I. Общие сведения и происхождение рода.
Останні друцькі князі з полоцької династії згадуються в кінці XII ст. Знову у джерелах князі Друцькі з’являються з першої половини XIV ст. Спроби їх пов’язання з литовськими династіями непереконливі. Герби більшості друцьких князів по графіці ближчі до «тризубів» Рюриковичів, ніж до «погоні» чи «колюмни». Походження цих князів, якщо вони були Рюриковичами (у чому більшість дослідників не сумнівається), неможливо виводити від іншої гілки, окрім Полоцьких Ізяславичів. Тільки Г.Власьєв та М.Хмиров помилково вважали їх нащадкамиж белзького князя Олександра Всеволодовича, виводячи їх від Михайла, сина неіснуючого волинського князя Романа Олександровича.
Напевно протягом другої половини XIII — початку XIV ст. Друцьке князівство продовжували утримувати нащадки Рогволода Всеславича. За версію неперервності друцької династії говорять і повідомлення про друцьких князів Семена Михайловича (який загинув у боротьбі з ординцями у XIII ст.) та Дмитра (який ніби-то відродив Друцьке князівство, приїхавши сюди з Києва, зруйнованого Батиєм), що збереглися у легендарній частині литовсько-білоруських літописів (140, с. 129, 146, 194), які, можливо, відбивають певні реалії подій другої половини XIII ст. — початку XIV ст. Князя Дмитра інші джерела не знають. Традиція пов’язула його з Черніговом, куди ніби-то спочатку сховався цей князь після здобуття монголами Києва. Князь Дмитро з різних причин справді міг перебувати у Сіверській землі, зв’язки якої з Друцьким князівством були традиційними. За Стрийковським друцький князь Дмитро був учасником коаліції князів проти Рингольта. До цієї коаліції входили київський князь Станіслав і володимирський [луцький] Лев. Коаліція була розгромлена біля Могильно (293, cz. l, s.252). Тут можна здогадуватися, що якесь заплутане джерело, можливо і друцьке, зберегло відгомін походу Гедиміна на Київ. Битва біля Могильно могла передувати битві на р.Ірпені (у 1324 р, за Ф.Шабульдо). Після цієї поразки друцький князь ніби-то втік у Луцьк (138, с.25). Надто мало збереглося джерел, але все ж можна вважати, що Друцьке князівство існувало протягом XIII — початку XIV ст.
Відлік колін для друцьких князів умовний, по аналогії з ровесниками князя Івана. Таблиця і коментарі складені на підставі літописів, пом’яників, хронік М.Стрийковського (293, cz.2, s.76) та М.Бельського (205, t.2, s. 140), праць Ю.Вольфа (2111, s.34; 2112, s.56-66), А.Бонєцкого (1765, s.248,322-324), М.Улащика (1528, c.29-32) та Н.Яковенко (1700, c.289-291).
В то же время следует заметить, что в первой половине XIII в. друцкие князья не /24/ упоминаются в качестве союзников полоцких князей в борьбе против литовской угрозы и немецких захватчиков. Никаких совместных акций полоцкий и друцкий князья не предпринимают. Друцкие князья совершенно не участвуют во внутриполитической жизни Полоцкого княжества. В западнорусской летописной традиции или, точнее говоря, в белорусско-литовской, сохранилась память о раздельном существовании Полоцкого и Друцкого уделов в XIII в.
Польский хронист М. Стрыйковский привел интересную родословную друцких князей (в данном случае приводится только начало):
Роман Мстиславич Галицко-Волынский, ум. в 1205 г.
Всеволод Мстиславич (Белзский удел)
Александр Всеволодович Белзский
Роман Александрович Волынский
Михаил Романович
Семен Михайлович (от этого князя пошла дальнейшая ветвь друцких князей)58)
Эту родословную сравнительно редко использовали в специальной литературе. В основном она приводилась в генеалогических справочниках. Первым это сделал П.В. Долгоруков.59) Н.А. Баумгартен в своих работах выступил категорически против подобных трактовок. Он считал, что князья Друцкие, действовавшие в XIV в., происходят от предшествующей ветви друцких князей (XII в.).60) Правда, чем заполняется данный пробел, Н.А. Баумгартен не уточнил. Друцкий князь Семен Михайлович, впрочем, как и другие западнорусские князья, упоминаемые во II-м Белорусско-литовском летописном своде, Н.А. Баумгартеном как достоверная историческая персоналия не рассматриваются. Правда, надо заметить, что никаких серьезных аргументов в пользу своего мнения Н.А. Баумгартеном не приводится.61) Между тем в свете приведенных выше рассуждений вопрос о происхождении друцких князей приобретает принципиальное значение. Для его выяснения и необходимо вновь обратиться к Хронике Стрыйковского.
Исследователи неоднократно отмечали, что М. Стрыйковский использовал весьма широкий круг русских и в особенности литовско-белорусских летописей.62) В ряде случаев Хроника Стрыйковского сохранила уникальные сведения, неизвестные другим источникам. Например, Стрыйковским указан, пожалуй, самый ранний случай разгрома ордынцев русско-литовским войском.63) Родословная друцких князей могла быть взята Стрыйковским из какого-либо неизвестного, не дошедшего до наших дней источника, достоверность которого определить сложно, но во всяком случае общий уровень достоверности «русских» известий Хроники по периоду XIII — пер. пол. XV вв. не позволяет с ходу ее отвергнуть.
Вторая редакция Белорусско-литовской летописи подробно излагает историю формирования территории Литовского государства в XIII в., затрагивая некоторые уделы Полоцкой земли, в частности Друцкий.64) Упоминается и князь Семен Михайлович, что в свою очередь подтверждает известия М. Стрыйковского. Второй свод /25/ также содержит сказание о друцких князьях: великий князь Дмитрий сбежал от татар в Чернигов, а оттуда, услышав «ижь мешкають мужики без государя а зовутся дручане», пришел в их область, «зарубил» город Друцк и стал великим князек друцким (этот рассказ приведен в летописях Красинского, Рачинского и Румянцевской).65)
Необходимо отметить, что в белорусско-литовских летописях не сохранилась родословная друцких князей, а вместо нее имеют место вышеприведенные глухие упоминания. Это объясняется тем, что литовской историографии XV-XVI вв. невыгодно было представлять древнее происхождение русских князей, в особенности сохранивших уделы на территории будущей Белоруссии. Польским историкам, наоборот, имело смысл использовать сообщения различных поздних южнорусских и западнорусских летописей. Типичный этому пример — «Русская хроничка» Стрыйковского.66) В этой связи следует подчеркнуть, что два приведенных известия Белорусско-литовского свода вызывают определенные сомнения.
Вместе с тем, учитывая указанные возможности М. Стрыйковского относительно использования многих до нас не дошедших материалов и возможность использования составителем Белорусско-литовского свода некоторых западнорусских и южнорусских источников, также до нас не дошедших,67) следует признать, что известие о вокняжении в Друцке новой династии представляется вполне реальным.
Теперь необходимо рассмотреть возможности захвата Друцка представителями той или иной княжеской линии. Из возможных претендентов на Друцк следует выделить следующие княжества: Галицко-Волынское, Владимиро-Суздальское, Смоленское, Чернигово-Северское, Муромо-Рязанское (хотя последний вариант представляется крайне маловероятным). В данном случае следует подчеркнуть однозначный вывод, вытекающий из сопоставления летописных текстов, — династия друцких князей не имела литовского происхождения:
1. Друцкие князья не фигурируют в качестве литовских Гедиминовичей ни в каких родословных (ни в польских и литовских, ни в русских).
2. Друцкие князья упоминаются как совершенно самостоятельная линия в первой половине XIV в. Далее белорусско-литовские летописи не настаивают на литовском происхождении друцких князей (хотя во многих случаях для белорусско-литовских летописей были характерны большие генеалогические примечания о литовском происхождении многих русских князей), а в данном случае специально подчеркнуто происхождение друцких князей от русского князя Дмитрия.
3. Друцкие князья в XIV в. проводили совершенно независимую от великих князей литовских политику (порой даже противоположную. Друцкий князь Иван принимал участие в татарско-русском походе Товлубия на союзника литовского князя, смоленского великого князя Ивана Александровича).68) Таким образом, /26/ вариант с литовским происхождением должен быть полностью отвергнут.
Владимиро-суздальские князья теоретически могли захватить Друцк. Они обладали для подобной акции достаточной силой влияния. Однако данному утверждению противоречит целый ряд обстоятельств. Во-первых, по истории Владимиро-Суздальской Руси того периода сохранились подробные летописные статьи во многих известных нам летописях. Поэтому такое событие, если бы оно и произошло, вероятнее всего, нашло бы отражение на страницах летописных сводов.
Во-вторых, генеалогия всех владимиро-суздальских князей хорошо известна. Среди князей ростовских, ярославских, углицких, переяславских, московских, тверских, суздальских, юрьевских, стародубских на указанный период не упоминаются князья не только с именами Дмитрий, но и Михаил.
В-третьих, владимиро-суздальских князей прежде всего интересовал Полоцк, а не южные земли полоцкого княжества.
Среди смоленских князей имена Михаил и Дмитрий не фигурировали. Перечень смоленских князей того периода следующий:
Мстислав Романович (убит в 1223 г.)
Святослав Мстиславич (упом. в 1232 г.)
Изяслав Мстиславич (упом. в 1236 г., 1252 г.). Ростислав Мстиславич (увезен в Венгрию в 1240 г., где и умер вскоре).
Мстислав Давыдович Смоленский (княжил в Смоленске в 1223-1230 гг.). Многие историки генеалогии полагают, что он имел сына Ростислава, который действовал в Смоленске в 40-е гг. XIII в.69)
Всеволод Мстиславич (княжил в Смоленске в 40-е годы и по некоторым данным скончался в 1246 г., т.е. спустя семь лет после своего вокняжения.70) Таким образом, приведенная выше генеалогия смоленских князей периода 20-40-х гг. XIII в. не дает возможности провести отождествление какого-либо смоленского князя с Дмитрием или Михаилом Друцкими. Генеалогия черниговских князей того периода в отличие от всех предшествующих генеалогий дает больше возможностей для сопоставления и анализа.
Для периода конца 30-х — начала 40-х гг. XIII в. генеалогия черниговских князей такова:
сыновья черниговского князя Владимира:
Борис Владимирович
Давыд Владимирович
Андрей Владимирович
Святослав-Дмитрий Владимирович
(Р.В. Зотов в своем исследовании указывает, что эти князья были сыновьями черниговского князя Владимира, умершего в начале XIII в.). Из числа других черниговских князей этого периода наиболее известны: Михаил Всеволодович (убитый татарами в Орде в 1246 г.);71) Мстислав-Федор Глебович, бежавший из Чернигова в 1239 г. в канун Батыева погрома Чернигова;72) Всеволод-Лаврентий /27/ Ярополкович, княживший в Чернигове во второй половине XIII в.;73) Всеволод-Семион, удельный черниговский князь, активно боровшийся с литовцами;74) Олег Курский, участвовавший в битве на реке Калке в 1223 г.;75) Святослав Трубчевский. Никто из вышеперечисленных князей не подходит для захвата Друцка в 40-е гг. XIII в.
У Михаила Всеволодовича летописцы и составители различных родословий перечисляют следующих сыновей:76) Ростислав, Роман, Семион, Мстислав, Юрий. Как известно, в самом начале 40-х гг. сыновья Михаила Всеволодовича находились на Руси. Сам же Михаил Всеволодович отсутствовал.77) В этой связи призвание Семиона представляется вполне вероятным, поскольку Ростислав был полностью погружен в западноевропейские и галицко-волынские дела. Роман являлся прямым наследником своего отца на черниговском княжеском столе.78) Призвание (или захват — в точности картину восстановить не представляется возможным) могло быть осуществлено только в момент галицко-черниговской войны. Галицко-черниговская война происходила в период 1240-1246 гг. Именно тогда усилилась литовская активность. Поэтому вокняжение в Друцке представителя черниговской линии логичнее относить к первой половине 40-х гг. XIII в. (приблизительно до 1246 г.).
Вокняжение в Друцке князя, происходившего из галицко-волынской линии, думается, было невозможным исходя из следующих обстоятельств:
1. Подобный захват непременно был бы подчеркнут Ипатьевской летописью.
2. Если бы в Друцке княжил родственник галицко-волынских князей, то он должен был обязательно участвовать в галицко-литовской войне 1252-1254 гг.
3. Приведенная М. Стрыйковским родословная имеет ряд генеалогических несообразностей. Александр Всеволодович Белзский скончался в конце 30-х гг. XIII в. Семион Михайлович Друцкий по определению Белорусско-литовского свода правил в 60-е гг. ХIII в. Смена за 20 лет двух поколений представляется маловероятной. Тем более существование такого князя, как Роман Александрович, летописными сводами не подтверждено.79)
В отношении Дмитрия Друцкого можно сказать следующее: существование такого князя другими летописями не подтверждается. В XIV в. среди друцких князей существовал Дмитрий (друцких князей с таким именем было несколько). Вероятно, составитель Белорусско-литовского свода не располагал точными данными о захвате Друцка представителями черниговской линии. В то же время составитель располагал данными о бегстве киевского наместника Дмитрия. В результате получилось соединение нескольких исторических событий в единое целое.
Вокняжение в Друцке представителя другой княжеской династии сыграло важную роль в последующей истории Друцкого удела. Это прежде всего обеспечило определенную независимость этого удела от Великого княжества Литовского. Белорусско-литовские летописи /28/ свидетельствуют о достаточно независимой политике, которую вели друцкие князья на протяжении всей второй половины XIV в.80). В историографии данный вопрос подробно не рассматривался. Только В.Е. Данилевич пришел к вполне определенным выводам. По его мнению, Друцк был завоеван Литвой между 1239 и 1246 гг.81) Все приведенное выше показывает, что на самом деле никакого завоевания Полоцкой земли со стороны Литвы не происходило. Скорее, шел процесс иного рода: в период некоторого ослабления Полоцкой земли происходило вокняжение представителей других княжеских линий. При этом уделы сохраняли самобытность и самостоятельное развитие.
58) Stryjkowski М., указ. соч., т. I, с. 241.
59) Долгоруков П.В. Российская родословная книга. СПб., 1855, ч. 4, с. 2.
60) Baumgarten N. De Genealogues et mariages occidentoux des Rurikides Russes du X-e au XIII-e siecle…, 1927, vol. IX, № 35.
61) Там же.
62) А.И. Рогов, указ. соч.; Radziszewska J. Maciej Stryjkowski. Historyk i poeta z epoki Odrodzenia. — Katowice, 1978.
63) Stryjkowski M., указ. соч., Königsberg, 1582, с. 327.
64) ПСРЛ, т. XVII, СПб., 1907, стб. 246-262.
65) Там же.
66) Д.Н. Александров, Д.М. Володихин. «Русская хроничка» М. Стрыйковского. // Вестник МГУ, сер. История, 1993, № 2, с. 70-74.
67) А.И. Рогов, указ. соч., с. 152.
68) ПСРЛ, т. XVII, СПб., 1913, с. 92-93.
69) В.Л.Янин. Актовые печати Древней Руси X-XV bb. — М., 1970, т. I, с. 92-100.
70) Р.В. Зотов. О черниговских князьях по Любецкому синодику и о Черниговском княжестве в татарское время. — СПб., 1892, с. 66-117.
71) ПСРЛ, т. XVIII, СПб., 1913, с. 63-69.
72) Там же.
73) Р.В. Зотов, указ. соч., с. 66-117.
74) Там же.
75) Там же.
76) ВМОИДР, кн. X. — М., 1851, с. 68-69.
77) Р.В. Зотов, указ. соч., с. 66-117.
78) Там же.
79) См. выше.
80) ПСРЛ, т. XVII, СПб., 1907, стб. 246-262.
81) B.Е. Данилевич, указ. соч., с. 133-136.
82) ПСРЛ, т. II. — М., 1962, стб. 815-825.
II. Геральдика и сфрагистика.
Шматлікія галіны роду Друцкіх у ВКЛ карысталіся адзіным гербам, вядомым як герб “Друцк” (на чырвоным шчыце — сярэбраны меч рукаяццю ўгару, абапал яго – чатыры залатыя паўмесяцы). Праваслаўныя роды не атрымалі польскія гербы разам з літоўскай арыстакратыяй у 1413 г., але многія з іх карысталіся старажытнымі тамгападобнымі знакамі, якія фактычна выконвалі функцыю гербаў. Яны змяшчаліся на асабістых пячатках, а таксама, напэўна, выкарыстоўваліся ў якасці клейнаў пры маркіроўцы маёмасці, пазначэнні зямельных межаў і інш. Ад гербаў гэтыя знакі адрознівала тое, што яны не мелі закончанага выгляду: кожны прадстаўнік роду, як правіла, уносіў у бацькоўскі знак пэўныя адмены, ператвараючы яго ў свой асабісты. Да нас дайшлі пячаткі, якія належалі братам Івану Бабе, Івану Пуцяце і Васілю Краснаму. Дзве з іх захаваліся падвешанымі да дагаворнай граматы 1431 г., пячатка Пуцяты – адарванай, але, напэўна, ад гэтай жа граматы. 1 На іх можна ўбачыць родавыя знакі, прататыпам якіх, відавочна, паслужыла адна выява, пазней вядомая як герб “Друцк”. На пячатках трох братоў Друцкіх мы бачым такія варыяцыі: у Васіля вастрыё мяча абапіраецца на адмысловы завіток, у Івана Бабы меч заменены на стралу, а ў Пуцяты меч ператварыўся ў крыж, а паўмесяцы – у S-падобныя лініі, што выходзяць з верхняга канца крыжа і атачаюць яго з бакоў. Пазней гэтыя варыянты не мелі працягу, а герб замацаваўся ў класічным выглядзе: меч і чатыры паўмесяцы.
Варта адзначыць, што родавая эмблема Друцкіх, верагодна, з’яўляецца вынікам эвалюцыі так званага “трохзубца” – старажытнага знака Рурыкавічаў. Вырыянт гэтага знака, які ўжываўся ўладарамі Друцка, меў высокі прамы цэнтральны зубец і акругла загнутыя да яго бакавыя. Такі знак, надрапаны на шыферным прасвіцы, быў знойдзены пры раскопках Друцкага гарадзішча, 2 а вельмі падобны на яго – на ганчарный клейнах ХІІ – ХІІІ стст. з Магілёва, што наводзіць на думку аб прыналежнасці апошняга ў той час да Друцкага княства. 3 Можна меркаваць, што ў працэсе змен гэтага знака цэнтральны зубец, дапоўнены перакрыжаваннем, ператварыўся ў меч, а закругленыя бакавыя, адарваўшыся ад яго – у дзве пары паўмесяцаў.
ІІІ. Карти

IV. Поколенная роспись рода.
I колено Рюрик, князь Новгородский
II колено Игорь Рюрикович, великий князь Киевский +945
III колено Святослав I Игоревич, великий Киевский 942-972
IV колено Владимир I, великий князь Киевский +1015
V колено ?
VI колено ?
VII колено ?
VIII колено ?
IX колено ?
X колено ?
XI колено ?
XII генерація от Рюрика
1. ДАНИИЛ
Основателем 2-й династии правителей Д. к. стал кн. Даниил (сер. – 2-я пол. 13 в.). Родственными и политич. отношениями он и его наследники были связаны с правителями Витебского кн-ва (об этом косвенно свидетельствует наличие родовых владений у правителей Д. к. на территории Витебского кн-ва, напр. волостей Госмир и Дречьи Луки).
Памяннік (сінодзік) Кіева–Пячорскай лаўры утрымлівае запіс пад загалоўкам: „Род князя Дмитриа Ивановича Путятича, воеводы киевьскаго“. Князь Дзмітрый Іванавіч Пуцяціч належаў да роду Друцкіх і займаў пасаду кіеўскага ваяводы з 1492 г. і да смерці ў 1505 г. Памінальны запіс Дзмітрыя Пуцяціча складаецца, апрача цытаванага загалоўка, з 32 імёнаў, 24 з якіх — мужчынскія і 8 — жаночыя. На першым месцы пастаўлена імя самога князя Дзмітрыя Пуцяціча. Наступныя ж шэсць імёнаў выглядаюць вось як: „князя Данила Дрюцкого, князя Михаила, князя Михаила, князя Димитриа, князя Симеона, князя Иоанна“ 4.
XIII генерація от Рюрика
2/1. КН. МИХАИЛ ДАНИЛОВИЧ (1-я треть XIV)
Батько друцьких князів Василя та Семена. Відомий з родоводів. За віком був сучасником князя Івана, згаданого під 1339 р., можливо, що його братом. Внесений до Києво-Печерського пом’яника в числі родини князя Дмитра Путятича. По поминальной записи у князя Даниила «Дрютского» был еще сын Михаил, он упоминается в т.н. «Отрывках Бенешевича» первой трети 14 в.
КН. АНДРЕЙ ДАНИЛОВИЧ
Вкладная запись Андрея Даниловича на полоцком евангелии на его вотчинное сельцо.
XIV генерація от Рюрика
3/2. КН. МИХАИЛ МИХАЙЛОВИЧ
В 1-й четв. 14 в. при внуке кн. Даниила – кн. Михаиле Михайловиче Д. к. признало над собой власть Вел. кн-ва Литовского (ВКЛ). При этом сохранилась зависимость Д. к. от власти ханов Золотой Орды. Установление политич. сюзеренитета ВКЛ привело к первым отъездам из Д. к. на службу в Москву представителей местной княжеской династии.
4/2. СЕМЕН МИХАЙЛОВИЧ († в бою з ординцями)
Князь друцький. Живу середині XIV ст. Напевно відомості легендарної частини литовських літописів про загибель друцького князя Семена Михайловича в боротьбі з ординцями відносяться саме до цього князя. Просто події помилково віднесені до XIII ст.
5/3. ИВАН АНДРЕЕВИЧ ДРУЦКИЙ (1339,1353)
У 1339 р. друцький князь Іван брав участь у поході ординської раті Товлубея на Смоленськ, організованому московським князем Іваном Даниловичем Калитою. «Тоя же зимы выиде изъ орды посол именем Товлубии, его же царь послалъ ратью къ городу къ Смоленьску, а с нимъ князь Иванъ Коротопол Рязанскии… И оттоле поиде ратью ис Переяславля къ городу къ Смоленьску, а князь велики Иван Даниловичь послалъ же свою рать с Товлубьемъ къ Смоленску, по цареву повелению, а отпустил князя Констянтина Суждальского, князя Констянтина Ростовского, князя Ивана Ярославичя Юрьевьскаго, князя Ивана Дрютскаго, Федора Фоминскаго, а с ними воеводу Александра Ивановичя, Феодора Акинфовичя»8. В этом походе наряду с владетельными князьями из Суздаля, Ростова и Юрьева мы видим и служилого князя Ивана. Принадлежность его к служилым князьям подтверждает и то, что город Друцк находился намного западнее Смоленска, между Оршей и Борисовым. Сам князь Иван имел владения в Великом Княжестве Владимирском. Одно из его сел «в Дмитрове» упомянуто в духовной 1353 г. как купленное великим князем Симеоном Даниловичем Гордым 9. На той час Друцьке князівство було ординським васалом. Интересно, что последний дмитровский князь Борис Давидович окончил свою жизнь в Орде одновременно с пребыванием там великого князя Ивана Калиты в 1334 году. В летописи событие отмечено очень лаконично: «Выиде князь великии Иванъ изо Орды, а князь Борисъ Дмитровьскыи въ Орде мертв»10. Напрашивается догадка о взаимосвязи этих событий. После смерти князя Бориса княжество стало выморочным и поступило в распоряжение великого князя Ивана Даниловича. Тот вполне мог отдать его как плату за службу в «держание» князю Ивану Друцкому. Впрочем, это только догадки и без документально-го подтверждения утверждать или опровергать их бессмысленно, как и то, в каких родственных отношениях князь Иван находился с родоначальником литовской династии князей Друцких Василием Михайловичем и его братом Семеном11. Был ли он их братом — неизвестно.
