktorimem poarendował maiętnosci iego. Ostawuie iescze na zapłacenie || [арк. 839 зв.] dlugow y oswobodzenie maiętnoscy u x[iązęcia] Pronskie[g]o złotych dwadziescia szesc tisięcy y dwiescie złotych, u ie[g]o m[iłosci] pana Tiszkiewica wprzod pozyczonych złotych trzynascie tisięcy, znowu com zapłacił panu Humienskiemu złotych osmnascie tisięcy, u x[iązęcia] ie[g]o m[iłosci] Ierzego cztyrnascie tisięcy, u paniey starosciney kamienieckiey ung[aricorum]131 szescset.
Prosze ych m[iłosciow] moych m[iło]sciwych panow y dobrodzieiow, aby opiekunami sirot pozostałych y exequutorami tey ostatniey wole mey byc chcieli ie[g]o m[iłosci] x[iędza] biskupa krakowskiego, ie[g]o m[iłosci] pana podkanslerzego koronnego, ie[g]o m[iłosci] x[iędza] biskupa łuckie[g]o przysięgłego, brata mego ie[g]o m[iłosci] pana staroste zytomirskiego, mego brata kochane[g]o, ie[g]o m[iłosci] pana Iana Skaszewskiego, podkomorze[g]o ziemi chełmskiey, prosząc ych m[iłosci], aby, dla Boga, podieli sie tey prace, a ie[g]o m[iłosci] pana podkanslerze[g]o koronnego unizenie prosze, aby przy nim był beniaminek syn moy Yzidorek.
Wszystkich, by nablizszych powinnych, y pana brata mego oddalam wiekuyscie od tey opieki. Życze dziatkom moym albo sobie raczey, zeby słuzyło ono elogium132 wszystkim rodzicom pocieszne haec est felicitas parentura quando p[ate]r comparatus filio vincitur ab illo133.
Iuz tedy ostatnią koncząc wolą moie, Bogu memu dusze moie grzeszną porucziwszy, ciało moie splugawione ziemi134 iednak swiętey, acz nie godne || [арк. 840] tego, oddawszy, odchodze przyiaciol, krewnych, powinnych moych, rostaię sie z czeladzią, ktorym za wierne poslugi dziękuie. Od was, miłe dziatki moie, smierc nieuzyta mie bierze. Niech ze wam, dziatki moie miłe, Pan Bog błogosławi, aby On Sam był naiprzednieiszym opiekunem waszym. Niech wam da wprzod bogoboinosc Swoie Swiętą, niech wam da zgode y miłosc nierozerwaną miedzy sobą, niech wam da dlugozytnosc na swiecie, niechay wam nie daie bogatstwa, abyscie sie nie wynosili przeciwko Niemu pychą, niech wam nie daie uboztwa, zebyscie przeciwko Panu y Bogu swemu nie szemrali, a Ie[g]o szemraniem nie obrazali, ale niech wam Pan y Bog moy da wedlug stanu waszego do zycia dostatek, a wy umieicie sie upokarzac pod nogami Pana y Boga, wiedzcie, yz Ten, co was ulepił, stlucze zawsze, kiedy wola Ie[g]o będzie, iako figmentum135.
Manu in suarum136 pisałem ten testament.
W Dubnie dnia dwudziestego czwartego Awgusty tisiąc szescset dwudziestego dziewiątego.
Alex[ander] x[iązę] z Ostroga Zasławsky, w[oiewoda] k[iiowsky], m[anu] p[ropri]a.
Wszystek ten testament swoią ręko pisałem.
Ioan[es] Andreas, archiepi[scopu]s leopolien[sis], m[anu] p[ropri]a.
Ioan[es] Baranowsky, archid[iacon] et off[icialis] g[e]n[er]alis leopoliens[is].
Oktawian Alexander || [арк. 840 зв.] xiąze Pronskie, ręką swą.
Ian Glinka, łowszy halicky, sekr[etarz] K[rola] ie[g]o m[iłosci].
Maximilian Łachowsky, piss[arz] grodzsky lwowsky, m[anu] p[ropri]a.
Piotr Stankar, pissarz grodzsky horodelsky, ręko swą, m[anu] p[ropri]a.
Alexander Zalesky, podstaroscy sądowy lwowsky, m[anu] p[ropri]a.

110 Ісу­се, Маріє! В ім’я Най­святі­шо­го Гос­по­да й Неподіль­ної Трій­ці Отця, і Сина, і Свя­то­го Духа. Амінь (лат.).
111 помреш смер­тю (лат.).
112 помреш (лат.).
113 най­жах­ливі­ший з усьо­го жах­ли­во­го (лат.).
114 Так у тексті, сло­во підкреслене.
115 Так у тексті.
116 понад сили не дає тер­піти (лат.).
117 Сло­во правлено.
118 з діян­ня­ми і нарі­кан­ня­ми своїх рук (лат.).
119 щоб Гос­подь не заува­жив несправ­но­сті, яких було допу­ще­но (лат.). Два остан­ні сло­ва правлено.
120 Його мило­сер­дя вище всіх Його діянь (лат.).
121 Так у тексті.
122 Пере­до­стан­ня літе­ра прав­ле­на, почат­ко­во було напи­са­но czeladzi.
123 Тут лежить покій­ний гріш­ник, моліть­ся за живо­го, про­ба­чай­те мерт­во­му. Олек­сандр і т.д. (лат.).
124 і до всіх голосів за жит­тя і по смер­ті (лат.).
125 чита­на (лат.).
126 окре­мої пам’яті, яка не збе­ре­гла­ся на зем­лі (лат.).
127 поми­нан­ня (лат.).
128 Сло­во правлено.
129 Завер­шен­ня сло­ва прав­лене; спо­чат­ку було напи­са­но: drogie.
130 Пріз­ви­ще прав­лене; спо­чат­ку було напи­са­но: Szczurskiemu.
131 Угорсь­ких [золо­тих] (лат.).
132 пам’ятний запис (лат.).
133 що є щастям для бать­ків, коли бать­ко гото­вий пере­ви­щи­ти сина (лат.). 134 Спо­чат­ку було напи­са­но ziemie, потім остан­ню літе­ру викреслено.
135 [Свій] витвір (лат).
136 Влас­ною рукою (лат.).