Неизвестна и дальнейшая судьба князя Ивана — а гэтым нашы звесткі пра яго вычэрпваюцца. Трэба пагадзіцца з тымі даследчыкамі, якія звязвалі ад’езд князя Івана Друцкага ў Маскву з наступам вялікага князя літоўскага Гедыміна на ўсход. Адносна ж яго сваяцкіх сувязяў нельга сказаць нічога пэўнага.
8 Симеоновская летопись // ПСРЛ. — М., 2007. — Т. 18. С. 92–93.
9. Духовные и договорные грамоты великих и удельных князей XIV–XVI вв. — М.; Л., 1950. — № 3. — С. 14.
10 Рогожский летописец // ПСРЛ. — М., 2000. — Т. 15. — Стб. 47.
11ВКЛ. Энцыклапедыя. — Минск, 2007. — Т. 1. — С. 600.
[Воскресенская летопись // ПСРЛ. Т. 7. С.–Петербург, 1856. С. 206; Патриаршая или Никоновская летопись // Тамсама. Т. 10. С.–Петербург, 1885. С. 211; Летопись Авраамки // Тамсама. Т. 16. С.–Петербург, 1889. С. 73.
Духовные и договорные грамоты великих и удельных князей XIV—XVI вв. (далей — ДДГ). Москва — Ленинград, 1950. № 3. С. 14. Paszkiewicz H. O genezie i wartości Krewa. Warszawa, 1938. S. 313; Насевіч В. Род князёў Друцкіх… С. 85. Селиверстов Д.А. Литовские выходцы в Великом Княжестве Московском в первой половине XV в. [Электронный ресурс] // История военного дела: исследования и источники. — 2018.
— Специальный выпуск IX. Иноземцы на русской военной службе в XV-XIX вв. — Ч. I. — C. 2-73 <http://www.milhist.info/2018/09/23/seliverstov_2> (23.09.2018).]
XV генерація от Рюрика
6/3. ВАСИЛЬ МИХАЙЛОВИЧ ДРУЦКИЙ
Во 2-й пол. 14 в., в правление в Д. к. сыновей кн. Михаила Михайловича – князей Дмитрия Михайловича (1370-е гг.) и Василия Михайловича (ум. после 1392), произошёл окончательный раздел волостей Д. к. на «дельницы». В Д. к. выделился старейший стол в г. Друцк, сам город разделён на трети. По др.-рус. традиции власть переходила к старшему в роде из числа правителей Д. к. Верховным сюзереном правителей Д. к. в 1370-е гг. выступал полоцкий кн. Андрей Ольгердович. Вместе с ним они участвовали в походе кн. Ольгерда на Москву (1372) и на земли Ливонского ордена (1370-е гг.), а также в политич. борьбе в ВКЛ, развернувшейся после смерти Ольгерда (1377).
Князь друцький. Жив у середині XIV ст. Старший брат князя Семена Михайловича.
Апрача расійскіх радаводных кніг, ён вядомы і па дзвюх крыніцах XIV ст. Гэта — укладны запіс у Друцкім евангеллі і дарчая грамата вялікага князя полацкага Андрэя Альгердавіча Фёдару і Дзмітрыю Корсакам. Абедзве крыніцы не маюць дакладных дат. Андрэй Альгердавіч, у грамаце якога князь Васіль Друцкі выступае ў якасці сведкі, панаваў у Полацку пачынаючы з 1348 г. і да 1387 г. з невялікім перапынкам у 1377/1378—1382(?) г. Можна пагадзіцца з Г.Л. Харашкевіч, якая датавала грамату Андрэя Альгердавіча 80–мі гадамі. Як здаецца, яна магла быць выдадзена і ў 1377 г. Значыць, князь Васіль Міхайлавіч жыў у гэты час. Праўда, ён мог жыць і раней, і пазней. Імя Васіля Міхайлавіча не згадваецца ў Кіева–Пячорскім сінодзіку ў лініі продкаў князя Дзмітрыя Пуцяціча. Аднак яго імя па бацьку і факт княжання ў Друцку, як здаецца, з дастатковай ступенню верагоднасці ўказваюць на паходжанне ад аднаго з Міхаілаў. Можна выказаць дзве версіі наконт яго сваяцкіх сувязяў. Васіль Міхайлавіч мог быць сынам Міхаіла Данілавіча і братам Міхаіла Міхайлавіча. Такім чынам, ён тады не ўваходзіў у прамую лінію, прадстаўленую ў паменніку. Паводле другой гіпотэзы, ён з’яўляўся сынам Міхаіла Міхайлавіча і ўнукам Міхаіла Данілавіча. Калі гэта было сапраўды так, ён мог княжыць у Друцку і не адзін. На гэта як быццам указвае тая акалічнасць, што населеныя пункты, адзначаныя ва ўкладным запісе, размешчаны ў паўночным і паўночна–заходнім кірунках ад Друцка. Тым не менш запіс малюе Васіля Міхайлавіча як дастаткова магутнага і багатага валадара свайго княства. Яго рэзідэнцыя знаходзілася ў Друцку. На карысць гэтага сведчаць таксама вельмі дарагі ўклад (пергамінавае евангелле ў абкладзе) ды шчодрыя зямельныя падараванні, у тым ліку і вельмі аддаленых вёсак. Такім чынам, калі Васіль Міхайлавіч княжыў у Друцкім княстве не адзін, усё ж такі на той момант яго драбленне зайшло яшчэ не вельмі далёка. Храналагічна яго княжанне трэба звязваць з сярэдзінай — другой паловай XIV ст.
[Полоцкие грамоты XIII — начала XVI вв. Вып. 1. Москва, 1977. № 6. С. 44. Вып. 3. Москва, 1980. С. 149.]
7/3. КН. ДМИТРИЙ МИХАЙЛОВИЧ ДРУЦКИЙ
Князь друцький. Був одружений з Анастасією, дочкою великого рязанського князя Олега Івановича.
Як союзник тверського князя Михайла Олександровича взяв участь в московсько-тверській війні у 1372 р. і підпалив Переяслав-Заліський.
8/5. ИВАН ИВАНОВИЧ ДРУЦКИЙ
Записан в помяннике князей Одинцевичей.
XVI генерація от Рюрика
9/6. ГЛЕБ ВАСИЛЬЕВИЧ
У 1380 р. очолював друцьку дружину в битві на Куликовому полі (122, с. 58). Це може свідчити, що Друцьке князівство або його уділи на той час продовжували залишатися незалежними, маневруючи між Литвою, Московською і Тверською державами.У сінодзіку Маскоўскага крамлёўскага Успенскага сабора згаданы князь Глеб Друцкі, які загінуў 15 студзеня 1411 г. у бітве на Лыскове (70 км на паўднёвы ўсход ад Ніжняга Ноўгарада). Тут ніжагародскія князі разбілі ваявод вялікага князя маскоўскага Васіля I. Мяркуючы па ўсім, Глеб Друцкі быў адным з кіраўнікоў маскоўскага войска. Другі сінодзік (Растоўскі саборны) называе імя па бацьку гэтага князя — Васілевіч. Князя Глеба Друцкага трэба прызнаць сынам Васіля Міхайлавіча.
10/6. ЛЕВ ВАСИЛЬЕВИЧ († після 1384)
Князь друцький. Шурин литовського князя Вітовта Кейстутовича, тобто він був одружений з незнаною Кейстутівною або ж сестрою першої дружини Вітовта княжною Лукомською. У 1384 р. разом з Вітовтом перебував у хрестоносців (2112, s.56; 2097, s.26). Спроби зробити з цього князя Гедиміновича дуже слабкі (2077, s. 113-115). Єдиний поважний аргумент — опис печатки на документі 1384 р., ніби-то схожої на «погоню», не відповідає відомим гербовим знакам князів Друцьких. Напевно, печатка Лева переплутана з печаткою князя Судемунта.
АНДРЕЙ ВАСИЛЬЕВИЧ ДРУЦКИЙ († до 1411)
11/7. ИВАН ДМИТРИЕВИЧ КИНДЫРЬ ДРУЦКИЙ († 12.8.1399)
Князь друцький. У 1398 р. в числі інших васалів Вітовта Кейстутовича підписав трактат Литви з Орденом (2112, s.56). Записаний у Києво-Печерському пом’янику у числі родини князя Дмитра Путятича.После смерти кн. В. М. Друцкого старейший стол в Д. к. унаследовал его старший племянник кн. Иван Дмитриевич Друцкий (Киндырь) , действовавший в русле политики Витовта, который в нач. 1393 во время своего похода против вел. кн. литовского Свидригайло на Оршу и Витебск подчинил всё Д. к. своей верховной власти. Кн. И. Д. Друцкий (Киндырь) был участником заключения Салинского договора ВКЛ с Тевтонским орденом (1398), погиб в битве на р. Ворскла.
13/7. ВАСИЛИЙ ДМИТРИЕВИЧ
Князь друцький. Жив у першій половині XV ст.
14/7. СЕМЕН ДМИТРИЕВИЧ († після 1422)

По рисунку Яна Замойского.
1401 г.
Князь друцький. Васал великого князя Вітовта Кейстутовичау 1401-1422 рр. Записаний у Києво-Печерському пом’янику у числі родини князя Дмитра Путятича. Увесь далейшы род князёў Друцкіх пайшоў ад адной асобы – Сямёна Дзмітрыевіча. Ён у 1401 г. быў сярод дарадцаў Вітаўта, якія засведчылі акт уніі паміж Польшчай і ВКЛ. Пазней Сямён Дзмітрыевіч прыгадваецца ў адным беларуска-літоўскім летапісе (Хроніцы Быхаўца) пры апавяданні пра апошні шлюб польскага караля Ўладзіслава-Ягайлы. Абранніцай караля стала юная князёўна Соф’я Гальшанская, якая была дачкой роднай сястры Сямёна Друцкага – Аляксандры, выдадзенай за літоўскага князя Андрэя Гальшанскага. Паводле летапіса, заручыны Ягайлы адбыліся пры непасрэдным удзеле князя Сямёна, у сям’і якога выхоўвалася будучая каралева пасля смерці сваёй маці. З іншых крыніц вядома, што шлюб Ягайлы з Соф’яй Гальшанскай адбыўся ў 1422 г. Калі паведамленне Хронікі Быхаўца дакладнае, то Сямён Друцкі быў яшчэ жывы ў той час, аднак сярод подпісаў знатных асоб на розных дзяржаўных актах 1420-х гг. яго подпіс не сустракаецца. Дата смерці яго дакладна невядомая. Не засталося звестак і пра тое, хто была яго жонка, з якой ён пакінуў шэсць сыноў.
Преемником кн. Ивана Дмитриевича в Д. к. стал его младший брат кн. Семён Дмитриевич (ум. после 1422). В 1401 он дал клятву верности польск. королю Владиславу II и обязался не искать себе сюзерена, помимо него, после смерти вел. кн. Витовта. В 1422 кн. С. Д. Друцкий участвовал в устройстве брака своей племянницы княжны Софии Андреевны, дочери кн. Андрея Ивановича Гольшанского и кн. Александры Дмитриевны Друцкой. Она стала последней женой Владислава II и матерью Владислава III Варненьчика и Казимира IV Ягеллончика. Её брак не только подтвердил важную роль правителей Д. к. в управлении ВКЛ, но и способствовал дальнейшему росту влияния сыновей кн. С. Д. Друцкого.
Acta unii Polski z Litwą. 1385 – 1791 / Wyd. S. Kutrzeba i W. Semkowicz. – Kraków, 1932. ПСРЛ. Т. 32. М., 1975. С. 149.
15/7. МИХАИЛ ДМИТРИЕВИЧ ПОДБЕРЕЗКИЙ († 12.08.1399)
Князь підберезький. Загинув 12.08.1399 р. у битві на р.Ворсклі (131, с.65,71-73). На думку Ю.Вольфа був братом друцького князя Івана Дмитровича. З ним можна погодитися, що Михайло і Олександр Підберезькі, які загинули у 1399 р. в битві на Ворсклі, могли володіти Підберезою як друцьким уділом, але не мають нічого спільного з Ямонтовичами-Підберезькими (2112, s.61). Записаний у Києво-Печерському пом’янику у числі родини князя Дмитра Путятича, що також підтверджує версію Ю.Вольфа.
16/7. АЛЕКСАНДР ДМИТРИЕВИЧ ПОДБЕРЕЗСКИЙ († 12.08.1399)
Князь підберезький. Загинув 12.08.1399 р. у битві на р. Ворсклі (131, с.97). Його належність до родини князів Друцьких досить вірогідна. Записаний у Києво-Печерському пом’янику у числі родини князя Дмитра Пугятича.
17/7. АЛЕКСАНДРА ДМИТРИЕВНА († 1426)
Померла у 1426 р. Видана заміж за вязанського князя Андрія Івановича Гольшанського з яким мала трьох доньок. По смерті мужа жила з дочками у Друцьку. її середня дочка Софія у 1422 р. була видана за польського короля Владислава Ягайла Старша дочка Василиса вийшла за князя Івана Бельського,а молодша — за господаря Валахії Ілляша І.
КН. АНДРЕЙ ИВАНОВИЧ ОДИНЕЦ «ПАСЫНОК» ДРУЦКИЙ († 12.08.1399)
Князь друцький. Загинув у 12.08.1399 р. в битві на Ворсклі. Родоначальник князів Одинцевичів, Гольцовські, Багриновських та Соколовських.
Упоминается в синодике, где записан род Дмитрия Федоровича Гольцовского. Вот так он выглядит в помяннике КПЛ (во Введенском примерно такой же список): «Род князя Дмитрия Одинцевича. Князя Ивана, князя Ивана, князя Андрея, князя Ермолая, князя Федора, князя Романа, князя Дмитрия, князя Лаврентия, князя Иосифа, князя Василия, князя Арефу, княгиню Василису, княгиню Зиновию, княгиню Марию, княгиню Анну, Авдотию, княжну Феодосию, княжну Домнику, Симона, князя Романа, Юрия.» По сравнению с родословной Одинцевичей, содержащейся в Супрасльской летописи в перечне первых колен есть одно отличие: по синодику отца князя Андрея звали Иван, в то время как в родословной он назван Михаилом.
В листе великому князю Ивану-Скиргайло за Гридка Константиновича (по мнению Семковича — князь Слуцкий), ок. 1387-89 гг. ручаются вассалы Скиргайло по его «великому княжеству», пожалованному ему Ягайло 28 апреля 1387 г. а также «ближние люди» князя Гридька и его «соседи». Среди них были князь Василий Михайлович (Друцкий), князь Лев Васильевич Друцкий (Витовтов «швагер») и Андрей «Митков пасынок». Документ подтверждает, что князья Одинцевичи потомки не Михаила Друцкого, а его родственника Ивана.
Невыключана, што Андрэй Иванович двойчы ўступал ў шлюбныя адносіны. На такую думку наводзіць параўнанне, прыблізна вызначаных, гадоў нараджэння і смерці Адзінцэвічаўны Жыгімонтавай Кейстутавічавай і яе брата Фёдара. Пасля нараджэння Адзінцэвічаўны прайшло не менш, чым трыццаць гадоў пакуль не нарадзіўся Фёдар Андрэевіч. Такая розніца ў нараджэнні дзяцей магла мець месца толькі ў выпадку паўторнага шлюбу.
XVII генерація от Рюрика
КН. ……. АНДРЕЕВИЧ ДРУЦКИЙ
сообщение Даниловича о том, что сыновья Андрея Васильевича Друцкого умерли бездетными: «после ранней смерти его бездетных сыновей быв. держания в Блужах, Милейковичах и др. местах были пожалованы вел. кн. литовским Витовтом во владение Виленскому капитулу.».
КН. ……. АНДРЕЕВИЧ ДРУЦКИЙ
сообщение Даниловича о том, что сыновья Андрея Васильевича Друцкого умерли бездетными: «после ранней смерти его бездетных сыновей быв. держания в Блужах, Милейковичах и др. местах были пожалованы вел. кн. литовским Витовтом во владение Виленскому капитулу.».
ГЛЕБ «КИНДИРОВИЧ»,
подписавший в 1432 г. в числе других князей договор Свидригайло с Орденом,
АЛЕКСАНДР КИНДЫРОВИЧ,
чьи владения ок. 1445 г. наследовал его двоюродный брат Иван Путята Семенович.
СЕМЁН ИВАНОВИЧ КИНДЫРОВИЧ ДРУЦКИЙ
Еще К.Несецкий писал, что у Ивана Дмитриевича были сыновья Семен и Андрей. Сведения Несецкого подтверждаются подписью и печатью князя Семена Ивановича Друцкого на грамоте князей и бояр ВКЛ с обязательством передачи Западного Подолья Короне от 29 ноября 1430 г. При этом подпись и печать князя Семена Друцкого располагается перед подписями его двоюродных братьев Ивана Путяты и Михаила Болобана, что подтверждает его родовое старейшинство.
АНДРЕЙ ИВАНОВИЧ КИНДЫРОВИЧ ДРУЦКИЙ
20/14. КН. ИВАН СЕМЕНОВИЧ БАБА ДРУЦКИЙ (1409,1436)

Князь Іван Сямёнавіч Друцкі, празваны Баба, быў старэйшым сынам князя Сямёна Дзімітравіча Друцкага. Його діяльність фіксується актами 1422-1436 рр. В 1409 г; был наместником Великого князя Литовского Витовта в Полоцке. В 1422 г. подписался на трактате Литвы с Орденом.
Князь Иван участвовал во многих военных походах, из которых следует особо отметить поход 1424 г. против хана Худайдада, сына Алия, третьего сына Джансы163. Хан Худайдат был одним из шести претендентов, боровшихся тогда за престол Орды. Осенью 1424 г. он решил немного поживиться
в Одоевском княжестве, князь которого, Юрий Романович, «herczog von Odoiow ist des grosfurstes von Moskouwen man»164, считался «человеком Великого Князя Московского». На помощь Одоеву князь Витовт
послал «…кн(я)зя Ондреа Михаиловича и кн(я)зя Ондреа Всеволодича, и кн(я)зя Ивана Бабу, и брата его Путяту и дрютских кн(я)зеи семдесять, и кн(я)зя Миткю Всеволодича и Григорья Протасиева»165.
По сути, летописец донес до нас сокращенный реестр литовского войска, посланного против татар. Оно включало в себя дворы князя Андрея Михайловича, скорее всего, Мосальского; Андрея Шутихи из тарусских князей на службе князя Витовта, двор друцких князей Ивана Бабы и Ивана Путяты; двор другого тарусского князя — Дмитрия Шутихи и мценскую хоругвь наместника Григория Протасьева. Относительно отряда Ивана Бабы и Ивана Путяты в летописи сохранилось: «Дрютских кн(я)зеи семдесять». При всей многочисленности рода князей из Друцка трудно представить наличие сразу семидесяти князей и княжат в одном походе. Более вероятно, что летописец «сократил» слово «людей», и первоначально должно было звучать: «Князя Ивана Бабу и брата его Путяту и друцких князей людей семдесят». Судя по всему, в первоначальном тексте и в отношении других лиц имелись уточнения относительно их владений, должности и количества приведенных людей, но летописец не счел нужным оставить эти сведения для потомства и сократил их, как не заслуживающие внимания. Сведения о друцком отряде сохранились по недосмотру редактора. Ход военных действий довольно красочно описан в письме князя Витовта великому магистру Немецкого Ордена Павлу фон Русдорфу и заслуживает внимания, как пример отражения татарского набега в те времена: «И так, названный царь в той самой Одоевской стране грабил (разорял) и находился тогда более полных трех недель, и потом отсюда пошел в наши отдаленные пределы страны, в сторону Московии, под наш замок (крепость), называемый Тула, и находился там вероятно целых восемь дней (целую неделю). И увидев, что здесь ничего не сможет сделать, двинулся он дальше в страну герцогов рязанских, которые также теперь повинуются нам. И так наши князья, бояре и служилые люди, живущие в том самом месте на границе, и наместники, собрались и выступили на того самого царя Хадандаха. И когда они его нагнали, бились они с ним в той самой Рязанской стране, и как захотел Господь Бог, наши люди одержали верх и в битве победили, и они сами вместе с другими остались здравы, однако некоторые среди них были ранены и много лошадей застрелено. Язычники имели главным образом много убитых, тяжело раненых и много плененных великознатных людей «огланов» царского рода, князей, господ и лучших людей, так что царь сам с очень малым количеством слуг еле от этого спасся. Его жены и сестры и других господ, и князей жены вместе с другими были побиты, так как они были одеты в мужские одежды, а некоторые раненые взяты в плен. Мы тем более сильно обрадовались, что небесный пастух, наш любимый Господь Бог, нам и нашим людям дал такую удачу, что они так значительно в большом бою победили татар, чего раньше никогда не было, хотя между собой часто воевали» 166.
У 1431 -1435 рр. підтримував Свидригайла Ольгердовича. В 1431 г. с братом Иваном Путятой и другими князьями подписал трактат Свидригайла с Ливонским Орденом. В марте 1433 г. он подписал послание сторонников князя Свидригайла Базельскому собору 162. У гэты ж час князю Міхалу (?) Бабе Швідрыгайла прызначае трымаць Падольскія замкі, якія, аднак, з-за нападаў польскіх паноў Літва не атрымала.
В войне, начавшейся в Великом Княжестве Литовском после смерти князя Витовта, князь Иван Семенович Баба сразу стал на сторону князя Свидригайло Ольгердовича. Участвовал в сражении под Вилькомиром 1 сентября 1435 г., после разгрома бежал в земли Немецкого Ордена, в город Ригу167. Оттуда магистр от греха подальше послал князя Ивана в Псков: «Иванъ Баба прибеже из Немець во Псковъ, месяца ноября въ 1 день»168. В другой летописи событие описывается более подробно: «Приеха во Псковъ из Риге от местера князя литовскыи Иванъ Баба, а въ своем безвремении, и, пребывше въ Пскове до полузимы, поеха на Москву к великому князю»169. Великим князем тогда, после смерти дяди — князя Юрия Дмитриевича, в очередной раз стал князь Василий Васильевич. На его счастье, среди братьев Юрьевичей возник конфликт по поводу наследства, и в открытую борьбу с новым великим князем вступил лишь старший — князь Василий Юрьевич. Двое младших братьев — князья Дмитрий Шемяка и Дмитрий Красный — отказались его поддержать. Возможно, именно поэтому князь Иван Баба легко поступил на службу к великому князю Василию Васильевичу, несмотря на то, что князь Свиригайло был «побратимом» князя Юрия Дмитриевича, врага нынешнего великого князя. Прибытие князя Ивана Семеновича с литовскими беглецами значительно усилили великокняжеское войско. Летописи особо отмечают сей момент, как и особые тактические методы, ими принесенные. Весной 1436 г. князь Василий Юрьевич с Устюга начал поход на Москву «…похваляся, а с ним Вятчане, да двор брата княж Дмитриевъ Шемякын с ним же»170. Дворяне князя Дмитрия Шемяки («500 человек, а воевода у нихъ Окынфъ Волынскои»171) ушли к князю Василию Юрьевичу после ареста своего сюзерена. Произошло это зимой, когда князь Дмитрий приехал в Москву звать великого князя к себе на свадьбу. Со своей стороны, и великий князь собрал силы немалые: «А с великим князем князь Дмитреи меньшеи, да князь Иван Андреевич Можаискои с полкы своими. Да тогда же приехал к нему служити из Литвы князь Иван Баба Дрютьскых князеи. И тои изряди свои полкъ с копии по Литовскы, тако же и вси прочии полци князя великого изрядишася по своему обычаю»172. Данное летописное сообщение, по времени написания ближе всего стоящее к событию, подчеркивает разницу построения хоругви князя Ивана Семеновича «по-литовски» от прочих полков, построившихся «по своему обычаю». Отличие подчеркнуто и в Лицевом Летописном Своде, где на миниатюре, посвященной битве, двор князя Ивана Бабы изображен в «немецких шлемах» и с копьями более длинными, чем у окружающих. Наконечники копий крупнее обычных и более четко прорисованы173. Встреча неприятелей состоялась 14 мая 1436 г.174 «…у святого Покрова въ Скорятине въ Ростовъскои области»175. Судя по описанию битвы, именно князь Иван Баба решил её исход. «И изрядивъ копия поидоша вместо и бишис(я), и побеже кн(я)зь Василеи, и угони его Борис Тоболинъ и позналъ его, нача кликати, и пригнаша к ним кн(я)зь Иван Баба и поимаша кн(я)зя Василья Юрьевича»176.
Умер после 1436 г. По родословным, у князя Ивана Бабы было четверо сыновей — Фёдар, Канстанцін, Васіль i Сямён. Да ix трэба дадаць князя Ивана Бабіча, пра назначэньне якога на пасаду намесьніка Пскова двойчы, у 1472 i ў 1476 гг., жыхары горада прасілі (але дарэмна) вялікага князя Маскоўскага. З сыноў Івана Бабы Васіль, Сямён i Іван разам з бацькам перасяліліся ў Расею, у той час як Фёдар i Канстанцін, напэўна, старэйшыя браты, засталіся на Літве.
Записаний у Києво-Печерський пом’янику у числі родини Дмитра Путятича. Имел свой герб со знаком в виде стрелы, по обе стороны которой — по паре полумесяцев, образующих кольца. Герб отличался как от литовской, так и от польской традиции.
Жена: кнж. Евдокия Андреевна Мезецкая.
162 Полехов С.В. Наследники Витовта. — М., 2015. — С. 578–579.
163 Золотая Орда в источниках. — М., 2003. — Т. I. — С. 440.
164 Беспалов Р.А. Битва коалиции феодалов Верхнего Поочья с ханом Куйдадатом осенью 1424 года // Верхнее Подонье: Археология. История. — Тула, 2009. — Вып. 4. — С. 207.
165 Софийская первая летопись // ПСРЛ. — М., 2000. — Т. 6. — Вып. 1. — Стб. 50–51.
166 Беспалов Р.А Битва коалиции феодалов Верхнего Поочья с ханом Куйдадатом осенью 1424 года // Верхнее Подонье: Археология. История. — Тула, 2009. — Вып. 4. — С. 207–208.
167 Полехов С.В. Наследники Витовта. — М., 2015. — С. 579.
168 Псковская первая летопись // ПСРЛ. — М., 2003. — Т. 5. — Вып. 1. — С. 43.
169 Псковская вторая летопись // ПСРЛ. — М., 2000. — Т. 5. — Вып. 2. — С. 44.
170 Московский летописный свод конца XV века // ПСРЛ. — М., 2004. — Т. 25. — С. 252.
171 Ермолинская летопись // ПСРЛ. — СПб., 1910. — Т. 23. — С. 149
172 Московский летописный свод конца XV века // ПСРЛ. — М., 2004. — Т. 25. — С. 252.
173 Лицевой Летописный Свод. Русская летописная история. — М., 2010. — Кн. 13. 1425–1443 гг. — С. 199.
174 Типографская летопись // ПСРЛ. — М., 2000. — Т. 24. — С. 183.
175 Московский летописный свод конца XV века // ПСРЛ. — М., 2004. — Т. 25. — С. 252.
176 Софийская первая летопись // ПСРЛ. — М., 2000. — Т. 6. — Вып. 1. — Стб. 69.
[Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 114 – 118. У каментарыях да гэтых актаў А. Л. Харашкевіч памылкова звязвае паходжанне князёў Друцкіх з князем Сямёнам (Лугвенам) Альгердавічам, які на самай справе даў пачатак князям Мсціслаўскім: там жа. — М., 1980. Вып. 3. С. 199 – 202.Любавский М. К. Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства. – М., 1900. С. 54 – 55, 319.Полоцкие грамоты. Вып. 1. С. 130. Вып. 3. С. 204 – 205.ПСРЛ. Т.11. М.,1965. С. 239.]
21/14. ИВАН СЕМЕНОВИЧ ПУТЯТА († після 1440)

Князь Іван Путята у 1424 р. був посланий великим князем Вітовтом у числі інших друцьких князів на допомогу московській раті проти ординців до Одоєва (123, с. 197). З 1431 р. князь Іван Путята у числі близьких соратників Свидригайла Ольгердовича. Помер після 1440 р. Записаний у Києво-Печерський пом’яник.
Даследчыкі лічаць, што адным з іх быў той загадкавы князь Іван Сямёнавіч, які двойчы прыгадваецца (без прозвічша) у граматах 1409 г. у якасці полацкага намесніка . Пазней абодва Іваны, а таксам трэці брат – Грыгорый (Рыгор) – былі, напэўна, сярод князёў і паноў, якія засведчылі сваімі подпісамі мірнае пагадненне паміж ВКЛ і Тэўтонскім ордэнам у 1422 г. Пры гэтым двое з іх прыгадваюцца без прозвічаў, як Іван і Грыгорый Сямёнавічы, а яшчэ адзін – як Іван Пуцята. Магчыма, Грыгорый выступае крыху пазней (у недатаванай грамаце) у якасці полацкага намесніка. Што да Івана Бабы і Івана Пуцяты, то абодва яны ў 1424 г. былі ў складзе войска, дасланага Вітаўтам на дапамогу маскоўскаму князю Васілю Дзмітрыевічу супраць татар.
Князь Іван Сямёвавіч Друцкі, якога празвалі Пуцята, быў другім сынам князя Сямёна Дзімітравіча Друцкага. У 1422 г. князь Іван Пуцята падпісаў дамову Літвы з крыжакамі, а ў 1424 г. удзельнічаў у паходзе супраць татараў. У 1431-1432 гг., як князь Пуцята Сямёнавіч, Іван Пуцята, альбо Іван Пуцята Сямёнавіч, неаднаразова падпісваўся на дыпляматычных актах вялікага князя Швідрыгайлы. Усё сваё жыцьцё застаўся верны Швідрыгайлу i разам зь ім застаўся на Валыні. Князь Іван Пуцята ў 1437-1438 гг. падпісваў прывілеі, выдадзеныя Швідрыгайлам у Луцку. Ен таксама сустракаў у 1440 г. вялікага князя Казіміра пры ягоным уезьдзе ў Літву, Длугачы прыпісвае князю Васілю Пуцяту. На працягу 1430-1450 гг. Вялікі князь Казімір надаў князю Івану Пуцяту маёнтак Слабодка ў Аршанскім павеце i іншыя добра. Радавод адзначае, што ён меў трох сыноў: Васіля, Івана i Дзімітра, «што быў у Кіеве». Чацьвёртым ягоным сынам, безумоўна, быў князь Міхал, пачынальнік роду князёў Талочынскіх, якія таксама былі князямі Друцкімі.
Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 114 – 118. У каментарыях да гэтых актаў А. Л. Харашкевіч памылкова звязвае паходжанне князёў Друцкіх з князем Сямёнам (Лугвенам) Альгердавічам, які на самай справе даў пачатак князям Мсціслаўскім: там жа. — М., 1980. Вып. 3. С. 199 – 202.Любавский М. К. Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства. – М., 1900. С. 54 – 55, 319.Полоцкие грамоты. Вып. 1. С. 130. Вып. 3. С. 204 – 205.ПСРЛ. Т.11. М.,1965. С. 239.
Іван, який фігурує в історичних джерелах як Путята1, Путята Іванович3 та Іван Путятич4, затримавшись на Волині, служив тут луцьким городничим, підстаростою, ключником, перемильським намісником5 Продовжений ним рід згас десь у 1580-х роках на правнучці Ганні, вдові князя Андрія Петровича Масальського6. Гніздом Путят був розташований на Горині маєток Тучин. За старостування в Луцьку Семена Гольшанського князь Путята вислужив ще село Мосор7
2 AS. -T . 1. — S. 50, 61 (1458, 1466).
3 Ibid. — S. 69-70, 82 (1475, 1483).
4 Ibid. — S. 85, 86, 92, 132 (1487, 1487, 1490, 1506); t. 3. — S. 68-69, 91-92, 99-100, 138(1509, 1511, 1512, 1516).
5 Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy… — S. 61-62.
6 Заповіт княгині Ганни Масальської датований 20. 06. 1576 р. (Stecki Т. J. Z boru і stepu… — S. 162), але 8. 02. 1584 р. вона клопоталася ще в Луцькому ґродському уряді за свою родичку (Архив ЮЗР. — Ч. 8, т. З — С. 415-416).
7 ЛМ. — Кн. 561. — С. 186 (згадка про надання села).
Жена: кнж. АНАСТАСИЯ ФЕДОРОВНА ОСТРОЖСКАЯ, дочь Федора Даниловича и Агафии Чуриловны Бродовской.
22/14. КН. МИХАИЛ СЕМЕНОВИЧ БАЛОБАН
Сын Семена Дмитриевича Друцкого. Брат Василия Красного, Ивана Бабы, Ивана Путяты и Митьки Секиры (Зубревицкого). Йому радавод дае прыдомак Лобан, ёсьць, бясспрэчна, адна асоба з князем Міхалам Сямёнавічам Балабанам. Гарант соглашения Свидригайла с Ягайлом о судьбе Западного Подолья от 29 ноября 1430 г. Во время Луцкой войны 1431 г. защищал Кременец от поляков. Участвовал на стороне Свидригайла в Вилькомирской битве, в которой погиб 5.
23/14. КН. ДМИТРИЙ СЕМЕНОВИЧ СОКИРА ЗУБРЕВИЦКИЙ († після 1432)
Помер після 1432 р. Отримав уділ з центром у Зубревичах. На початку XV ст. був державцем Остра. Сподвижник великого князя Свидригайла Ольгердовича. Записаний у Києво-Печерський пом’яник. Від Дмитра Сокири пішли князі СОКИРИ-ЗУБРЕВИЦЬКІ.
ад прыдомку Сякера i мясцовасьці Зубрэвічы на рацэ Ульлянцы ў Аршанскім павеце. Вышэйзгаданы сын князя Сямёна Дзімітравіча Друцкага Дзімітры Сямёнавіч Сякера — гэта i будзе той князь Мітко Сямёнавіч, якому кароль Уладзіслаў Ягайла запісаў у 1425 г. грыўнаў на Перамышльскіх i Дарагабыцкіх котальнях i Львоўскім мыце, i князь Мітко, сын Сямёна князя Друцкага, якому тэты ж кароль у 1427 г. запісвае добра Хлопы, Вангерцы, Какаловічы, Камарна, Літоўчыцы ў Гарадзецкім павеце, а таксама Кліцка Шчырэцкім павеце на суму 300 грыўняў. З пазьнейшай справы даведваемся, што князь Дзімітры Сякера меў падчас праўленьня вялікіх князёў Вітаўта i Жыгімонта маёнтак Асьцёр у Кіеўскім павеце. Гэты князь быў радыкальным прыхільнікам Швідрыгайлы; вялікі князь Жыгімонт, перамогшы Швідрыгайлу ў 1432 г. пад Ашмянамі, узяў у палон паміж іншымі князя Мітка Зубравіцкага i князя Васіля Краснага, ягонага брата. Гэты ж князь Дзімітры Сямёнавіч, маёмасьць якога складалася з двароў Зубровічы, Хімы, пустка Дубровенская, двароў Быхаў, Дубосна i даньнікаў у Туршчы, запісаў правы на яе (сваёй жонцы) княгіні Соф’і i яе дзецям i нашчадкам. Паводле хронікаў, узгаданая жонка князя Мітка Зубравіцкага была княгіня Соф’я Жэдывідаўна, пляменьніца караля Уладзіслава Ягайлы, якая мела спадчынныя правы (па бацьку) на Падольскую зямлю (ці не дачка аднаго з Карыятовічаў?). У 1470 г. кароль Казімір пацьвердзіў, што правы на ўсялякія добра, якія калісьці трымаў князь Дзімітры Сямёнавіч, належаць жонцы таго Дзімітра.
Пасьля сьмерці князя Дзімітра Сямёнавіча засталіся: удава княгіня Соф’я i дачка княжна Марына, жонка князя Сямёна Сямёнавіча Трабскага. У 1486 г. княгіня Соф’я Дзімітраўна Зубравіцкая i княгіня Марына Сямёнаўна Трабская запісваюць на Прачысценскі сабор у Вільні бацькоўскі маёнтак Туршчу, людзей з якога на той самы сабор запісаў ужо іхны дзед князь Сямён; гэты запіс складзены ў прысутнасьці князёў Івана Заслаўскага, Івана Васілевіча i ягонага брата князя Сямёна Юр’евіча Гальшанскага i князя Івана Глінскага. У 1489 г., згодна каралеўскаму рашэньню, княгіня Сямёнава Сямёнавіча Трабская Марына атрымлівае ад князёў Васіля i Андрэя Зьвягольскіх маёнтак Асьцёр у Кіеўскім павеце, які яе бацька князь Мітко Сякера трымаў пры Вітаўту i Жыгімонту.
Дружина: СОФИЯ. Софію Зубревицьку (с. 14 – 15): (1) Софію Зубревицьку, князя Дмитра – во іноках Дем’яна, княгиню Аграфену –
во інокинях Олену, князя Федора, княгиню Анастасію, князя Іоана, князя Андрія,
княгиню Акулину, князя Саву, княгиню Марію, княгиню Тетяну, князя Василя,
княгиню Юліану, княгиню Юліану.
24/14. ВАСИЛИЙ СЕМЕНОВИЧ КРАСНЫЙ († після 1448) князі КРАСНІ.

[Wassili hewptman czu Witewßke; Vassili Semenowicz; князь Василии Семенович; dux… Wassillo cognominatus Krassni]
пятый сын князя Сямёна Дзімітравіча Друцкага. Братья — Иван Баба, Иван Путята, Григорий, Михаил Болобан, Митко Секира (Зубревицкий). Жена — сестра князя Федора Воротынского. Сын — князь Иван Васильевич Красный Друцкий. Помер після 1448 р. Був одним з лідерів серед білоруських і українських князів, які відстоювали незалежність від Польщі Великого Князівства Литовського. Входив до панів-ради. Записаний у Києво-Печерський пом’яник. Від цього шлюбу пішла родина князів Красних. Князі Красних вигасли із смертю онука Дмитра близько 1507 р. Його батько князь Іван Васильович Красний помер після 1516 р.
Наместник витебский Свидригайла в 1431–1432 гг. (возможно, стал им до 29 ноября 1430 г., поскольку в этот день Румбольд, бывший витебским наместником в 1422/23 г., упоминается без должности); па рашэньню Швідрыгайлы належаў да пасольства, якое Швідрыгайла выслаў у 1431 г. да караля Ўладзіслава. Гэты ж князь Васіль Сямёнавіч падпісваўся ў 1431-1432 гг. на двух договорах с Орденом 1431 и 1432 гг., Чарторыйского перемирия с Польшей 1431 г.
Выступав на баку Швідрыгайлы ў бітве пад Ашмянамі, дзе 8 декабря 1432 г. попал в плен к Сигизмунду Кейстутовичу 6. Можа быць, што ён знаходзіўся ў палоне ўвесь час панаваньня Жыгімонта, i толькі пры вялікім князю Казіміру зноў выступае на палітычным даляглядзе. Князь Васіль Красны быў у 1446 г. паслом ад вялікага князя Казіміра на Пётркоўскі зьезд, у 1447 г. — асыставаў каралеўскую каранацыю, а ў наступным 1448 г. — зноў паслом Літвы на Люблінскі сойм 7.
На печати 1431 г. изображен герб со знаком, который можно описать как крест с тремя полукольцами, обращенными «рогами» вовне, — два из них примыкают к горизонтальной перекладине слева и справа, третье — к вертикальной снизу 8.
Судя по упоминанию в документе полоцкого боярина Яцка Быстрейского 1542 г., Василий Красный владел какой-то частью Друцкого княжества (РГАДА. Ф. 389. On. 1. Ед. хр. 583. Л. 113).
Ж.: КНЖ. /……/ ВОРОТЫНСКАЯ, сестра кн. Федора Воротынского. Ягонай жонкай, безумоўна, была сястра князя Фёдара Варатынскага; яна нарадзіла яму сына Івана Васілевіча Краснага, якога князь Фёдар Варатынскі назваў сваім «унукам».
25/14. КН. ГРИГОРИЙ СЕМЕНОВИЧ († після 1422)
Згаданий у джерелах під 1422 р. (2112, s.61) Записаний у Києво-Печерському пом’янику.Даследчыкі лічаць, што адным з іх быў той загадкавы князь Іван Сямёнавіч, які двойчы прыгадваецца (без прозвічша) у граматах 1409 г. у якасці полацкага намесніка . Пазней абодва Іваны, а таксам трэці брат – Грыгорый (Рыгор) – былі, напэўна, сярод князёў і паноў, якія засведчылі сваімі подпісамі мірнае пагадненне паміж ВКЛ і Тэўтонскім ордэнам у 1422 г. Пры гэтым двое з іх прыгадваюцца без прозвічаў, як Іван і Грыгорый Сямёнавічы, а яшчэ адзін – як Іван Пуцята. Магчыма, Грыгорый выступае крыху пазней (у недатаванай грамаце) у якасці полацкага намесніка. Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 114 – 118. У каментарыях да гэтых актаў А. Л. Харашкевіч памылкова звязвае паходжанне князёў Друцкіх з князем Сямёнам (Лугвенам) Альгердавічам, які на самай справе даў пачатак князям Мсціслаўскім: там жа. — М., 1980. Вып. 3. С. 199 – 202.Любавский М. К. Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства. – М., 1900. С. 54 – 55, 319.Полоцкие грамоты. Вып. 1. С. 130. Вып. 3. С. 204 – 205.ПСРЛ. Т.11. М.,1965. С. 239.
XVIІІ генерація от Рюрика
ДМИТРИЙ АНДРЕЕВИЧ
В 1508 г. несколько князей Друцких — братья Василий, Богдан и Андрей Дмитриевичи, и их племянник Дмитрий Юрьевич выехали в Москву. Еще в 1511 г. великий князь Василий III требовал от Сигизмунда отпустить «Озеретцкого княгиню и Друтцких князей матерь». Их потомки, подавая в конце 17 в. свою родословную, своих настоящих предков уже не помнили, и проделали не совсем удачную реконструкцию по летописным и другим источникам. В их родовой памяти сохранилось лишь то, что они принадлежали к старшей ветви Друцких, а генеалоги 19 в. сделали эту ветвь потомками друцкого князя Василия Михайловича, и его сына Андрея, погибшего в 1399 г. на Ворскле. Данная версия встречается даже сейчас, несмотря на серьезное хронологическое несоответствие и сведения документа 1411 г., подтверждающие вымирание потомков Андрея Васильевича к этому времени.
Бабичи
26/20. ФЕДОР ИВАНОВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ († після 1446)
Князь друцький. Помер після 1446р.
Он с братом Константином остался в Литве. Атрымаў у 1443-1445 гг. ад вялікага князя Казіміра некалькі прывілеяў на валоданьне людзьмі i землямі, а менавіта, як Бабіч малодшы — маёнткі, якія трымаў князь Міхал Ямантовіч каля 1443 г., як князь Федка Бабіч — людзей у Віцебскім павеце каля 1446 г. i як князь Фёдар Іванавіч — Доўгія Лукі i Вярхоўцы ў Віцебскім павеце, каля 1450 г.
Родоначальник кн. Соколинских, Конопля и Озерецких в Литве.
27/20. ИВАН ИВАНОВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ († після 1476)
Князь друцький. Ушел в Москву с отцом и братьями. В 1472 и 1476 гг. псковичи просили великого князя Иоанна III Васильевича дать им в наместники князя Ивана Бабича, нополучили отказ, Иоанн III сказал, что он ему самому нужен Нащадків не мав.
28/20. СЕМЕН ИВАНОВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ († 1454),
воевода в княжение Василия II Васильевича Темного, младший из 4 сыновей друц. кн. Ивана Семеновича Бабы. Участник Феодальной войны XV в. на Руси. Погиб у 1454 г., участвуя в отражении отрядом под началом кн. Иваном Юрьевичем Патрикеевым татарского набега на реке Оке под Перевидском «ниже Коломны»1— , «…а не на суиме, но притчею некоею» 2. Что за «притча» приключилась, летописец не уточняет.
Бездетный.
1 Симеоновская летопись // ПСРЛ. — М., 2007. — Т. 18. — С. 209.
2 Московский летописный свод конца XV века // ПСРЛ. — М., 2004. — Т. 25. — С. 273
29/20. КОНСТАНТИН ИВАНОВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ († до 1442) князі Прихабские
Согласно показаниям, данным князем Андреем Прихабским в 1505 году, его отец был чашником великой княгини Литовской, жены Витовта 9. Помер до 1442 р. Отримав уділ з центром у Прихабах, тому почав писатися Прихабським. Від нього пішла родина князів Прихабських. На підставі запису у Києво-Печерському пом’янику можна припускати, що його хрестильним іменем було Михайло. Його син Андрій Костянтинович Прихабський також був внесений до Києво-Печерського пом’яника у числі родини князя Дмитра Путятича, що означає, що цей князь помер до 1506 р.
Князь Канстанцін Бабіч, паводле радаводу, пакінуў пасьля сябе толькі дачку Танну, якая была жонкаю князя Дзімітра Варатынскага. Аднак зь іншых крыніцаў вядома, што ўзгаданая княгіня Дзімітрава Баратынская была сястрой князя Андрэя Канстанцінавіча Прыхабскага, гэта значыць, што гэты князь Андрэй Прыхабскі быў сынам Канстанціна. Сам Канстанцін трымаў Прыхабу, якая пасьля сьмерці Канстанціна Бабіча перададзена каля 1442 г. (?) князю Фёдару Адзінцовічу. Ягоныя нашчадкі насілі тытул князёў Прыхабскіх.
15 марта 1505 г. одновременно три человека поручились перед великим князем литовским Александром за то, что женой князя Федора Воротынского была Мария Корибутовна. Наиболее информативно свидетельство князя Андрея Костянтиновича Прихабского: «я слыхал от отца моего, што тая Маря Корыбутовна – матка кн(е)г(и)ни Ивановое Ярославича, и выдал ее кн(я)зь великии Витовтъ за кн(я)зя Федора Воротынского. А матъка моя поведала, штож ездил отец ее кн(я)зь Семенъ Вяземскии и [с] своею кн(я)г(и)нею, проводить ее до Воротынска, а кн(я)зь Дмитреи Шутиха, а Григореи Протасевъ»21. Отец Марии – князь Дмитрий-Корибут Ольгердович в последний раз упоминается в летописях под 1404 г.22 После его смерти, дата которой неизвестна, великий князь литовский Витовт († 1430 г.) стал опекуном Марии Корибутовны, а потом выдал ее замуж. О хронологии жизни князя Семена Вяземского ничего не известно. Ю. Вольф не отождествлял его с князем Семеном Мстиславичем Вяземским, погибшим в 1406 г.23 Князь Дмитрий Всеволодич Шутиха и мценский воевода Григорий Протасьев(ич) впервые достоверно упомянуты в летописях осенью 1424 г.24Другие свидетели – князь Иван Васильевич Красный и пан Андрей Дрождына подтвердили, что дочь князя Федора Воротынского была за князем Иваном Ярославичем (сыном князя Василия Ярославича Серпуховского и Боровского). Их брак состоялся не ранее второй половины 1450-х – начала 1460-х гг.
На заключение брака князя Федора Львовича с Марией Корибутовной могла влиять геополитическая обстановка. Неблагоприятным периодом была московско-литовская война 1406-1408 гг., результате которой литовские войска в 1406 г. разорили Воротынск26, а в 1407 г. – Одоев27. Еще один неблагоприятный период – это разделение митрополии Киевской и всея Руси на литовскую и московскую части в 1414-1420 гг. Территория Верхнего Поочья входила в состав Брянской епархии. Но осенью 1414 г. брянский владыка Исакий склонился на сторону Григория Цамблака, выдвинутого в литовские митрополиты. В результате епархия была поделена на сферы влияния противоборствующих сторон. В этот период вряд ли воротынский князь, находившийся на стороне Москвы, мог быть обвенчан в литовской части митрополии28. С осени 1408 г. по осень 1414 г. князь Федор Львович, вероятно, был еще слишком молод или даже юн, поэтому наиболее вероятным временем для его брака представляются 1420-е гг.
21 LM. Kn. 6. №530. P. 312.
22 ПСРЛ. Т. 25. М.-Л., 1949. С. 232; Wolff J. Rόd Gedimina. Dodatki i poprawki do dzieł Hr. K. Stadnickiego: «Synowie Gedimina», «Olgierd i Kiejstut» i «Bracia Władysława Jagiełły». Krakόw: W drukarni Wł. L. Anczyca i Spόłki, 1886. S. 152-154.
23 ПСРЛ. Т. 25. М.-Л., 1949. С. 236; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy… S. 550.
24 ПСРЛ. Т. 26. М.-Л., 1959. С. 182-183; О датировке их упоминания в русских летописях см.: Беспалов Р. А. Битва коалиции феодалов Верхнего Поочья с ханом Куйдадатом осенью 1424 года. С. 205-207.
25 При заключении договора второй половины 1453 – начала 1454 гг., князь Василий Ярославич целовал крест к Василию II за себя и за своего сына князя Ивана (ДДГ. №56. С. 168-175). А. Б. Мазуров и А. Ю. Никандров заметили, что княжичи имели право самостоятельно целовать крест с 12 лет. И сделали вывод, что князю Ивану еще не было 12 лет, но он и не был младенцем. На этом основании датировали время его рождения серединой 1440-х гг. (Мазуров А. Б., Никандров А. Ю. Русский удел эпохи создания единого государства: Серпуховское княжение в середине XIV – первой половине XV вв. М.: «Инлайт», 2008. С. 262). Однако необходимость целовать за него крест может объясняться как раз тем, что он достиг 12 лет, но не присутствовал при составлении грамоты. То есть он мог родиться не ранее 1434 г. (времени женитьбы князя Василия Ярославича), но и не позднее начала 1440-х гг. Так или иначе, вряд ли брак самого князя Ивана Васильевича Большого состоялся ранее второй половины 1450-х – начала 1460-х гг.
26 ПСРЛ. Т. 15. М., 2000. Стб. 472; CEV. №369. S. 150; По мнению Я. Тенговского, между разорением Воротынска и браком князя Федора Воротынского имеется связь (Tęgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 1999. S. 114-115). Однако по источникам она не прослеживается.
27 ПСРЛ. Т. 15. М., 2000. Стб. 477; ПСРЛ. Т. 25. М.-Л., 1949. С. 236.
28 Беспалов Р. А. Опыт исследования «Сказания о крещении мценян в 1415 году» в контексте церковной и политической истории Верхнего Поочья // Вопросы истории, культуры и природы Верхнего Поочья: Материалы XIII Всероссийской научной конференции. Калуга, 7-9 апреля 2009 г. Калуга: Изд-во «Полиграф-Информ», 2009. С. 27-34.
/С. 37/ 29 CEV. №1298. S. 779.
~ кнж. NN СЕМЕНОВНА ВЯЗЕМСКАЯ.
30/20. ВАСИЛИЙ ИВАНОВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ († після 1485)
князі Бабич-Бабич-Друцькі, князі БАБИЧЕВИ
Князь друцький. Помер після 1485 р. Його дочка вийшла за великого рязанського князя Івана Васильовича (117, с.237; 123,с.117; 135, с.151). Від Василя Бабича пішла родина князів БАБИЧ-ДРУЦЬКИХ. Бабич-Друцькі перейшли на московську службу і стали називатися БАБИЧЕВИМИ.
Путятичи
31/21. ВАСИЛИЙ ИВАНОВИЧ ПУТЯТИЧ
князі ДРУЦЬКІ-ГОРСЬКІ, князі ГОРСЬКІ-ДУДАКОВСЬКІ, князі ГОРСЬКІ-БУРНЕВЦІ
Помер до 1496 р. Записаний у Києво-Печерський пом’яник. Від нього пішла родина князів ДРУЦЬКИХ-ГОРСЬКИХ. Столицею їx уділу були Гори. Князь Василь Іванович мав чотирьох синів: Дмитра, Олелька і Михайла, згагадих під 1499 р. та Івана († до 1528 р.). Олелько не мав нащадків. Єдиний син Михайла — Федір востаннє згаданий під 1528 р. Князь Федір Дмитрович Друцький-Горський (згад. у 1530 р.) був одружений з княжною Анною-Василисою Андріївною Сангушко. Його сестра Марія у 1528 р. була дружиною Федора Подбип’яти. Григорій Федорович згадується під 1541 р., його брат Авраам — під 1551 р. (дружину його звали Василисою), сестра Олександра — під 1541 р. Григорій Федорович мав сина Федора (згад. під 1600 р.) та дочку Анну (у 1594 р. була дружиною Лаврина Ратомського). У Авраама Федоровича була дочка Дорота (згад. під 1570 р.) та син Юрій († 1609), овруцький замковий писар. Його дружиною була Богдана, дочка Філона Кміти-Чорнобильського. Зі смертю князя Юрія ця гілка обірвалася (2112, s.91).
Князь Іван Васильович носив прізвисько Дуда. Столицею його уділу були Дудаковичі. ДУДАКОВСЬКИМИ писалися його вдова Анастасія та син Федір. Нащадки Федора Дудаковського повернулися до старого прізвища і іменувалися Друцькими-Горськими (2112, s.65). У Федора Івановича були брати Володко (у 1515 р. намісник оршанський) та Іван (згад. під 1533 р.) та сестри Марина і Авдотія (видана за Богдана Хребтовича). Всі вони писалися Друцькими-Горськими. Відгалуженням князів Друцьких-Горських були і князі БУРНЕВЦІ (нащадки Івана Івановича).
32/21. ИВАН ИВАНОВИЧ ПУТЯТИЧ († після 1516)
князі ПУТЯТИЧІ
Помер після 1516 р. Займав уряди луцького городничого (1474-1489), луцького підстарости (1493 р.), луцького ключника (1496 р.) та перемильського намісника (1506-1507).
городничий луцкий 1474-1489, луцкий подстароста 1493, луцкий ключник 1496, наместник перемышльский 1506-1507Родоначальник новгородской ветви кн. П.Архив Сангушков, Т. 3, стр. 138:
В Острогу, 7 апреля 1516 года. Иван Федорович Болбасович, отримавши от князя Константина Ивановича Острожского добра Ростоки и Поречье, обязывается с них нести службу….. А при том были князь Иван Путятич, а пан Богдан Гостский, пан Микита Чаплич, пан Иван Чаплич, пан Юхно Елович, пан Матфей Скуйбеда, пан Михно Хребтович….
Від нього пішла родина князів ПУТЯТИЧІВ. Ця родина обірвалася із смертю правнучки Івана Путяти — княгині Анни Богданівни Путятич-Мосальської у 1576 р.
Князь Іван Іванавіч Пуцяціч — гэта, безумоўна, той князь Пуцята, які быў сьведкам у 1458 г. у Астрозе, а князь Пуцята Іванавіч — сьведка пры запісе ў 1467 г. князя Юрыя Федкавіча Нясьвіскага з боку жонкі. 1474 г. князь Пуцята — Луцкі гараднічы. У 1487-1488 гг. князь Іван Пуцяціч, Луцкі гараднічы, колькі разоў атрымлівае ад караля долю з Луцкага i Уладзімірскага мытаў. Яшчэ ў 1489 г. князь Іван Пуцяціч фігуруе ў дакумэнтах як Луцкі гараднічы, а ў 1493 г.- ужо як Луцкі падстараста, а пасьля гэтага — як Луцкі ключнік. У 1496 г. Луцкі ключнік князь Іван Пуцяціч атрымлівае прывілей на дварышча Масор у Мельніцкім павеце. Напачатку XVI ст. стаў Пярэмільскім намеснікам. Князь Іван Пуцяціч, Пярэмільскі намесьнік, фігуруе ў дакумэнтах у 1506-1507 гг. У 1507 г. Пярэміль пераходзіць да князя Фёдара Чацьвяртынскага, пасьля чаго князь Іван Пуцяціч, напэўна, з нагоды свайго старога веку не займае пасадаў, але як сьведка ставіць свае подпісы на дакумэнтах ажио да 1516 г.
33/21. ДМИТРИЙ ИВАНОВИЧ ПУТЯТИЧ († 1505)
Помер у 1505 р. Був київським воєводою у 1492-1505 рр. По його смерті розпорядник майна князь Михайло Глинський зробив вклади у Києво-Печерському монастирі, де поховано князя Дмитра і частину його родини, та інших монастирів і кафедральних соборів, у синодики яких було вписано поминання родини Дмитра Путятича.
як князь Дзімітры ставіць подпіс сьведкі ў 1455 г. на запісе Андрэя Уладзіміравіча Альгердавіча. Гэты самы князь Мітка Іванавіч быў у 1467 г. сьведкам пры запісе князя Юрыя Федкавіча Нясьвіцкага з боку жонкі, а ў 1486 г. атрымлівае ад караля 5 коп грошай са скарбу. Князь Дзімітры Пуцяціч у 1486 г. намесьнік Мцэнскі i Любуцкі, потым, у 1487-1488 гг., — намесьнік Бранскі, аў кастрычніку 1492 г.- ужо Кіеўскі ваявода. Ваявода Кіеўскі князь Дзімітры Пуцяціч атрымаў у 1499 г. прывілей на Крашын у Наваградзкім павеце, а таксама на Палажаны, што ў Любашанскай воласьці. Между тем в 1499 г. киевский воевода, кажется, готовился стать отцом: при условии рождения у него сына пожалованные ему двор Крошин в Новгородском повете и село Положане Любошанской волости должны были отойти наследнику РИБ. Т. XXVII. Стб. 760–762, и это условие не было типичной формулой для литовских актов. У 1500 г. князь Дзімітры Пуцяціч, ваявода Кіеўскі, быў паслом да хана Мэнглі-Гірэя i, відавочна, завязаў зь ім прыязныя адносіны, таму што ў 1502 г. хан пісаў «свайму прыяцелю князю Дзімітру» пра пагром Шаха Ахмета. Памёр у пачатку 1505 г. Частку добраў пасьля яго атрымаў у спадчыну князь Талачынскі, а рэшту, відавочна,- князі Пуцяцічы i Горскія.
Князь Дмитрий Путятич, наместник мценский и любутский, в 1456 г., если довериться предлагавшейся публикаторами дате, жаловался литовскому великому князю и королю польскому Казимиру на набег рязанцев, которые подожгли Мценск 4Акты, относящиеся к истории Западной России / Собр. и изд. Археографической комиссией. (далее – АЗР) СПб., 1846. Т. I: 1340–1506. С. 71. № 58. Дата 1456 г., с которой документ с упоминанием Д. И. Путятича был опубликован впервые (АЗР. С. 71. № 58) и с которой он фигурировал в исследованиях [Иловайский, с. 210], спорна. Посольство от короля Казимира к неназванному рязанскому князю датировано 9 июня индикта 4. В период королевствования Казимира этот индикт выпадал на 1441, 1456, 1471 и 1486 г. Последняя дата наиболее вероятна, поскольку книга записей Литовской метрики, к которой относится документ, содержит посольства за 1479–1486 г. [Бережков, с. 118]. Оставался он в этой должности и в июне 1486 г., когда доносил королю уже о нападении на «мецнян и любучан» московского войска, состоявшемся 8 мая5. В 1492 г. в Мценске и Любутске был уже новый наместник6. С июля 1486 г. по сентябрь 1488 г. князь Дмитрий Путятич упоминается в качестве наместника брянского7. Вероятно, это все тот же князь, бывший мценско-любутский наместник, получивший в июне-июле 1486 г. новое назначение.Наконец, в 1492–1505 г. киевским воеводой значится князь Дмитрий Путятич, умерший в 1505 г. Упоминается в этом уряде с 20 октября (РИБ. Т. XXVII. Стб. 129).
5 Там же. С. 107. № 88; РИБ. Т. XXVII. Стб. 445–447.
6 АЗР. С. 123. № 105.
7 РИБ. Т. XXVII. Стб. 229. В мае 1487 г. и сентябре 1488 г. князю Дмитрию Путятичу как наместнику брянскому
был адресован указной лист короля Казимира (Там же. Стб. 415–416, 426), в декабре 1487 г. он получил с мыта
брянского 20 коп грошей (Там же. Стб. 239).
З той жа Барысаўскай воласці, напэўна, вылучыўся даволі вялікі зямельны абшар, які прымыкаў да земляў сяла Раванічы з усходу і з поўдня. Ён толькі часткова захопліваў сучасную Чэрвеншчыну і цягнуўся далей да самай ракі Бярэзіны, у Бярэзінскі і Барысаўскі раёны, уключаючы сёлы Лагі, Жарэмец (Зярэмцы), Белічаны і Чарневічы. На самым пачатку ХVI стагоддзя гэты абшар належаў князю Дзмітрыю Пуцяцічу з роду князёў Друцкіх, які быў у той час кіеўскім ваяводам. Ён памёр без завяшчання ў 1506 г., і апякуном яго маёмасці быў прызначаны князь Міхаіл Глінскі. Апошні з дазволу вялікага князя Аляксандра ахвяраваў частку ўладанняў нябошчыка на памін яго душы, у тым ліку запісаўшы палову даннікаў ў Зярэмцах з мядовай данінай на карысць праваслаўнай царквы Багародзіцы ў Вільні. Напэўна, менавіта з гэтай падзеяй звязана назва ўрочышча Божы Дар на ўсходзе Чэрвеншчыны, дзе пазней узнікла аднайменнае паселішча (у гады савецкай улады перайменавана ў Чырвоны Дар).
34/21. МИХАИЛ ИВАНОВИЧ ПУТЯТИЧ
князі ТОЛОЧИНСЬКІ
Отримав уділ з центром у Толочиш. Від нього пішла родина князів ДРУЦЬКИХ-ТОЛ ОЧИНСЬКИХ. Діяльність членів цієї родини протікала у Білорусії в XVI-XVII ст. (2112, s. 350).
Жена 1-я: ….
Жена 2-я: Анна…
Зубревицкие
35/23. МАРИНА ДМИТРИЕВНА ЗУБРЕВИЦКАЯ
Пасьля сьмерці князя Дзімітра Сямёнавіча засталіся: удава княгіня Соф’я i дачка княжна Марына, жонка князя Сямёна Сямёнавіча Трабскага. У 1486 г. княгіня Соф’я Дзімітраўна Зубравіцкая i княгіня Марына Сямёнаўна Трабская запісваюць на Прачысценскі сабор у Вільні бацькоўскі маёнтак Туршчу, людзей з якога на той самы сабор запісаў ужо іхны дзед князь Сямён; гэты запіс складзены ў прысутнасьці князёў Івана Заслаўскага, Івана Васілевіча i ягонага брата князя Сямёна Юр’евіча Гальшанскага i князя Івана Глінскага. У 1489 г., згодна каралеўскаму рашэньню, княгіня Сямёнава Сямёнавіча Трабская Марына атрымлівае ад князёў Васіля i Андрэя Зьвягольскіх маёнтак Асьцёр у Кіеўскім павеце, які яе бацька князь Мітко Сякера трымаў пры Вітаўту i Жыгімонту. Гэта ж княгіня Марына Трабская, дачка князя Дзімітра Зубравіцкага i жонка князя Сямёна Сямёнавіча, усе свае добра, рухомасьць i скарб запісвае свайму ўнуку Альбрэхту Марціновічу Гаштольду, Троцкаму ваяводзічу, а вялікі князь Аляксандр у 1496 г. пацьвярджае дараваньне гэтых добраў, двара Дабосны, даньнікаў у Туршчы i палаца ў Быхаве, якія княжна Марына Сямёнава Трабская Альбрэхту Марцінову Гаштольду, сыну ваяводы Віленскага (замест Троцкага), свайму ўнуку, пакінула ў спадчыну.
Красные
36/24. КНЯЗЬ ИВАН ВАСИЛЬЕВИЧ КРАСНЫЙ
Князь Іван Васілевіч у 1486 г. ставіць свой подпіс на запісе княгіні Соф’і Зубравіцкай i Марыны Трабскай; у хуткім часе пасьля гэтага па рашэньні Казіміра атрымлівае пасаду Менскага намесьніка. Менскі намесьнік князь Іван Васілевіч атрымлівае ў 1488 г. чатыры бочкі солі з мыта ў Коўне i калоду мёду-сырцу з ключа Троцкага. У лютым 1490 г. кароль загадвае намесьніку Менскаму, князю Івану Васілевічу, каб ён аддаў у заклад троцкаму яўрэю Міхалу Данілавічу Менскае мыта. Гэты самы намесьнік Менскі князь Іван Красны ўзгадваецца ў сакавіку 1489 г. у дыпляматычнай карэспандэнцыі Маскоўскага i Літоўскага двароў. I ў пазьнейшых дакумэнтах мы сустракаем узгадкі, што князь Іван Васілевіч быў Менскім намесьнікам падчас уладараньня караля Казіміра. Гэтую пасаду склаў зь сябе, бясспрэчна, пасьля сьмерці караля Казіміра. Прызваны засьведчыць паходжаньне княгіні Іванавай Яраславіча, князь Іван Васілевіч Красны ў 1505 г. адзначае, што «дачка Карыбута Альгердавіча Марыя знаходзілася на выхаваньні ў вялікага князя Вітаўта i той выдаў яе за князя Фёдара Варатынскага, майго дзядзьку», дачка якога — жонка князя Івана Яраславіча.
Князь Іван Васілевіч Красны меў жонку Марыю Сямёнаўну Кобрынскую, якая ў справах аб спадчыне князя Кобрынскага ў 1495 г. фігуруе як княгіня Іванава, а ў 1508 г. — як княгіня Іванава Васілевіча Марыя. У пазьнейшым дакумэнце маецца ўзгадка, што адна з дачок князя Сямёна Кобрынскага была жонкай князя Івана Васілевіча Краснага. Памерла, пэўна, перад 1512 г., перажыўшы свайго адзінага сына, таму што ў справе аб спадчыне Соф’і Радзівілавай ні яна, ні яе нашчадкі ня бралі ўдзелу. Пасьля яе сьмерці князь Іван ажаніўся другі раз — на князёўне Марыі Іванаўне Заслаўскай, удаве памерлага ў 1512 г. у Маскве князя Багдана Фёдаравіча Глінскага-Пуціўльскага. У 1516 г. князь Іван Васілевіч Красны запісвае за Марыяй, дачкой князя Івана Юр’евіча Заслаўскага, сваёй жонкай, сёлы Бобр i Сакаловічы, даньнікаў на рацэ Бобр i двор Недаходаў.
Друцкие
37/25. ВАСИЛИЙ ГРИГОРЬЕВИЧ († після 1466)

1478–1486 гг.
Його діяльність відбита в актах за 1450-1466 рр.Сын князя Рыгора, князь Васіль Рыгоравіч, каля 1450 г. ад караля Казіміра атрымаў прывілей на 6 дымоў у Аршанскім павеце, а ў 1466 г. гэты ж князь быў сведкам пры запісе свайго стрыечнага брата князя Сямёна Фёдаравіча (Сакалінскага) на Чэрэйскі манастыр. Ягонай жонкаю была дачка пана Воршы, сястра Алізаравай Шыловічавай, старасьціхі Луцкай i маршалкавай зямлі Валынскай. Гэтая апошняя запісала 17 ліпеня 1488 г. свайму пляменьніку па сястры князю Багдану Васілевічу маёнтак Любча на Валыні, у выніку чаго нашчадкі князя Васіля Рыгоравіча пісаліся князямі Любецкімі.
XIX генерація от Рюрика
Бабичи
38/26. СЕМЕН ФЕДОРОВИЧ СОКОЛИНСКИЙ († після 1466)
князі ДРУЦЬКІ-СОКОЛИНСЬКІ
Помер після 1466 р. Записаний у Києво-Печерський пом’яник. Столицею його уділу була Сокольня. Від нього пішла відома князівська родина ДРУЦЬКИХ-СОКОЛИНСЬКИХ (2112, s.322-325). Його син Михайло († до 1530 р.) і дочка Юліанія, видана за нетитулованого вельможу, та її діти були внесені до пом’яника Києво-Печерського монастиря.
39/26. ФЕДОР ФЕДОРОВИЧ КОНОПЛЯ († до 1475)
князі ДРУЦЬКІ-КОНОПЛІ

Помер до 1475 р. Від нього пішли князі ДРУЦЬКІ—Коноплі. Федір Федорович Конопля-Друцький, чия діяльність відноситься до 1495-1522 рр., був одружений тричі. Друга його дружина була дочкою князя Василя Лукомського. Федька Федорівна (* до 1475 † 1520) була дружиною Богдана Сапєги. Від трьох дружин Федір Федорович мав численне потомство: Іван († молодим), Костянтин (діяльність протікала у 1506-1528 рр., був одружений з кн. Анастасією Толочинською, яка † 1562 р.), Опранка [?] (згад. під 1546 р.), Марина, Лев († 1552 р.), Федір († молодим), NN († молодим) і Єлизавета. Богдана Костяіггинівна Конопля-Друцька († 1584 р.) була єдиною представницею наступного покоління, з чиєю смертю ця родина вигасла (2112, s. 172).
40/26. ИВАН ФЕДОРОВИЧ ОЗЕРЕЦКИЙ (*ок.1460, †1506/1509)
князья Озерецкие
Центром його уділу були Озерці поблизу Толочина та Друцька. В 1504 году упоминается в «Разъезжей грамоте» Ивана III, данной его сыну удельному дмитровскому князю Юрию Ивановичу (1480-1536): «за Ивашком за Озеретцким, да за ним же деревня Медведево /…/ деревня Ескино».
Из источников известно о 52 участниках мятежа, причём по меньшей мере 26 из них принадлежали к роду Глинских, были их родственниками, слугами или клиентами. Среди лиц, выехавших с Михаилом в Москву, в Русском временнике упоминаются 11 князей, из них 5 Глинских (трое Львовичей, а также Дмитрий и Иван) и 2 Жижемских (Дмитрий и Василий) — родственников Глинских, из неупомянутых — Иван Козловский (согласно источнику, он служил Глинским), Василий Мунча, Иван Озерецкий и Андрей Друцкий.
В 1508 году Иван Озерецкий служил воеводой города Почеп. В начале XVI века И. Озерецкий владел крупным селом Озерецким под Волоком-Ламским, позднее выкупленным у него великим князем московским. Позднее Иван Федорович Озерецкий отъехал в Польшу, став родоначальником польского дворянского рода Друцких-Озерецких. После его отъезда Ескино и Медведево отошли в государевы земли.
Помер після 1509 р. (1700, с.289). Хоча його запис у пом’янику Києво-Печерського монастиря дозволяє переглянути цю дату ближче до 1506 р.
[ДДГ. С. 390.; ОР РГБ. Ф. 256. Собрание рукописей Н.П. Румянцева, № 349. Л. 153-154.]
~ ИРИНА
42/26. КНЯЗЬ ВАСИЛИЙ ФЕДОРОВИЧ ЩЕРБАТЫЙ († після 1466)
фігуруе побач з братамі ў дакумэнтах пад 1466 г. Помер без нащадків.
43/29. АНДРЕЙ КОНСТАНТИНОВИЧ БАБИЧ ПРИХАБСКИЙ

В 1501 году получил привилей, подтверждавший право владения землей, пожалованной Александром Казимировичем. В 1505 году уже был наместником Ошмянским, в 1509 году был назначен комиссаром. Он умер между 1512 и 1515 годами, когда наместником Ошмянским был князь Владимир Друцкий-Горский.
Сыновья Андрея Федор и Константин умерли при жизни отца, и на них пресеклась ветвь Друцких-Прихабских.
44/29. АННА КОНСТАНТИНОВНА БАБИЧ ПРИХАБСКАЯ
Муж: КН. ДМИТРИЙ ВОРОТЫНСКИЙ (ум. после 1496)
45/30. СЕМЁН ВАСИЛЬЕВИЧ БАБИЧЕВ (1498)
в 1498 помещ.-Новг.-Дерев.пят. 1С:Вас.Ив. БАБИЧ.
В «чернокунском» Холмского погоста, перешедшем в ведение великокняжеской администрации еще в конце 70-х гг. XV в., упоминаются земли (поместье?) С. Бабича.
46/30. ЮРИЙ ВАСИЛЬЕВИЧ БАБИЧЕВ (1496,1497)
В 1496 г. был наместником вел. кн. моск. Ивана III Васильевича Великого в Пскове. В 1496 г. бежал от шведов Стена Стуре, будучи наместником в Ивангороде: <в пяток приидоша нЪмци из заморья из Стеколна ..воевода и намЪстник Иванеградцкии именем князь Юрьи Бабич ..побЪже из града>. Год смерти неизвестен. Оставил 3 сыновей: Федора, Михаила и Дмитрия Колышку.
47/30. БОРИС ВАСИЛЬЕВИЧ БАБИЧЕВ
48/30. МИХАИЛ ВАСИЛЬЕВИЧ БАБИЧ (1498)
в 1498 помещ. 5С:Вас.Ив.Сем-ча.
49/30. ДМИТРИЙ ВАСИЛЬЕВИЧ БАБИЧ ДРУЦКИЙ (1492,1495)
князья Друцкие московская ветвь
моск.двн. (1495) бездетн. 4С:Вас.Ив. БАБИЧ
Отличился в Новгородских походах 1492 и 1495 гг.
50/30. АГРИППИНА ВАСИЛЬЕВНА БАБИЧ
Вел. княгиня Рязанская. В летописной статье под 1485 г. Того же лета месяца июля в 13 князь Иван Васильевичъ Рязанскии женился, а понял за себе княжну Агрипину княж Васильеву Бабичеву дщерь, а венчалъ ихъ рязанскии владыка Симеон в Благовещении на Рязани».
С 1500 г. – правила Рязанским княжеством за своего малолетнего сына вел. кн. Ивана Ивановича (1496 – 1534). После смерти мужа (1500 г.) и своей свекрови вел. кн. Анны Васильевны (1501 г.) опеку над Иваном Ивановичем взяла его мать — великая княжна рязанская Агриппина Васильевна, урождённая княжна Бабич-Друцкая, действовавшая исключительно в русле политики великих князей московских. Политика Агриппины Васильевны видимо была вынужденно промосковской, так как осознавалось, что любые намеки на самостоятельный курс будут использованы в качестве повода для агрессии со стороны Москвы. Показательно в этом отношении письмо великого князя Ивана III, адресованное великой княгине рязанской Агриппине Васильевне в связи с проездом через Рязанские земли из Москвы в Крым турецкого посла Алакози: «Твоим людям служилым, боярам и детям боярским и сельским быть всем на моей службе; а торговым людем лучшим и середним и черным быть у тобя в городе на Рязани. А ослушается кто и пойдет самодурью на Дон в молодечество, их бы ты, Аграфена, велела казнить, вдовьим да женским делом не отпираясь; а по делу бабью не учнешь казнити ино их мне велети казнити и продавати, охочих на покуп много».В 1502 году рязанские войска участвовали в походе русских войск на Смоленск в ходе русско-литовской войны 1500-1503 годов. В 1503 году Иван Иванович с матерью не смогли отстоять свои права на удел бездетного дяди Ивана Ивановича — князя Фёдора Васильевича Третного, который, согласно его завещанию, перешёл к Ивану III, что грубо нарушило условия заключённого 19.08.1496 года договора между отцом Ивана Ивановича и князем Фёдором Васильевичем. Великий князь московский Василий III Иванович стремился оформить подчинённое положение Рязанского великого княжества по отношению к Русскому государству: с 1507 года известны рязанские дворецкие, назначаемые из Москвы, в тексте Московского «вечного» мира 1508 года с Великим княжеством Литовским (ВКЛ) владения Ивана Ивановича были записаны среди земель, принадлежавших московской стороне, претендовать на власть в которых не имели права великий князь литовский и король польский Сигизмунд I Старый и его преемники. В 1509 году в Перевитске появились московские наместники, а местная знать была привлечена на московскую службу. Усиление влияния великого князя Василия III Ивановича во владениях Ивана Ивановича вызывало озабоченность в Крымском ханстве, правители которого формально имели право выдавать ярлыки на княжение на данной территории. В октябре 1512 года это стало одной из причин набега царевича Бурнаш-Гирея на рязанские земли и Переяславль-Рязанский.
Свои грамоты она скрепляла именной печатью. На ней была изображена женская голова с косой вокруг нее, обращенная вправо. Сохранилось несколько грамот, скрепленных этой печатью: жалованная боярину Ф.И. Сунбулову на село Турмелево от марта 1502 г., жалованная льготная неподсудная грамота боярину П.В. Вердеревскому на село Ковылино от 1504 г., жалованная Духову монастырю на село и деревни с бортями от 1505 г. и др.Сохранившиеся акты свидетельствуют о том, что княгине Агриппине приходилось заниматься самыми разными делами: разбирать судебные тяжбы, в основном поземельные, между частными лицами и монастырями, жаловать отличившихся слуг, проявлять заботу о храмах и обителях и пр. Ее самостоятельное правление продолжалось до 1510-х г.
Ок. 1516 повзрослевший великий князь рязанский Иван Иванович отстранил от власти свою мать Агриппину Васильевну и начал править самостоятельно. Подробности этого переворота неизвестны, но С.Герберштейн намекает на связь между этим событием в Переяславле-Рязанском и набегом на окраины Рязанских земель в 1516 крымского царевича Богатыря. Между Рязанью и Крымом началась тайная дружественная переписка, и даже возникла идея брака Ивана Ивановича с дочерью Мухаммад-Гирея I.Великому князю московскому Василию III донесли из Рязани московские доброхоты о переговорах великого князя Ивана Ивановича с Мухаммад-Гиреем и о его планах. В результате в начале 1520 рязанского князя вызвали в Москву. Иван Иванович не хотел ехать, подозревая худшее, но его приближенный боярин Семен Коробьин (у С.Герберштейна — Крубин), возможно агент Василия III, уговорил своего князя. В Москве летом 1520 великого князя рязанского Ивана Ивановича арестовали и посадили под стражу, его мать Агриппину Васильевну заключили в монастырь, где насильно пострижена в монахини, а в рязанские города были посланы московские наместники. Ум. после 1520.
Была основательницей и ктитором Аграфениной Рязанской Пустыни была последняя вел. кнг. рязанская Агриппина супруга вел. кн. рязанского Иоанна Васильевича (1483-1500), дочь кн. Василия Бабич-Друцкого. Впервые обитель упоминается в жалованной грамоте от 1 дек. 1506 г. игум. Агриппине (в просторечии — Аграфене) (Глебовой) на владение с. Белыничи-Татариновым с землями по р. Осётру близ Зарайска.
М.(13.7.1485): вел. кн. Иван Васильевич Рязанский (14.4.1467 – 29.5.1500).
Горские-Путятичи
51/31. КНЯЗЬ ОЛЕЛЬКО ВАСИЛЬЕВИЧ ГОРСКИЙ (?-п.1500)
52/31. КНЯЗЬ МИХАИЛ ВАСИЛЬЕВИЧ ГОРСКИЙ (?-п.1500)
53/31. КНЯЗЬ ИВАН ВАСИЛЬЕВИЧ ДУДА ГОРСКИЙ (ок.1470-1515)
ж1: N;
ж2: Анастасия
54/31. КНЯЗЬ ДМИТРИЙ ВАСИЛЬЕВИЧ ГОРСКИЙ (?-п.1500)
кн. Горский
Путятичи
56/32. БОГДАН ИВАНОВИЧ ПУТЯТИЧ
Толочинские (Шешавские)
57/34. КНЯЗЬ ЮРИЙ МИХАЙЛОВИЧ ШЕШАВСКИЙ ТОЛОЧИНСКИЙ
Зусім нядаўна адшукалася яшчэ адна важная звестка. Як аказалася, у Юрыя быў брат Дзмітры (пра яго раней не ведалі), а другой жонкай князя Міхаіла – Ганна N. Гэта бачна з раздзельнага запісу Юрыя і Дзмітрыя Міхайлавічаў, датаванага лістападам (дзень не ўказаны) 11 індыкта (г. зн. 1477 ці 1492 гг.) [1]. Сведкамі падзелу маёмасці былі князі Дзмітры Пуцята, Васіль і Іван Грыгор’евічы (лічым іх сынамі князя Грыгорыя Сямёнавіча Друцкага). Паколькі Дзмітры Пуцята не названы ў акце кіеўскім ваяводам (а ўжо быў на ўрадзе ў кастрычніку 1492 г.), то мяркуем, што падзел адбыўся ў 1477 г. Дзмітры Міхайлавіч больш у крыніцах не згадваецца. Верагодна, ён памёр, а яго маёнткі перайшлі да брата Юрыя.
Таксама нядаўна адшукана дароўная грамата князя Юрыя Талачынскага Івашку Іллінічу. Яна датаваная 6 індыктам (1473 ці 1488 гг.). На нашую думку, грамату можна датаваць 1488 г., бо ў 1473 г. Юрый, хутчэй за ўсё, быў яшчэ непаўналетнім, адпаведна Івашка Іллініч у 1488 г. з’яўляўся намеснікам смаленскім, але тут па ўрадзе не згаданы [2]. З гэтага вынікае, што Юрый пісаўся напачатку князем Талачынскім, потым Шышэўскім, а яго сын Васіль зноў вярнуўся да тытула Талачынскі. Такія перамены можна патлумачыць толькі пераносам галоўнай рэзідэнцыі сям’і.
У адной маскоўскай крыніцы, якая заслугоўвае нашае ўвагі. Яе загаловак наступны: «Род Бабичевых князеи и Путятичев». Тут маецца пералік прадстаўнікоў князёў Друцкіх з ліній Івана Бабы і Івана Пуцяты з так званага Сінадальнага спіса, які першы раз быў надрукаваны ў 1851 г.[3], а нядаўна паўторна расійскім даследчыкам А.Кузьміным [4]. «…А у князя Федора Ивановичя дети: князь Семен Соколинскои умер в тюрьме и с сыном на Москве в нятстве… А у князя Василья Ивановичя дети: князь Юрья, отпустил князь велики Василеи Иванович в Литву, да князь Дмитреи, а князя Дмитрея не стало в тюрме. А у князя Юрья сын – князь Дмитреи, Шемячичев племянник, потому что за князем Юрьемъ была князю Василью Шемячичю родная сестра» [5]. Калі казаць пра дакладныя крыніцы (гэта тая ж Метрыка ВКЛ), дык у іх фігуруюць наступныя сыны Васіля Горскага: Іван (старэйшы), Алелька, Дзмітры і Міхаіл, якія судзіліся ў 1496 г. з Дабрагостам Нарбутовічам, а ў 1499 г. – з уладыкам смаленскім. Астатні мяркуемы сын Васіля – Юрый – згаданы толькі ў гэтым радаводзе (больш згадак пра яго нідзе няма). І далей, як гаворыцца ў крыніцы, Дзмітрыя Васільевіча «не стало в тюрме», а князя Юрыя «отпустил князь велики Василеи Иванович в Литву». Вывучэнне крыніц за адпаведны час не прадстаўляе нам ніякага князя Юрыя Васільевіча. Ёсць толькі князь Юрый Міхайлавіч, які пісаўся Шышэўскі ці Талачынскі, і гэта стрыечны брат Дзмітрыя Васільевіча. Пра яго Ю.Вольф, спасылаючыся на М.Карамзіна, сцвярджае: пасля бітвы на Вядрошы трапіў палон. У М.Карамзіна ён фігуруе проста як князь Юрый Міхайлавіч. У ВКЛ Юрый Міхайлавіч вярнуўся, мяркуем, не раней за красавік 1509 г.
Юрый запісаны толькі ў адправе гаспадара, датаванай 8 сакавіка 1510 г.: «Князю Юрью Шишовъскому 20 копъ грошеи тамъ (з скарбу). Ему жъ 10 копъ грошеи з мыт менских» [6].
Зрэшты, захавалася крыніца, у якой Юрый Міхайлавіч уласна засведчыў сваё знаходжанне ў палоне. Ю.Вольф пра яе не ведаў. Гэта скарга Юрыя на сваякоў – князёў Друцкіх-Горскіх з-за няслушнага падзелу спадчыны Дзмітрыя Іванавіча Пуцяты, ваяводы кіеўскага [7]. У ёй Юрый, дарэчы, сцвярджаў, што, пакуль ён дзевяць гадоў быў у палоне, Аляксандр даў дазвол княгіням Друцкім-Горскім, а менавіта Іванавай Настассі і Дзмітрыевай Васілісе з дзецьмі яго (Юрыя), на падзел спадчыны (і гэта адбылося да лета 1506 г.). Паколькі дзеці Юрыя былі тады яшчэ малыя, то роўнага падзелу не даглядзелі. Таму па загадзе Жыгімонта Старога 18 сакавіка 13 індыкта (1510 г.) павінен быў адбыцца новы падзел спадчыны.
У выніку маем наступнае: маскоўскі палон князя Юрыя Міхайлавіча (Друцкага-Шышэўскага) відавочны, і трапіў ён у яго, па нашым меркаванні, пасля Вядрошы.
Радавод пазначае жонкай Юрыя (Васільевіча) родную сястру князя Васіля Шамячыча, а сынам – Дзмітрыя [8]. Гэтай сястрой Васіля Шамячыча, паводле Ю.Вольфа, была Марыя (каля 1496 г. яшчэ не была замужам) [9]. На думку Ю.Вольфа, Юрый Міхайлавіч Шышэўскі памёр пасля 1512 г. (магчыма, каля 1522 г.), пра яго жонку гісторык маўчыць, з дзяцей называе сына Васіля і дачок Людмілу і Настассю [10].
Падсумоўваючы вышэйсказанае, мы мусім адзначыць, што ніякага Юрыя Васільевіча Друцкага (жонка – сястра Васіля Шамячыча, сын – Дзмітры) з крыніц невядома (апроч вышэйзгаданага радаводу). Крыніцы за 1496–1499 гг. утрымліваюць звесткі пра чатырох сыноў Васіля, і Юрыя сярод іх няма. Лічым, што гэты мяркуемы Юрый Васільевіч з сынам Дзмітрыем (згодна з радаводам) больш адпавядае ў крыніцах Юрыю Міхайлавічу Шышэўскаму з братам Дзмітрыем. Пэўна, радавод падае нам недакладныя звесткі. Магчыма, Марыя Шамячычава і была жонкай Юрыя Міхайлавіча (тады не раней за 1496 г.). Няясна, ці быў у яго сын Дзмітры? Прыйсці да пэўнай высновы на падставе звестак, якія маюцца ў нашым распараджэнні, цяжка. У любым выпадку мяркуем, што князя Юрыя Васільевіча Друцкага-Горскага не існавала наогул (для гэтага папросту нема дастатковых падставаў), а радавод падае нам скажоныя звесткі менавіта пра князя Юрыя Міхайлавіча Шышэўскага ці яго брата Дзмітрыя [11]
Жена (вероятно): кнж. Мария Дмитриевна, дочь кн. Ивана Дмитриевича Шемячича.
1. AGAD. APR, sygn. 295, s. 128; Голубев В.Ф., Олехнович Р.А. Друцкий хозяйственно-экономический комплекс и его военно-политическое значение в Поднепровских землях Великого Княжества Литовского // Друцк: Друцк и Друцкая волость (княжество) в IX–XII вв., летопись древних слоев, князья Друцкие и их владения в XIII–XVIII вв., ремесло, промыслы, торговля (по данным археологии, нумизматики, письменных источников), памятники архитектуры и объекты туризма. Минск, 2014. С. 239–241.
2. AGAD. Zb. dok. perg., sygn. 8402.
3. Родословная книга в трех списках, синодальному и двух других // Временник Императорского Московского Общества истории и древностей Российских. Кн. X. Москва, 1851. С. 85.
4. Кузьмин А.В. Опыт комментария к актам Полоцкой земли второй половины XIII – начала XV в. [Ч. 2] // Древняя Русь: вопросы медиевистики. № 4 (30). Москва, 2007. С. 68.
5. Там жа. С. 68.які пісаўся перш за ўсё князем Шышэўскім, потым Талочынскім, але таксама i Друцкім, меў сына, князя Васіля Юр’евіча Талочынскага, i дачок, якія называлі князя Дзімітра Пуцяціча сваім дзедам i сьцьвярджалі, што былі ягонымі ўнучкамі па браце. Гэтыя адносіны пацьвярджаюць i іншыя дакумэнты, у якіх князь Васіль Талочынскі называе князёў Горскіх братамі альбо судзіцца з князем Іванам Горскім з-за спадчыны князя Івана Краснага.
6. Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 8 (1499–1514). Užrašzymų knyga 8. P. 422.
7. AGAD. APR, sygn. 295, s. 503-504.
8. Кузьмин А.В. Опыт комментария… С. 68.
9. Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku. S. 519.
10. Там жа. S. 537–540.
11. Сяргей Рыбчонак. Бітва на Вядрошы 1500 г.: рэальныя і міфічныя ўдзельнікі.
57а/34. КН. ДМИТРИЙ МИХАЙЛОВИЧ ТОЛОЧИНСКИЙ (1477)
Як аказалася, у Юрыя быў брат Дзмітры (пра яго раней не ведалі), а другой жонкай князя Міхаіла – Ганна N. Гэта бачна з раздзельнага запісу Юрыя і Дзмітрыя Міхайлавічаў, датаванага лістападам (дзень не ўказаны) 11 індыкта (г. зн. 1477 ці 1492 гг.)[1]. Сведкамі падзелу маёмасці былі князі Дзмітры Пуцята, Васіль і Іван Грыгор’евічы (лічым іх сынамі князя Грыгорыя Сямёнавіча Друцкага). Паколькі Дзмітры Пуцята не названы ў акце кіеўскім ваяводам (а ўжо быў на ўрадзе ў кастрычніку 1492 г.), то мяркуем, што падзел адбыўся ў 1477 г. Дзмітры Міхайлавіч больш у крыніцах не згадваецца. Верагодна, ён памёр, а яго маёнткі перайшлі да брата Юрыя [2]
1. AGAD. APR, sygn. 295, s. 128; Голубев В.Ф., Олехнович Р.А. Друцкий хозяйственно-экономический комплекс и его военно-политическое значение в Поднепровских землях Великого Княжества Литовского // Друцк: Друцк и Друцкая волость (княжество) в IX–XII вв., летопись древних слоев, князья Друцкие и их владения в XIII–XVIII вв., ремесло, промыслы, торговля (по данным археологии, нумизматики, письменных источников), памятники архитектуры и объекты туризма. Минск, 2014. С. 239–241.
2. Сяргей Рыбчонак. Бітва на Вядрошы 1500 г.: рэальныя і міфічныя ўдзельнікі.
Красные
58/36. КНЯЗЬ ДМИТРИЙ ИВАНОВИЧ КРАСНЫЙ
Адзіны сын князя Івана, князь Дзімітры Іванавіч памёр пры жыцьці бацькі, незадоўга перад 1507 г.
Друцкие-Любецкие
59/37. БОГДАН ВАСИЛЬЕВИЧ ЛЮБЕЦКИЙ
Родоначальником гэтага адгалінавання, якое тады пісалася як князямі Любецкімі, так і князямі Відзеніцкімі 1 з’яўляўся кн. Васіль Рыгоравіч Друцкі, сын якога Багдан у 1488 г. атрымаў ад цёткі па маці Федкі з Юршаў Алізаравай Шыловічавай маёнт. Любча Луцкага павета. Паколькі Багдан не пакінуў нашчадкаў, Любча (ад якой і ўтварыўся прыдомак «Любецкія») перайшла да яго брата Рамана.
60/37. РОМАН ВАСИЛЬЕВИЧ, КНЯЗЬ ДРУЦКИЙ-ЛЮБЕЦКИЙ (1460-1520)
кн. Друцкий-Любецкий с 1500
жен. на Богдане Богдановне Сапега (?-до 1549)
Помер після 1500 р. Його дружиною була Богдана Сапєга († 1541 р.). Від цього шлюбу пішла родина князів ДРУЦЬКИХ-ЛЮБЕЦЬКИХ та її відгалуження князі ВИДЕНИЦЬКІ-ЛЮБЕЦЬКІ та ЗАГРОДЦІ-ЛЮБЕЦЬКІ. Виденицькими першими стали писатися другий син Романа Васильовича — Дмитро († 1558 р.) та четвертий син — Іван († бл. 1567 р.). Виденицьким також писався їх племінник Іван Богданович († 1558 р.). Його дружиною була кн. Василиса Львівна Соломирецька. їх нащадки князі Друцькі-Любецькі дожили у Білорусії до XIX ст. Князі Василь Романович († бл. 1536 р.) та Януш Романович († 1548 р.) нащадків не мали. Внук Івана Романовича — князь Павло Григорович Друцький-Любецький († після 1638 р.) був луцьким гродським суддею (1616-1627 рр.) та луцьким підстаростою (1630-1638 рр.). Ця гілка обірвалася із смертю Івана Павловича († після 1653 р.) (2112, s.202-212).
XX генерація от Рюрика
Соколинские-Бабичи-Друцкие
61/38. ЮРИЙ СЕМЁНОВИЧ СОКОЛИНСКИЙ (1506,1528)
двн.Л.(1509) 1552 1С:Сем.Фед.
Друцкий Соколинский
~ АННА АЗАЛИЯ (1552,1560) в 1552 вдова
62/38. ВАСИЛИЙ СЕМЁНОВИЧ (1506,1511)
князь Друцкий-Соколинский наместник оболенский; Сярод іншых прадстаўнікоў роду ў гэты час на дзяржаўнай пасадзе вядомы толькі адзін з чатырох сыноў Сямёна Сакалінскага — Васіль, які нарадзіўся таксама каля 1480 г.
князі Васіль і Андрэй Сямёнавічы Сакалінскія (браты Івана Сямёнавіча)
скардзіліся гаспадару, нібыта дзеянні непрыяцеля (Масквы) і здрадніка
М.Глінскага нанеслі вялікія шкоды іх маёнткам, і прасілі ў яго ласкі.
Жыгімонт Стары 29 чэрвеня 1508 г. у Менску пажалаваў абодвум братам тры сяла ў Чарсвяцкай воласці Полацкага павета (а менавіта, Вялічкавічы, Дзерніцы і Ладастна)128. Таксама 8 лютага 1509 г. князь Васіль Сакалінскі атрымаў «20 копъ грошеи (з вин дорогицких)»129, а 18 лютага 1509 г. Андрэй Сакалінскі «…15 копъ с корчомъ дворов троцких»130. Вясной 1509 г. Васіль і Андрэй Сямёнавічы Сакалінскія ўжо разам з братам Юрыем (ён, мяркуем,
быў старэйшым і па нейкіх прычынах раней не згаданы ў крыніцах) прасілі ў Жыгімонта Старога пацвярджэння на путных людзей Камянчан у Чарсвяцкай воласці Полацкага павета. Паводле іх слоў, гэты маёнтак пажалаваў ім яшчэ вялікі князь літоўскі Аляксандр «за ихъ служъбу и упад, которыи жо они мають отъ людеи великог(о) князя московского и отъ поганства татар…». Пацвярджэнне Жыгімонта Старога адбылося 25 сакавіка 1509 г. (у Ю.Вольфа, як і ў крыніцы памылкова названа дата 1508 г.)131. З гэтага адназначна вынікае, што князі Юрый, Васіль і Андрэй Сямёнавічы
Друцкія-Сакалінскія не былі ў маскоўскім палоне пасля Вядрошы.
У 1510-я гг. быў намеснікам воласці Абольцы (сумежнай з друцкімі землямі на поўначы Талачынскага раёна). Неўзабаве вялікі князем Жыгімонт падараваў гэтую воласць сваёй жонцы Боне. Пра далейшую службу Васіля Сакалінскага, які жыў да пачатку 1530-х гг., звестак няма.
128 Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 8 (1499–1514). Užrašzymų knyga 8. P. 268-269; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku. S. 474. 129 Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 8 (1499–1514). Užrašzymų knyga 8. P. 412.
130 Там жа. P. 409.
131 Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 8 (1499–1514). Užrašzymų knyga 8. P. 321-322; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku. S. 463.
63/38. АНДРЕЙ СЕМЁНОВИЧ (1506,1509)
двн.Л.(1509) вотч.-Полоцк-пов.князь Друцких Соколинских,
…Князь Андрей Соколинский и з братаничами и з браганнами своими маеть ставити 23 кони….
~ кнж. ВАСИЛИСА АНДРЕЕВНА САНГУШКО (1534,—1576)
64/38. ИВАН СЕМЕНОВИЧ (—1511/1528.08.19)
Разам Сямён і яго сын Іван Сакалінскія згадваюцца 17 ліпеня 1511 г., калі Жыгімонт Стары пацвердзіў ім валоданне нядаўна нададзенымі 34 дымамі людзей Мнічан, Гарадчан і Забалатчан у Полацкім павеце «…со всими их землями и со всим по тому, как ся здавна в своих границах мают и как служили ку замку нашому…»133.
Патлумачыць адсутнасць згадак пра Сямёна і Івана Друцкіх-Сакалінскіх у крыніцах за 1500–1508 гг. можна толькі тым, што яны знаходзіліся ў маскоўскім палоне. Пасля 1511 г. ніякіх звестак пра іх у крыніцах няма. Лічыцца, што яны абодва (прынамсі Іван дакладна) памерлі да 1524 г.134. Таму застаецца пытанне (тут мы спрачаемся з Ю.Вольфам ці з К.Ажароўскім), дзе і калі памерлі згаданыя Сакалінскія – у Маскве, пасля захопу маскоўскімі войскамі Смаленска ў 1514 г., ці ў ВКЛ? Несумненна, што князі Сямён Фёдаравіч (Друцкі) Сакалінскі і яго сын Іван былі ўдзельнікамі бітвы на Вядрошы і трапілі ў маскоўскі палон, адкуль вярнуліся не раней за красавік 1509 г.
Унук Фёдара Бабіча Іван Сямёнавіч Сакалінскі недзе ў першай чвэрці 16 ст. завяшчаў сваю долю “даннікаў на Грушцы” Кіева-Пячэрскаму манастыру. Іншыя суўладальнікі, аднак, не вельмі паважліва ставіліся да яго волі і раз-пораз спынялі выплату манастырскай даніны. Да нас дайшлі дзве судовыя пастановы, выкліканыя скаргамі манастыра. Адна з пастаноў у 1524 г. забараняла ўступацца ў манастырскую даніну братам Івана Сакалінскага, другая ў 1530 г. – Канстанціну Фёдаравічу Каноплі. Падобная ж гісторыя адбывалася з маёнткам Старынкі (месцазнаходжанне не высветлена), часткі якога былі падараваны таму ж манастыру Іванам Сакалінскім і Львом Фёдаравічам Канопляй, але іншыя князі Сакалінскія заховалі правы на яго.
133 Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku. S. 462; Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 9 (1511–1518). Užrašzymų knyga 9. P. 195.
134 Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku. S. 462.
65/38. ДОМНИДА СЕМЕНОВНА СОКОЛИНСКАЯ
~ КН. СЕМЕН ЯМОНТОВИЧ ПОДБЕРЕЗСКИЙ (?-1540)
Конопля-Бабичи-Друцкие
66/39. ИВАН ФЁДОРОВИЧ КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКИЙ-ДРУЦКИЙ
б/д
67/39. КОНСТАНТИН ФЁДОРОВИЧ КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКИЙ-ДРУЦКИЙ (?-ок.1530)
Канстанцін Фёдаравіч, старэйшы сын князя Фёдара Канаплі й Алены Ваганоўскай; ужо ў 1506 г. князь Канстанцін Сакалінскі атрымлівае прывілей на 30 коп з корчмаў Аршанскіх. У 1528 г. кароль Жыгімонт ў зьвязку з скаргаю архімандрыта Пячорскага наказвае князю Канстанціну Канаплі, каб не зьбіраў даніну й даходы зь людзей у Грушках, якія нябожчык князь Іван Сакалінскі запісаў на Пячорскую царкву. У попісе земскае службы таго ж году князь Канстанцін Канапля запісаны паставіць аднаго каня. Праз хуткі час князь Канстанцін быў забіты баярынам Мікалаем Юр’евічам, катораму ў выніку скаргі княгіні Канстанцінавай Канаплінай Настасьсі Юр’еўны пра забойства мужа, кароль прысудзіў у 1534 г. выплату княгіні 100 коп ды такую суму ў скарб.
Па князю Канстанціну засталіся ўдава й дочкі; удава Настасься Юр’еўна была князёўнаю Талачынскай. Княгіня Канстанцінава Канапліна Настасься Юр’еўна Талачынская выклікае на суд зямяніна Багдана Дадэру за несправядлівы збор грошай зь ейнага маёнтку Басеі. Настасься пашлюбавалася з Раманам Гарасімовічам; у 1549-1562 гг. жонка гараднічага, Віцебская пані Раманава Гарасімовіча Настасься Юр’еўна, княгіня Талачынская судзіцца з удавою свайго брата, паняй Гарнастаевай ды ейным мужам за спадчыну па бацьку. У 1562 г. Раманава Гарасімовіча княгіня Настасься Юр’еўна Талачынская з сваім зяцем, ваяводзічам Падляскім Іванам Іеанавічам Сапегам ды ягонай жонкаю, ейнай дачкою, Багданай Канстанцінаўнай Сакалінскай выклікаюць Гарнастаяў за спадчыну па існязю Талачынскім, брату пані Раманавай, i выйгралі справу. Яшчэ ў 1569 г. кароль, з увагі на скаргу ваяводы Менскага, старасты Камянецкага Гаўрылы Гарнастая, што ваяводзіч Падляскі пан Іван Сапега ад імя свайго, цешчы Раманавай Гарасімовічавай Настасьсі Юр’еўны Талачынскай ды сваей жонкі Вагданы Канстанцінаўны Сакалінскай выклікаў на суд за маёмасьць князя Васіля Юр’евіча Талачынскага (роднага брата цешчы) позвамі замкавымі (гродзкімі), лістом да старасты Аршанскага Філона Кміты Чарнабыльскага, наказвае п. Івану, каб у справах, што належаць да судоў земскіх, позваў замкавых не выдаваў.
~ жен. на АНАСТАСИИ, дочери кн. Юрия Михайловича Толочинского
68/39. ОПРАНКА ФЁДОРОВНА КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКАЯ-ДРУЦКАЯ
~ 1. ФЕДОР ШВОКИРА
~ 2. МИХАИЛ КУЖМИЧ
69/39. МАРИНА ФЁДОРОВНА КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКАЯ-ДРУЦКАЯ
~ БОГДАН ЮРАХА
70/39. ЛЕВ ФЁДОРОВИЧ КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКИЙ-ДРУЦКИЙ (?-1552)
Князь Леў, сын князя Фёдара Канаплі й ягонай другое жонкі, князёўны Лукомскай, ужо ў 1540 г. як князь Леў Фёдаравіч Сакалінскі выклікае на суд князя Андрэя Азерскага за крыўды ў маёнтках. У 1546 г. князь Леў Фёдаравіч Канапля атрымлівае частку спадчыны па сваім бацьку. У тым жа годзе князь Леў Канапля разам зь іншымі князямі Друцкімі абараняе свае правы на Друцак, на які прэтэндавалі кн. Палубенскія. У падобнай справе з Рыгорам Падбярэскім у 1548 г. выступаюць князі Друцкія а між імі князь Леў Фёдаравіч Сакалінскі. У тым жа годзе князь Леў Канапля судзіцца з князем Андрэем Азярэцкім за розьніцу ў маёмасьці. Праз два гады ў Канапельчыцах (1550 г.) князь Леў Фёдаравіч Сакалінскі ў прысутнасьці свайго дзядзькі князя Андрэя Іванавіча Азярэцкага й брата, князя Багдана Андрэевіча Сакалінскага запісвае на Пячорскі манастыр людзей у Старыншчыне ды яшчэ ў 1551 г. князь Леў Фёдаравіч Сакалінскі мае судовую справу пра рабунак. Памёр у 1552 г., не пакінуўшы нашчадкаў. У наступным годзе пра свае правы на спадчыну па княгіні Ратніцкай (мелі правы i Лукомскія) заявілі толькi дочкі ягонае сястры Альжбеты Ўладыка, народжанай таксама з Лукомскіх. На ім скончылася галіна князёў Сакалінскіх па мянушцы Канапля.
б/д
71/39. ФЕДОР ФЁДОРОВИЧ КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКИЙ-ДРУЦКИЙ
б/д
72/39. ДОЧЬ ФЁДОРОВНА КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКАЯ-ДРУЦКАЯ
73/39. ЕЛИЗАВЕТА ФЁДОРОВНА КОНОПЛЯ-СОКОЛИНСКАЯ-ДРУЦКАЯ
жена ФЕДОРА ВЛАДЫКИ
Озерецкие-Бабичи-Друцкие
74/40. КН. АНДРЕЙ ИВАНОВИЧ ДРУЦКИЙ-ОЗЕРЕЦКИЙ (ок.1490-1558)
1528 г., мая 8. Отрывок переписи войска Великого княжества Литовского. ….Князь Анъдрей Озерецкой маеть ставити осм коней…
Староста оршанского повета (1546-1558 (?))
1550 сентября 8 — свидетель в вкладной грамоте Льва Федоровича Соколинского Киево-Печерскому монастырю людей данники в селе Старинщине.
Частка спадчыны князёў Красных дасталася князю Андрэю Іванавічу Азярэцкаму (унуку Фёдара Бабіча) і братам вышэйзгаданага Івана Раманавіча. Пэўны час набытая спадчына заставалася неразмежаванай паміж імі, што прывяло ў 1546 г. да канфлікту паміж Андрэем Азярэцкім і Дзмітрыем Раманавічам Відзініцкім [НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 234. Арк. 71 адв. – 73.]. Андрэй скардзіўся, што падданыя Дзмітрыя з маёнткаў Худава і Дакучын чыняць крыўды яго маёнткам Худава і Перасека (усе ў сучасным Крупскім раёне). У справе прыгадваліся таксама нейкія землі Арцёмаўская і Карылаўская” (месцазнаходжанне іх невядомае). Андрэй Азярэцкі сцвярджаў, што “тыи земли Артемовская и Кориловская спадком мне пришли з делу по князи Васильи Красном, а Пересецкая и Худовская – по деду моем по князи Бабе в одделе пришла”. На справе, відавочна, было наадварот – спадчыну Васіля Краснага складалі якраз Перасека і Худава. Прадстаўнік князя Дзмітрыя сцвярджаў, што спрэчныя землі ў Худаве застаюцца неразмежаванымі, а ў асобныя землі Карылаўскую і Арцёмаўскую яго падданыя не ўступаюць. Неразмежаванасць сведчыць пра агульнае паходжанне Худаўскай водчыны, раней налажаўшай Васілю Краснаму (і яго сыну). Пазней доля Дзмітрыя Відзініцкага перайшла ў спадчыну да яго пасынка, князя Грыгорыя Сенскага, а доля Івана Азярэцкага – да трох яго сыноў. У 1562 г. адзін з іх, Багдан Андрэявіч Азярэцкі, саступіў сваю частку спадчыннікам князя Сенскага, панам Корсакам. Пры гэтым прыгадваюцца сёлы, што адносіліся да гэтай часткі маёнтка Худава: Калодніца, Падшыйка, Хатынічы і Перасека (усе ў ваколіцах возера Сялява), а таксама Крывая і Манастырцы, змешчаныя ў ваколіцах Друцка.Як ужо згадвалася вышэй, доля ў Худаве належала таксама князям Друцкім-Азярэцкім — нашчадкам Івана Сямёнавіча Бабы. Праўнук апошняга Андрэй Іванавіч Азярэцкі ў 1546 г. меў гэтую долю яшчэ не размежаванай з доляй князёў Любецкіх. Перад смерцю ў 1557 г. Андрэй пакінуў завяшчанне. З яго вынікае, што князям Азярэцкім на Крупшчыне належала, апрача Худава, частка Грушкі (сучасная Ігрушка). Свае ўладанні ён завяшчаў падзяліць пароўну паміж трыма сынамі, вылучыўшы пэўную частку даходу на пасаг дачкам [18]. Дарэчы, апошні пункт сыны, відаць, выканалі не цалкам, бо ў далейшым адна з дачок, князёўна Марыя (ужо замужняя за Паўлам Астравецкім), вымушана была весці з братамі судовую справу наконт пасагу. Урэшце рэшт браты вылучылі ёй на пасаг частку мацярынскіх уладанняў, а бацькоўскія цалкам пакінулі за сабой [19].
Метрыка. Кн. 249. Арк. 38; Wolff J. Kniaziowie … S. 361.
Метрыка. Кн. 40. Арк. 457; Wolff J. Kniaziowie … S. 362.
[Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 362, 457. Тэкст гэтай граматы гл. таксама: Sapiehowie. Materyały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 1. – Petersburg, 1890. Dodatek 32. S. 431 – 433.].
~ АННА ВАСИЛЬЕВНА СКЕПЕВСКАЯ (1528,1559), Д:Вас.Дм.ГУЩИН-СКЕПЕВСКИЙ :Василиса
75/40. КН. СЕМЕН ИВАНОВИЧ ДРУЦКИЙ-ОЗЕРЕЦКИЙ (1522,1528)
помещ. 2С:Ив.Фед. БАБИЧ. :Ирина.
Прихабские
76/43. КОНСТАНТИН АНДРЕЕВИЧ ДРУЦКИЙ-ПРИХАБСКИЙ (1508)
77/43. ФЁДОР АНДРЕЕВИЧ ДРУЦКИЙ-ПРИХАБСКИЙ (1508)
В 1508 году пожаловалъ корчму Рошскую „ для поживенья“ князю Ѳедору Андреевичу Прихабскому.
78/43. АННА АНДРЕЕВНА ПРИХАБСКАЯ
X КН. ФЁДОР ИВАНОВИЧ ДРУЦКИЙ-ГОРСКИЙ
СУСАННА АНДРЕЕВНА
X КМИТА СТРЕТОВИЧ
X ЯН ХАМШЕЕВИЧ
79/43. МАРИНА-ДОНИМИТРА АНДРЕЕВНА ПРИХАБСКАЯ
завещала имение Прихабы сыну своей сестры Сусанны (уп. 1522) от брака с паном Яном Хамшеем.
× КН. ВЛАДИМИР ИВАНОВИЧ ДРУЦКИЙ-ГОРСКИЙ
Бабичевы
80/45. КН. ГРИГОРИЙ СЕМЁНОВИЧ БАБИЧЕВ (1528)
кормл.Авнега(1528/33) 2С:Сем.Вас.Ив-ча
81/45. КН. КОНСТАНТИН СЕМЁНОВИЧ
82/45. КН. ИВАН СЕМЁНОВИЧ (ВАСИЛИЙ?) БАБИЧЕВ (1498,1524)
помещ.-Новг.-Шелон.пят. бездетн. 1С:Сем.Вас.Ив-ча
князь Василий Семенович (а по родословцу Иван Семенович, даже не третий сын Семена Васильевича, а внук родоначальника), — получил от Ивана III поместья в новгородских пятинах, был родоначальником новгородской ветви, скоро прекратившейся и обогатившей своими вотчинами род Юрия Васильевича, и теперь существующий.
Первые помещики в Псковском крае, как и на всем Северо-Западе России, были довольно крупными землевладельцами. Из материалов обыска, проводившегося в поместье князя Ивана Ивановича Бабичева после его гибели в 1572 году, вырисовывается впечатляющая картина помещичьей усадьбы в селе Озерцы Которского погоста на территории современного Плюсского района. (…Двор большой, на дворе хором две горницы с комнаты, да повалуша, сени одны, поварня, другая поварня естовная, две житницы, дворец конюшенной, на нем четыря конюшни, да сенник, да челяденной двор, на нем два подклета, да изба, да за двором пять дворъцов люцких…) В усадище были 14 построек жилого и хозяйственного назначения. В 1572 году двор князя Бабичева был пуст: во второй половине XVI века на Северо-Западе России бушевал тяжелейший социально-экономический кризис.
Поместье Ивана Бабичева в Шелонской пятине составили земли Л. Федорова и М. Берденева, конфискованные еще в 1481 г.
НПК. Т.2. С. 836; НПК. СПб., 1886. Т. 4. Ст. 102; НПК. Т. 5. Ст. 18, 21, 24.
83/45. КН. ДАНИЛО СЕМЁНОВИЧ БАБИЧЕВ
голова в царствование Ивана IV Васильевича Грозного, 4-й из 6 сыновей кн. С. В. Бабичева-Соколинского. В марте 1565 г. прислан головой в Полоцк, «в Новый город». Год смерти неизвестен. Потомства не оставил.
84/45. КН. ДМИТРИЙ СЕМЁНОВИЧ БАБИЧЕВ
85/45. КН. АНДРЕЙ СЕМЁНОВИЧ БАБИЧЕВ (1552,—1568.03.)
голова, а затем воевода в царствование Ивана IV Васильевича Грозного, младший из 6 сыновей кн. С.В.
Бабичева.
В Дворовой тетради из Мурома (Тысячная книга 1550 г. и Дворовая тетрадь 50-х годов XVI в. М.; Л., 1950. С. 157). Князь Андрей Бабичев Друцкий Озеренский в мае 1551 г., феврале 1552 г., июле 1553 г., 1555 г., январе, сентябре 1556 г. был наместником в Орше (Сборник Русского исторического общества. Т. 59. СПб., 1887. С. 349, 355, 382, 457, 484, 486, 531).1556 январь — наместник в Орше, писал в Смоленск наместнику кн. Петру Андреевичу Булгакову, что к царю идут послы от короля Сигизмунда Августа. В 1554/1555 г. писец во Владимирском уезде (Милюков П.Н. Спорные вопросы Финансовой истории Московского государства. М., 1892. С. 163; Духовные и договорные грамоты великих и удельных князей XIV–XVI вв. М.; Л., 1950. С. 423). Андрей Бабичев в 1558/59 г. мерщик земель в Суздальском уезде (Акты служилых землевладельцев XV–начала XVII в. Т. 3. М., 2002. № 172). В январе 1560 г. в войске к Алысту был вторым головой при первом воеводе передового полка, участвовал в покорении Полоцка и был оставлен там наместником. (Разрядная книга 1475–1598 гг. М., 1966. С. 184). Голова стрел. в Москве 1560 г. (Летопис. Нармацкого). Дворянин 2-й статьи на Земском соборе в июле 1566 г. (Собрание государственных грамот и договоров.Ч. 1. М., 1813. С. 551). В феврале 1567 г. отправлен в Черкассы для городового дела по просьбе князя Темрюка (Полное собрание русскихлетописей. Т. 13. М., 2000. С. 407). «Отпустил царь и великий князь для городового дела князя Андрея княж Семенова сына Бабичева да Петра Протасьева со многими людьми, да наряд, пушки, пищали с ними в Черкасы послал, а велел на Терке-реке Темгрюку-князю по его челобитью город поставити» [ Кабардино-русские отношения в XVI-XVII вв. Т. 1. М., 1957., с. 13]. Так в низовьях р. Сунжа на территории нынешней Чечни появляется первая русская крепость с военным гарнизоном, которая становится камнем преткновения почти на столетие между Турцией, Крымом, а затем Ираном и Россией.
Кн. Андрей Бабичев был казнен в опричнине 6 июля 1568 г. (Скрынников Р.Г. Царство террора. СПб., 1992. С. 330, 532).
В 1595 г. за князем Андреем Бабичевым была вотчина вероятно в Пьяновской волости Брянского (Трубчевского) уезда (Шумаков С.А. Сотницы (1537–1597 гг.). Грамоты и записи (1561–1696 гг.). М., 1902. С. 199).
86/46. КН. ФЁДОР ЮРЬЕВИЧ БАБИЧЕВ (1536)
в 1536 сын-боярск. помещ. 1С:Юр.Вас.Ив-ча
87/46. КН. ДМИТРИЙ ЮРЬЕВИЧ БАБИЧЕВ
88/46. КН. МИХАИЛ ЮРЬЕВИЧ КОЛЫШКА БАБИЧЕВ
89/47. КН. АНДРЕЙ БОРИСОВИЧ БАБИЧЕВ (1536,1558)
У Меликова (Милюкова) Якова Михайлова сына Старого было сельцо Красное на р. Кирохоти с деревнями (269 четвертей) в Васильевском стане Романовского уезда, которые он получил по деловой 1536/1537 г. его отца Якова Михайлова сына Старого и князя Андрея Борисова сына Бабичева. По закладной кабале 1558/1559 г. князя А. Б. Бабичева его отцу Якову владел деревней Карповское, по кабале 1566/1567 г. (Яков был еще жив) деревней Тарасково и по закладной кабале 1580/1581 г. княгини Анны Андреевой жены Бабичева с сыновьями И. Я. Старому Милюкову – пустошью Сивково (Антонов А.В. Землевладельцы Романовского уезда по материалам писцовой книги 1593–1594 годов // Архив Русской истории. М., 2007. Вып. 8. С. 588). За Иваном Яковлевым сыном Старого в Васильевском стане Романовского уезда старая отца вотчина сельцо Красное с 10 деревнями. Сказано, что его отец Яков Старой владеет вотчиной по раздельной с князем Андреем Борисовичем Бабичевым в 1537/1538 г. (269 четвертей). Кроме этого за Иваном деревни (Карповское, Сивково), ранее принадлежавшие князю А. Б. Бабичеву и его вдове княгине Анне (РГАДА. Ф. 1209. Оп. 1. Кн. 379. Л. 666-670).
~ Анна
90/47. КН. ИВАН БОРИСОВИЧ БАБИЧЕВ
91/48. КН. ФЁДОР МИХАЙЛОВИЧ БАБИЧЕВ
дворовый сын боярский по Суздалю.
Друцкие (Бабичи) московской ветви
92/49. ВАСИЛИЙ ДМИТРИЕВИЧ
В 1508 г. вместе с братьями князьями Богданом и Андреем и племянником князем Дмитрием Юрьевичем, как замешанные в заговор князя Глинского, вынуждены были бежать из Литвы в Москву и поступить на службу к великому князю Василию III Иоанновичу.
93/49. БОГДАН ДМИТРИЕВИЧ
94/49. АНДРЕЙ ДМИТРИЕВИЧ (1537,1557)
помещ. 1537 г. был третьим воеводой в Костроме, а затем вторым воеводой в Плюссе. В 1542 г. — вторым воеводой передового полка, а в 1543 г. — снова вторым воеводой в Плюссе
95/49. ЮРИЙ ДМИТРИЕВИЧ (?-до 1508)
Горские-Путятичи
96/52. КНЯЗЬ ФЁДОР МИХАЙЛОВИЧ ГОРСКИЙ (1528)
97/53. КНЖ. МАРИНА ИВАНОВНА ДУДАКОВСКАЯ ГОРСКАЯ
98/53. КН. ВЛАДИМИР ИВАНОВИЧ ДУДАКОВСКИЙ ГОРСКИЙ (*ок.1490-1545)
кн. Дудаковский
у 1515 р. намісник оршанський)На пачатку 16 стагоддзя пачалася дзейнасць самага прыкметнага з унукаў Васіля Пуцяціча – Уладзіміра Іванавіча Горскага . Ён нарадзіўся каля 1490 г. і быў жанаты са сваёй аддаленай раднёй – князёўнай Данмітрай, адной з дачок Андрэя Прыхабскага. Праз гэты шлюб ён набыў частку вотчын згаслай галіны князёў Прыхабскіх. У 1515 г. Уладзімір атрымаў тую ж пасаду, якую раней займаў яго цесць – намесніка ашмянскага. На ёй ён прыгадваецца таксама ў 1520 г. Памёр ён у 1545 г.
ж: МАРИНА-ДОНИМИТРА (?-п.1549) ,дочь кн. Андрея Константиновича Друцкого-Прихабского
99/53. КН. ФЁДОР ИВАНОВИЧ ДУДАКОВСКИЙ (?-1530)
кн. Дудаковский
в 1524 г. князь Василий Полубинский, на тот момент владелец Круглого, судился с владельцем соседнего имения Дудаковичи Фёдором Ивановичем Дудаковским за обиды, которые он нанёс Круглянским подданным князя Полубинского.
ж: ДОБРУХНА, дочь кн. Матвея Никитича Микитинича-Ряполовского.
100/53. КН. ИВАН ИВАНОВИЧ ДУДАКОВСКИЙ
Частку спадчыны князёў Красных атрымалі праўнукі Івана Пуцяты – князі Горскія і Васіль Талачынскі. У 1541 Іван Іванавіч Горскі папракаў свайго стрыечнага брата Фёдара Дзмітрыевіча Горскага ў тым, што той не прымае ўдзелу ў працэсе з князем Талачынскім за спадчыну Івана Краснага.
кн. Дудаковский
101/53. КНЖ. АВДОТЬЯ ИВАНОВНА ДУДАКОВСКАЯ
Уладзімір (каля 1490—1545) быу намеснікам ашмянскім (1515—20). Ён, яго браты Фёдар (каля 1500—30) і Іван (каля 1500—пасля 1551) не мелі дзяцей, спадчына іх адышла да сястры Аудоцці (каля 1500—58), удавы Б. М.Храптовіча.тры сыны князя Івана Горскага памерлі ў першай палове XVI ст. без нашчадкаў. Спадчынніцай іх уладанняў (у тым ліку і часткі Горскай воласці з Чурылавічамі) стала адзіная сястра Аўдоцця — жонка пана Храбтовіча. Пасля яе смерці маёнтак падлягаў роўнаму падзелу паміж яе сынам і дачкой у якасці «мацярынскага». На практыцы, аднак, дачка Аўдоцці Багдана са сваім мужам Анікеем Гарнастаем выкупілі ў яе брата Пятра Храбтовіча яго долю маёнтка, аб’яднаўшы яе такім чынам са сваёй доляй [Wolff J. Kniaziowie … S. 137-138; Аддзел рукапісаў бібліятэкі Акадэміі навук Літвы, ф. 1, спр. 164, л. 1.].
м: БОГДАН МАРТИНОВИЧ ХРЕБТОВИЧ
Дети: Петр, Богдана (за Аникеем Горностаем).
102/53. КНЖ. МАРИНА ИВАНОВНА ДУДАКОВСКАЯ
кнж. (1520?) помещ. 1Д:Ив.Вас. ДУДА. ГОРСКИЙ
103/54. КН. ФЁДОР ДМИТРИЕВИЧ БУРНЕВСКИЙ ГОРСКИЙ (о.1480-о.1540)
кн. Горский ад маёнтка Бурнеука пад Друцкам называйся кн. Бурнеускім. Валодау таксама маёнткам Арава, быужанаты з далёкай сваячкай князёунай Ганнай Андрэеунай Друцкай-Прыхабскай.
Фёдар Дзмітрыевіч таксама меў сястру, але, паколькі ў яго засталіся два сыны, маёнтак адышоў у спадчыну да іх, сястра ж атрымала грашовы пасаг. Пры падзеле паміж сынамі Фёдара доля ў Горах цалкам адышла да малодшага, Абрагама. Яго брат Рыгор атрымаў на кошт сваёй долі іншыя маёнткі.
Подтверждение записанного князем Федором Горским на церковь Св. Николая в Орше ежегодного взноса трех пудов меда, сделанное дочерью его Александрой, бывшей в замужестве за Львом Ив. Роским [рукопись] : список. — [Б. м.], 1522.

З н а к: в поли печати крест, нижний конец которого разделен на длинные «усы», загну-тые вверх и в стороны, с крестами на концах, надпись по краю печати: «ПЕЧА(ть) ФЕДОРА ДМНТРЕЕВНЧА».
П е ч а т ь: № 2, межстраничная кустодия, Ø 25 мм, сохранность хорошая.
П у б л и к а ц и я: Однороженко О. Руські королівські, господарські та князівські печатки ХІІІ–ХVI ст. С. 72, 228. № 87, с ошибочной легендой и рисунком (см. рис. 11.8).
ж: АННА (?-ок.1543),дочь кн. Андрея Константиновича Друцкого-Прихабского
104/54. КНЖ. МАРИЯ ДМИТРИЕВНА
м: Федор Михайлович Подбипята.
Путятичи и Путятины
111/56. ВАСИЛИЙ БОГДАНОВИЧ ПУТЯТИЧ
112/56. АННА БОГДАНОВНА ПУТЯТАНКА (?-1576)
кн. Ганна Богданівна Путятанка Андрійова Масальська 13 лютого 1587 р. заповіла поховати її тут і відписала чернечій спільноті 3 копи литовських грошів [ЦДІАК України. – Ф. 25 (Луцький ґродський суд). – Оп. 1, спр.37, арк.200–200зв.];
м: КН. АНДРЕЙ ПЕТРОВИЧ МОСАЛЬСКИЙ (?-1571)
Толочинские
113/57. КН. ВАСИЛИЙ ЮРЬЕВИЧ ТОЛОЧИНСКИЙ
першы раз Васіль згаданы ў адправе гаспадара ўжо 8 лютага 1509 г.: «Кн(я)
зю Василью Толочынскому 15 копъ грошеи тамъ жо (з вин дорогицкихъ)» Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 8 (1499-1514). Užrašzymų knyga 8. P. 412. Гэта значыць, што Васіль нарадзіўся не пазней за 1496 г. згаданы ў попісе 1528 г.
Федзя Заславская разам з сынам Андрэем скардзіліся на сястру Марыю з-за пазы каў яе першага мужа В. Талачынскага, страт з-за падданых на суму 547 коп літоўскіх грошаў. Суд прыняў рашэнне аб кампенсацыі страт (1551). Пасля смерці сястры Федзі яе маёмасць Лошыца, Прылукі, вакольны Прылучак, Качын, даннікі і агароднікі ў Жылічах на Русі і інш. падзялілі Таміла і Марыя са сваімі сужэнцамі (1557)AGAD, Zbiór Dokumentów Pergaminowych, sygn. 8665..
У 1544 г. ён запісаў жонцы 1/3 сваіх маёнткаў, сярод якіх Талачын, Радча, Лясная, част ка Друцка і даніны. Ён памер у 1546 г. [J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku…, s. 537-539;В. Насевіч, Феадальныя маёнткі і іх уладальнікі, [у:] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Круглянскага р-на, Мінск 1996, с. 92-96, 117-119.]. У сваім тастаменце Васіль аддаў у апеку жонку віленскаму ваяводзе Яну Глябовічу. Апошні не заўсёды мог абараняць яе інтарэсы, таму загадаў рошскаму гарадніча му Раману Бураму служыць Марыі, а пры неабходнасці разам з яго дубровенскім намеснікам прадстаўляць яе інтарэсы ў судзе (1547)[AGAD, Archiwum Potockich z Radzynia, sygn. 295, k. 103.]. Ён выступаў ад яе імя ў справе з Зафеяй Кулешоўнай, удавой па кня зю Багдане Друцкім-Любецкім, з-за таго, што яна гвалтоўна адняла Мураўніцкую зямлю, паарала межы. Суд прыняў рашэнне пакінуць справу да паўналецця дзяцей Друцкага-Любецкага (1547)[Там жа, sygn. 300.].
~ МАРИЯ БОГДАНОВНА ЗАСЛАВСКАЯ.
114/57. ЛЮДМИЛА ЮРЬЕВНА ТОЛОЧИНСКАЯ
Сёстры Васіля Людміла і Настасся Талачынскія з цяжкасцю падзя лілі спадчыну па браце (1549). А ў 1551 г. справа разбіралася перад вялікім князем літоўскім. Людміла і Настасся патрабавалі ад М. Зас лаўскай вылучыць ім пасаг! Паводле судовага рашэння яна ім нічога не павінна выдаваць з маёмасці, але ў 1555 г. працэс аднавіўся 102. Важ ную ролю ў вырашэнні гэтай праблемы адыграў муж М. Заслаўскай падскарбі ВКЛ Іван Гарнастай. У сваім лісце да вялікага князя літоў скага Жыгімонта Аўгуста з веданнем заканадаўства і звычаяў аргу ментаваў, што яго жонка не мае абавязкаў адносна сясцёр: абедзве бы лі двойчы замужам і атрымалі ад бацькі і брата выправу; няма такога звычаю, каб жонка брата выдавала замуж яго сясцёр, калі яны трэці раз замуж захочуць выйсці; не вылучаць пасагі сёстрам дазваляе пра ва даўніны. Акрамя таго, пасля В. Талачынскага не засталося вялікіх багаццяў. Марыя пахавала мужа за свой кошт. За пасаг ёй было запі сана вена, якое яна не павінна нікому аддаваць. У канцы дакумента была прыпіска, што справа вырашылася на карысць жонкі103. Паралельна быў другі канфлікт паміж сёстрамі Людмілай і Настас сяй, да якога мелі дачыненне Гарнастаі. Пасля смерці брата Васіля его самого и жоны его такъ и скатерти, ручники, простири и ключи от скрини жоны его (…)”.
115/57. НАСТАСИЯ ЮРЬЕВНА ТОЛОЧИНСКАЯ
Виденецкие(Любецкие)
116/60. КН. ВАСИЛИЙ РОМАНОВИЧ ВИДИНИЦКИЙ И ЛЮБЕЦКИЙ
Королевский придворный. Именовался также князем Видиницким. Умер бездетным.
117/60. ДМИТРИЙ РОМАНОВИЧ ВИДИНИЦКИЙ И ЛЮБЕЦКИЙ (?-✞1558)
Королевский придворный, получив в 1533 г. имение Видиницы, именовался обычно князем Видиницким. В 1548 г. судился с князем Григорием Подберезским за право на часть города Друцка, принадлежавшую умершему бездетным князю Семену Ямонтовичу Подберезскому. Ліст караля Жыгімонта Старога, складзены ў Кракаве 3 (13 н. ст.) сакавіка 1532 г. Гэтым дакументам кароль вяртаў Хвойнікі, Астраглядавічы і Навасёлкі зяцю С. Палазовіча князю Дзмітрыю Раманавічу Відэніцкаму (Любецкаму).Калі ў 1558 г. князь Дзмітрый памёр, яго жонка пані Фенна Палазоўна запісала маёнткі на імя сына Богуша Любецкага, але той пакінуў свет жывых беспатомным.
Цікавую інфармацыю ў імкненні адстойвання прынцыпу выканання абавязкаў на дзяржаву гаспадарскімі падданымі сумесна з прыватнаўласніцкімі падае судовы разгляд справы ў 1541 годзе паміж князем Дзмітрыем Відзініцкім, яго жонкай і іх пасынкамі, сынамі нябожчыка князя Івана Сенскага, з аднаго боку, і з мяшчанамі і валашчанамі рэчыцкімі – з другога. Землеўладальнікі мелі гаспадарскае вызваленне ад выканання сваімі падданымі розных павіннасцяў разам з усѐй Рэчыцкай воласцю. Аднак і мясцовыя валасная і гарадская ўлады трымалі на руках гаспадарскія граматы з пацверджаннем абавязку выканання рэчыцкімі землеўладальнікамі ўсіх павіннасцяў і службаў разам з астатняй воласцю. Таму мясцовыя ўлады лічылі сябе правамоцнымі дзейнічаць вельмі рашуча і жорстка. За адмову людзей князя Відзінецкага несці сумесныя абавязкі да іх прымянялі пабоі, забіралі ў іх жыўнасць, знявольвалі старца і асобных падданых князя з сяла Калодчыцкага, спаганялі грошы і прадукты харчавання. Акрамя таго, падданыя князя Відзінецкага прымушаліся да ўдзелу ў рамонтна-будаўнічых работах надзяржаўных умацаваннях. Так, на іх ускладваўся абавязак паслаць трох чалавек да Гомеля і выдаць на іх яшчэ 6 коп грошаў, а да Кіева – 4 чалавек і 10 коп грошаў. Улічваючы складанасць справы, яна была адкладзеная да разгляду самім гаспадаром [Литовьска Метрика. Кн. 561. Ревізії українських замків 1545 року / В. Кравченко. – Київ, 2005. – 598 с, р. 120 – 122]. На дадзены момант не ўдалося высветліць, чым завяршылася ў рэшце гэтая судовая справа
~ ФЕННА СЕМЕНОВНА ПОЛОЗОВНА
118/60. БОГДАН РОМАНОВИЧ ВИДИНИЦКИЙ
— князь Видиницкий; королевский придворный. Как и братья именовался князем Видиницким. Женился на богатой наследнице Софии Довойнянке и положил начало ветви рода,жившей в Литве. Праз шлюб Багдана Раманавіча Любецкага з літоўскай паненкай Соф’яй Давойнай да яго нашчадкаў перайшоў у 1530-я гг. таксама маёнтак Лунін у Пінскім павеце (сучасны Лунінецкі раён).
~ СОФИЯ ЯНОВНА ДОВОЙНА
119/60. КН. ЯНУШ РОМАНОВИЧ ВИДИНИЦКИЙ И ЛЮБЕЦКИЙ (?-1542)
120/60. КН. ИВАН РОМАНОВИЧ ВИДИНИЦКИЙ, ЛЮБЕЦКИЙ И ДРУЦКИЙ
Нам засталося распавесці пра тую частку друцкіх уладанняў, якая з самага пачатку належала нашчадкам Грыгорыя Сямёнавіча – князям Відзініцкім. Сядзібай, ад якой паходзіць іх прозвічша, быў маёнтак Відзінічы (Відунічы) на поўнач ад Друцка. Апрача таго, ім належаў маёнтак Загароддзе на паўночны захад ад Друцка [1]. У 1562 г. прыгадваюцца паселішчы, што “прыслухалі” да яго: суседнія Гастынічы, Коцавічы, Лоўнева, Мураванічы, Лаўрынічы, а таксама больш аддалены Кіявец ля верхняга цячэння ракі Бобр [2]. Паколькі за іх князь Іван Раманавіч Любецкі судзіўся з панамі Гарнастаямі – на той час уладальнікамі спадчыны Васіля Талачынскага, можна меркаваць, што землі Загароддзя знаходзіліся сумесна ці цераспалосна з землямі маёнтка Талачын.
Вынікі гэтага працэсу фіксуе інвентар Друцкага замка, складзены каля 1560 г. [3]. Ён апісвае часткі замкавых умацаванняў (вежы і гародні), падтрыманне якіх было ўскладзена на падданых з пэўных частак колішняга Друцкага княства. Наступныя шэсць гародняў і “дом у сцяне паміж гароднямі” складалі “частку князёў Любецкіх з паней Харлінскаю” і адносіліся да маёнткаў Відзінічы і Загароддзе. На той час яны належалі сумесна князю Івану Раманавічу Любецкаму-Відуніцкаму, яго пляменнікам Богушу Дзмітрыевічу і Янушу Багданавічу, а таксама сястры апошняга Ганне Багданаўне, жонцы польскага шляхціча Мікалая Харлінскага. Да іх прылягала “частка князёў Сакалінскіх усіх удзельнікаў гародні чатыры і вежа спольная ўездная”.
~ КНЖ. ОЛЕНА СОЛТАНОВНА СОКОЛЬСКАЯ
~ КНЖ. АННА БОГДАНОВНА ЗАСЛАВСКАЯ, дочь Богдана Ивановича Заславский, князя и Аграфены Ивановны Заславской.
~ АППОЛОНИЯ KRZYWIEC h. Ostoja
[1] НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 249. Арк. 280 – 282.
[2] Гэта вынікае з таго, што адну дагаворную грамату Вітаўт падпісаў у 1406 г. пад час знаходжання “в нашем дворце в Копуссе”. Гл.: Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 108 – 113.
[3] Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 370.
121/60. КНЖ. АННА РОМАНОВНА ЛЮБЕЦКАЯ (1546,1571)
В июле 1565 года супруга Николая Остика княжна Ганна Любецкая, отвечая на вызов её в суд, братьями мужа: старостой Брацлавским Юрием и дворянином господарским Григорием Юрьевичем Остиками, которые её обвинили в том, что она якобы была повинна в смерти мужа и в том, что она заключила с ним нечестное соглашение и в том, что она без их ведома похоронила. Она же обвинила их в нападении на усадьбу Коварско, уничтожении владений, доставшихся её дочери Ганне Михайловне супруге князя Льва Сангушковича Коширского. В 1566 князь Лев Сангушкович был обвинён супругой старосты Румборкского и Кревского Николая Остика Ганной княжной Любецкой в том, что он забрал из ящика, где хранились деньги, 3000 червоных золотых и 3014 золотых в виде драгоценностей.
В 1570 году князь Лев Александрович Сангушкович Коширский продал Остафию Воловичу каштеляну Трокскому, подканцлеру и пр. за 1400 коп денег половину усадеб Жировичи в Дрестском повете и улицу мещан в Бресте, отписанных ему в вечное владение его женой Анной Николаевной Остик, владевшей всем этим по праву отчины; и заложенное Воловичу, её матерью Анной Любецкой супругой Павла Соколинского подкомория Витебского. В усадьбе Каамень 23 декабря 1571 года Лев Александрович Сангушкович князь Коширский написал завещание; в нём он написал, что усадьбу Любич, которую он получил в приданное за женой, он приказывал возвратить своей тёще Анна Романовне княжне Любецкой.
~ МАТВЕЙ ДУБРОВСКИЙ
~ М. ЛЕВАРТ
~ АНДРЕЙ НЕПРЖЕЦКИЙ
~ 1546 МИКОЛАЙ ЮРЬЕВИЧ ОСТИК, тож вона не раніше 1547 р. народила від нього дочку Ганну Миколаївну, яка в 1564 р., тобто у 16−17 років, фігурує як дружина князя Лева Олександровича Сангушка-Кошерського .
~ кн. ПАВЕЛ ЮРЬЕВИЧ СОКОЛИНСКИЙ
IV. Черновик
Во 2-й пол. 14 в., в правление в Д. к. сыновей кн. Михаила Михайловича – князей Дмитрия Михайловича (1370-е гг.) и Василия Михайловича (ум. после 1392), произошёл окончательный раздел волостей Д. к. на «дельницы». В Д. к. выделился старейший стол в г. Друцк, сам город разделён на трети. По др.-рус. традиции власть переходила к старшему в роде из числа правителей Д. к. Верховным сюзереном правителей Д. к. в 1370-е гг. выступал полоцкий кн. Андрей Ольгердович. Вместе с ним они участвовали в походе кн. Ольгерда на Москву (1372) и на земли Ливонского ордена (1370-е гг.), а также в политич. борьбе в ВКЛ, развернувшейся после смерти Ольгерда (1377). По-видимому, осенью 1377 сын В. М. Друцкого – кн. Глеб (ум. 1411) в свите кн. Андрея Ольгердовича отъехал в Псков, а затем в Москву. Он участвовал в Куликовской битве 1380, погиб в бою с войсками нижегородских князей под с. Лысково. Его брат кн. Лев (ум. не ранее 1392), являясь близким родственником («швагром») литов. кн. Витовта, входил в его ближайшее окружение, в 1384 оставлен Витовтом в заложниках у рыцарей Тевтонского ордена.
В борьбе за власть в ВКЛ после смерти Витовта (1430) правители Д. к. активно поддержали вел. кн. литовского Свидригайло. 8.12.1432 в битве под Ошмянами в плен к вел. кн. литовскому Сигизмунду попали дети кн. С. Д. Друцкого – кн. Дмитрий Семёнович Секира (ум. между 1432 и 1470) (основатель рода князей Друцких-Зубревицких) и кн. Василий Семёнович Красный (ум. после 1448) (предок рода князей Друцких-Красных), а также представитель другой ветви правителей Д. к. – кн. Фёдор Андреевич Одинцевич (ум. после 1442). Один из правителей Д. к. кн. Михаил Семёнович Балабан (ум. 1435) погиб в битве с войсками Сигизмунда под Вилькомиром.
Сын С. Д. Друцкого – Иван Семёнович Друцкий (Баба; ум. после 1436), наместник в Полоцке (1407), а также потомки друцких князей – князья А. А. и Г. А. Одинцевичи – установили новые служебные связи владельцев вотчин и держаний в Д. к. с вел. князьями московскими. Кн. И. С. Друцкий (Баба) сыграл важную роль в разгроме войсками вел. кн. московского Василия II Васильевича сил кн. Василия Юрьевича Косого в 1436. От внуков И. С. Друцкого (Бабы) происходят рода князей Друцких-Соколинских, Друцких-Коноплей, Друцких-Озерецких, Друцких-Прихабских. В Рус. гос-ве наиболее заметную роль сыграли князья Бабичевы, потомки сына И. С. Друцкого (Бабы) – кн. Василия Ивановича Бабича (ум. после 1485), дочь которого Аграфена Васильевна стала женой вел. кн. рязанского Ивана Васильевича. Часть совладельцев Д. к. из этой ветви рода поддержала восстание кн. М. Л. Глинского и в 1508 вместе с ним отъехала на службу в Москву. Младший брат кн. И. С. Друцкого (Бабы) – друцкий кн. Иван Сёменович Путята (ум. после 1442), член Рады вел. князей литовских Витовта и Свидригайло; от него происходят неск. родов, в т. ч. князей Путятиных, служивших в ВКЛ и России.
С нач. 15 в. представители династии правителей Д. к. начали выслуживать держания и вотчины за пределами Полоцкой и Витебской земель, ослабевает их связь с родовыми владениями. Во 2-й пол. 15 в. часть владений в Д. к. (Багриново, Гольцово, Шийки и др.) перешла в руки Ягеллонов. Некоторые из них раздавались представителям династии (напр., ок. 1442 с. Прихабы получил в держание кн. Ф. А. Одинцевич), а другие – литов. феодалам (напр., с. Подберезье перешло к князьям Ямонтовичам). Благодаря бракам, обменам и покупкам на территории Д. к. появились вотчины рус.-литов. боярских фамилий Гаштольдов, Горностаев, Ильиничей и Сапег. Из них в кон. 15 – сер. 16 вв. складывались самостоят. частные владения, которые не были непосредственно связаны с Д. к. Постепенно власть старших в своих ветвях князей Друцких ограничивалась распределением третного владения в Друцком замке. Тем не менее они по-прежнему играли ключевую роль в управлении и суде в Полоцкой и Витебской землях, выборах местного архиепископа. В результате адм. реформы 1565–66 территория Д. к. вошла в состав земель Оршанского повета ВКЛ.
Друцкае княства было адным з найбольш старажытных феадальных уладанняў на тэрыторыі Беларусі. Яно ўзнікла ў працэсе драблення Полацкай зямлі – вотчыны славутага Ўсяслава Чарадзея, што памёр у 1101 г. Магчыма, яшчэ пры яго жыцці Друцк мог быць вылучаны ва ўдзел аднаму з яго сыноў, аднак непасрэдных звестак пра гэта ў летапісах не захавалася. У 1116 г. Друцк не ўтвараў асобнага ўладання – ён уваходзіў у Менскае княства і належаў сыну Ўсяслава Глебу, супраць якога ваяваў кіеўскі князь Уладзімір Манамах. Тады, а таксама ў 1128 г. Друцк быў захоплены кіеўскімі войскамі, але ў далейшым застаўся ў складзе Полацкай зямлі.
Далейшы прамежак гісторыі Друцкага княства пагружаны ў змрок. Толькі з сярэдзіны 14 стагоддзя зноў пачынаюць прыгадвацца князі Друцкія, якія былі васаламі маскоўскіх і літоўскіх уладароў. Невядома дакладна, ці былі яны нашчадкамі тых князёў, што валодалі Друцкам у 12 стагоддзі. Паходжанне роду Друцкіх было забыта нават самімі яго прадстаўнікамі. Іх радавод, які значна пазней быў унесены ў расійскія радаводныя кнігі [9], відавочна фіктыўны: ён звязвае паходжанне Друцкіх з валынскім князем Аляксандрам Усеваладавічам Белзкім, які дзейнічаў у 1230-я – 40-я гг. Аднак гэты князь памёр без нашчадкаў, у той час як радавод прыпісвае яму сына Рамана (ні ў адным летапісе такі князь не прыгадваецца), ад якога нібыта і пайшоў род Друцкіх.
Не адпавядаюць рэчаіснасці і тыя згадкі пра князёў Друцкіх, што змешчаны ў так званых беларуска-літоўскіх летапісах [10]. Даследаванні паказалі, што гэтыя летапісы былі створаны ў 15 – 16 стагоддзях, а ўсе звесткі ў іх пра часы татарскага нашэсця 1230-х гг. (менавіта ў сувязі з гэтымі падзеямі прыгадваюцца князі Друцкія) з’яўляюцца вымышленымі. А вось паведамленне 1340 г. пра князя Івана Друцкага, які служыў маскоўскаму князю Івану Каліце, паходзіць з летапісаў, якія лічацца надзейнымі [11]. Яно сведчыць, што ў той час адзін з прадстаўнікоў гэтага роду пакінуў сваю радзіму і выехаў у Маскоўскае княства. Нашчадкаў у яго, здаецца, не засталося.
Прыкладна ў той жа час яшчэ адзін прадстаўнік роду Друцкіх – князь Васіль Міхайлавіч – зрабіў ахвяраванне на карысць царквы Багародзіцы ў Друцку, надаўшы ёй вёску Мураўнічы (у сучасным Талачынскім раёне) і мядовую даніну з воласці Худава (у Крупскім раёне). Запіс аб гэтым быў зроблены на старонцы так званага Друцкага евангелля. Спецыялісты датуюць гэты запіс прыкладна сярэдзінай 14 ст. [12].
У радаводзе Друцкіх сцвярджаецца, што ў міфічнага родапачынальніка Рамана быў сын Міхаіл, а ў таго – сыны Васіль і Сямён. Абодва яны мелі сыноў з аднолькавым іменем Дзмітрый. Магчыма, памяць пра гэтыя пакаленні захавалася больш-менш адэкватна. Існаванне Васіля Міхайлавіча пацвярджаецца запісам на старонцы евангелля, а існаванне аднаго з Дзмітрыеў – летапісным паведамленнем пад 1372 г. У той час у складзе войска, дасланага вялікім князем літоўскім Альгердам на дапамогу яго саюзніку Міхаілу Цвярскому, быў і князь Дзмітрый Друцкі [13]. Гэта сведчыць, дарэчы, што ў часы Альгерда Друцкае княства было ўжо ў складзе Вялікага княства Літоўскага.
Магчыма, Васіль Міхайлавіч жыў яшчэ на пачатку 1380-х гг., а магчыма, што ў той час быў іншы Васіль Друцкі. Так ці інакш, але князь з такім іменем засведчыў адну з дарчых грамат сына Альгерда – Андрэя Полацкага, якая датуецца прыблізна гэтым часам [14]. Тады ж яшчэ адзін князь Друцкі (невядомы стваральнікам радавода) насіў імя Леў. Ён пакінуў след на старонцы граматы, складзенай Вітаўтам Кейстутавічам пад час яго эміграцыі ў Прусію ў 1384 г. (пасля таго, як бацька Вітаўта вялікі князь Кейстут быў забіты па загаду Ягайлы, а сам Вітаўт цудам уцёк з затачэння). Сведкам пры састаўленні граматы быў князь Леў Друцкі, якога Вітаўт называе сваім шваграм [15]. Напэўна, гэты сваяк будучага вялікага князя паследаваў за ім у эміграцыю і знаходзіўся ў яго свіце. Далейшы лёс яго невядомы, але нашчадкаў ён, напэўна, не пакінуў.
Радавод паведамляе таксама пра наступнае пакаленне роду Друцкіх: Андрэя, сына Дзмітрыя Васільевіча, і чатырох сыноў Дзмітрыя Сямёнавіча – Сямёна, Івана, Міхаіла і Аляксандра. Усе яны быццам бы ўдзельнічалі ў катастрафічнай для войска ВКЛ бітве з татарамі на рацэ Ворскле ў 1399 г., прычым Андрэй, Іван, Міхаіл і Аляксандр загінулі ў ёй. Шэраг беларуска-літоўскіх летапісаў прыводзіць спісы князёў, загінуўшых на Ворскле. Гэтыя спісы не зусім супадаюць паміж сабой, таму не могуць лічыцца зусім дакладнымі [16]. Але ў іх прыгадваюцца князі Міхаіл і Аляксандр Падбярэзкія, а таксама нейкі Іван Дзмітрыевіч Кіндыр і князь Андрэй – “пасынак Дзмітрыя” (напэўна, гэтым Дзмітрыем быў удзельнік бітвы на Ворскле ноўгарад-северскі князь Дзмітрый-Карыбут Альгердавіч, які, паводле радаводаў, другім шлюбам быў жанаты з удавой Дзмітрыя Васільевіча Друцкага і прыходзіўся айчымам сыну апошняга Андрэю). Даследчык генеалогіі беларуска-літоўскіх князёў Юзаф Вольф выказаў меркаванне, што пад імёнамі князёў Падбярэзкіх і Івана Кіндыра выступаюць трое сыноў Дзмітрыя Сямёнавіча [17]. Сапраўды, недалёка ад Друцка знаходзіўся старажытны маёнтак Падбярэззе, землі якога пазней ляжалі цераспалосна з уладаннямі князёў Друцкіх.
Увесь далейшы род князёў Друцкіх пайшоў ад адной асобы – Сямёна Дзмітрыевіча. Ён у 1401 г. быў сярод дарадцаў Вітаўта, якія засведчылі акт уніі паміж Польшчай і ВКЛ [18]. Пазней Сямён Дзмітрыевіч прыгадваецца ў адным беларуска-літоўскім летапісе (Хроніцы Быхаўца) пры апавяданні пра апошні шлюб польскага караля Ўладзіслава-Ягайлы. Абранніцай караля стала юная князёўна Соф’я Гальшанская, якая была дачкой роднай сястры Сямёна Друцкага – Аляксандры, выдадзенай за літоўскага князя Андрэя Гальшанскага. Паводле летапіса, заручыны Ягайлы адбыліся пры непасрэдным удзеле князя Сямёна, у сям’і якога выхоўвалася будучая каралева пасля смерці сваёй маці [19]. З іншых крыніц вядома, што шлюб Ягайлы з Соф’яй Гальшанскай адбыўся ў 1422 г. Калі паведамленне Хронікі Быхаўца дакладнае, то Сямён Друцкі быў яшчэ жывы ў той час, аднак сярод подпісаў знатных асоб на розных дзяржаўных актах 1420-х гг. яго подпіс не сустракаецца. Дата смерці яго дакладна невядомая. Не засталося звестак і пра тое, хто была яго жонка, з якой ён пакінуў шэсць сыноў.
Сыны Сямёна Дзмітрыевіча Друцкага неаднаразова згадваюцца ў дакументах першай паловы 15 стагоддзя. З іх двое насілі аднолькавае імя – Іван – і адрозніваліся па мянушках: Іван Баба і Іван Пуцята. Даследчыкі лічаць, што адным з іх быў той загадкавы князь Іван Сямёнавіч, які двойчы прыгадваецца (без прозвічша) у граматах 1409 г. у якасці полацкага намесніка [20]. Пазней абодва Іваны, а таксам трэці брат – Грыгорый (Рыгор) – былі, напэўна, сярод князёў і паноў, якія засведчылі сваімі подпісамі мірнае пагадненне паміж ВКЛ і Тэўтонскім ордэнам у 1422 г. Пры гэтым двое з іх прыгадваюцца без прозвічаў, як Іван і Грыгорый Сямёнавічы, а яшчэ адзін – як Іван Пуцята [21]. Магчыма, Грыгорый выступае крыху пазней (у недатаванай грамаце) у якасці полацкага намесніка [22]. Што да Івана Бабы і Івана Пуцяты, то абодва яны ў 1424 г. былі ў складзе войска, дасланага Вітаўтам на дапамогу маскоўскаму князю Васілю Дзмітрыевічу супраць татар [23].
Прыкметную ролю адыгрываў і чацверты з братоў – Дзмітрый Сямёнавіч, па мянушцы Сякіра. Ён упершыню прыгадваецца ў 1425 г., а ў 1427 атрымаў ад караля Ўладзіслава шэраг наданняў у Гарадзенскай і Шчучынскай валасцях. Ён жа быў намеснікам абшырнай Асцёрскай воласці ў Кіеўскай зямлі, на левабярэжжы Дняпра, пра што прыгадваюць больш познія звесткі [24]. У крыніцах Дзмітрый неаднаразова прыгадваецца з тытулам князя Зубравіцкага – ад маёнтка Зубрэвічы ў сучасным Аршанскім раёне, дзе была яго галоўная сядзіба [25].
Трэба адзначыць, што гэта быў час, калі вышэйшая арыстакратыя ВКЛ складалася з розных па паходжанні і веравызнанні груп. Адну з іх стваралі прадстаўнікі пануючай дынастыі Гедымінавічаў – шматлікія родзічы вялікага князя Вітаўта і караля Уладзіслава Ягайлы. Паводле веравызнання частка іх была католікамі, а частка – праваслаўнымі. Радство з вялікім князем забяспечвала ім вельмі высокі грамадскі статус, права засядаць у вялікакняжацкай радзе і валодаць вялізнымі вотчынамі (удзеламі), у якіх яны былі поўнымі гаспадарамі. Другой дамінуючай групай было вузкае кола так званых радных паноў (“паноў-рады”), якія ўсе былі католікамі і паходзілі з этнічна літоўскіх баярскіх родаў. Узмацненне гэтай групы адбылося пры вялікім князі Вітаўце, які шукаў у ёй процівагу свавольным удзельным князям. У 1413 г. на Гарадзельскім сойме прадстаўнікі 47 літоўскіх родаў атрымалі гербы (запазычаныя з Польшчы) і выключнае права на заняцце вышэйшых пасад у дзяржаўным кіраўнічым апараце (ваяводаў, маршалкаў, найбольш значных намеснікаў), якія давалі права на месца ў вялікакняжацкай радзе. Фактычна гэтым правам карысталася больш вузкае кола – прыкладна 10 – 15 найбольш заможных родаў (Манівідавічы, Гаштаўты, Радзівілы-Осцікавічы і інш.). Іх прадстаўнікі менавіта ў гэты час імкліва набылі буйныя маёнткі, што дазволіла ім зраўняцца па багацці з удзельнымі Гедымінавічамі, а часам і перасягаць некаторых з іх.
Трэцюю групу стваралі нашчадкі мясцовых княжацкіх і найбольш значных баярскіх родаў, праваслаўныя паводле веравызнання. Умовы Гарадзельскага прывілея 1413 г. не дазвалялі ім займаць вышэйшыя пасады ў новаўтвораных Віленскім і Троцкім ваяводствах. Праўда, праваслаўныя князі і баяры маглі станавіцца намеснікамі ў паўсамастойных землях, якія карысталіся так званымі земскімі прывілеямі – Полацкай, Віцебскай, Кіеўскай, Валынскай і інш. Аднак гэтыя пасады звычайна не давалі права засядаць у вялікакняжацкай радзе, таму ад удзелу ў цэнтральным кіраванні праваслаўныя роды былі фактычна адхілены. Менавіта да гэтай групы адносіліся сыны Сямёна Друцкага. Таму той факт, што ім дазволена было засведчыць дагавор з Ордэнам, паказвае вельмі высокі статус братоў Друцкіх у канцы панавання Вітаўта – амаль такі, як у Гедымінавічаў.
У часы кароткага панавання вялікага князя Свідрыгайлы Альгердавіча (1430 – 1432) значэнне роду Друцкіх заставалася вельмі вялікім, тым болей, што Свідрыгайла ў сваёй палітыцы абапіраўся ў роўнай ступені як на каталіцкую, так і на праваслаўную знаць. Дагавор з яго братам Ягайлам, каралём Польшчы, у 1431 г. засведчылі сярод іншых князёў Іван і Пуцята Сямёнавічы, а таксама іх брат Васіль [26]. Апошні, напэўна, быў вядомы пад мянушкай Красны (што значыць “прыгожы”), пад якой яго прыгадвае пры апісанні падзей 1431 г. польскі храніст Ян Длугаш, і займаў тады пасаду віцебскага намесніка (“гаўптмана”, як пазначана ў тагачаснай нямецкамоўнай крыніцы) [27]. У тым жа годзе Ян Длугаш упершыню прыгадвае яшчэ аднаго з братоў Друцкіх — Міхаіла па мянушцы Балобан, які ўзначальваў абарону горада Крамянец на Падоллі. Што да Дзмітрыя Зубравіцкага, то яму Хроніка Быхаўца прыпісвае істотную ролю ў канфлікце паміж Свідрыгайлам і Ягайлам. Паводле гэтага летапіса, жонкай Дзмітрыя быццам была “братанка” (пляменніца) Ягайлы і Свідрыгайлы – Соф’я Жэдзівідаўна, якой належала спадчыннаяе права на Падольскую зямлю, з-за якой і сапсаваліся адносіны паміж Польшчай і ВКЛ [28]. Звесткі гэтыя нельга лічыць дакладнымі, бо, хаця жонку Дзмітрыя сапраўды звалі Соф’яй (яна прыгадваецца ў яго завяшчанні), ніякага Жэдзівіда сярод сыноў Альгерда крыніцы, апрача Хронікі Быхаўца, не ведаюць. Гэтае паведамленне сведчыць толькі пра тое, што ў час стварэння азначанай хронікі (у першай палове 16 ст.) захоўвалася памяць пра Дзмітрыя Зубравіцкага як пра актыўнага ўдзельніка падзей 1430-х гг.
У верасні 1432 г. Свідрыгайла быў скінуты з пасада ў выніку змовы прапольскі арыентаваных князёў і паноў, якія абвясцілі вялікім князем Жыгімонта Кейстутавіча. Гэта дало пачатак працяглай грамадзянскай вайне, у якой Жыгімонта падтрымлівалі пераважна заходнія землі ВКЛ, а Свідрыгайлу – усходнія. Князі Друцкія ў гэтай барацьбе стаялі на баку Свідрыгайлы. Тая ж Хроніка Быхаўца паведамляе, што ў бітве пад Ашменай восенню 1432 г. у палон да Жыгімонта трапілі Дзмітрый Зубравіцкі і яго брат Васіль Красны, а ў бітве пад Вількамірам у 1435 г. загінуў князь Міхайла Балобан [29].
Рускія летапісы прыгадваюць лёс іншага прыхільніка Свідрыгайлы – князя Івана Бабы, які пасля паражэня Свідрыгайлы вымушаны быў уцякаць праз Рыгу ў Пскоў, а затым перайшоў на службу да вялікага князя маскоўскага, дзе “изpядив свой полк с копьи по-литовски” [30]. Здаецца, там ён неўзабаве і памёр. Што да Івана Пуцяты, то ён заставаўся побач са Свідрыгайлам у 1437 г., калі той захоўваў яшчэ частку сваіх колішніх уладанняў – Кіеўскую зямлю. Тады Пуцята па-ранейшаму ўваходзіў у склад яго рады [31]. У наступным годзе Свідрыгайла быў канчаткова выціснуты з ВКЛ і вымушаны хавацца зя мяжой.
У 1440 г. вялікі князь Жыгімонт быў забіты змоўшчыкамі, пасля чаго новым вялікім князем быў абраны сын Уладзіслава Ягайлы — Казімір. У 1442 г. Казімір дазволіў Свідрыгайлу вярнуцца ў ВКЛ, дзе той атрымаў Валынскае княства. Тады ж, напэўна, былі вернуты вотчыны і апальным прыхільнікам Свідрыгайлы. У рэестры прывілеяў на зямельныя ўладанні, пажалаваныя і пацверджаныя ад імя Казіміра віленскім ваяводам Даўгірдам (не пазней 1443 г. – даты смерці Даўгірда), называецца і Іван Пуцята, якому дасталася “слабодка, што трымаў князь Аляксандр Кіндзеравіч” [32] (напэўна, таксама адзін з князёў Друцкіх – сын загінуўшага на Ворскле Івана Кіндыра). Ужо пры новым віленскім ваяводзе Гаштаўце, пераемніку Даўгірда, Івану Пуцяце была нададзена “дзельніца” нейкага Івашкі Тарнойльцева ў Аршанскім павеце [33].
Маёнткі тых, хто памёр альбо заставаўся ў эміграцыі, перадаваліся ў іншыя рукі. Пры Даўгірдзе літоўскаму пану Мілашу Войшвілавічу было перададзена сяло Сянно “на Рши и у Оболцох” (на тэрыторыі Аболецкай воласці Аршанскага павета), належаўшае раней Васілю Бабічу – сыну Івана Бабы, які, паводле іншых крыніц, разам з бацькам з’ехаў у Маскву. Маёнтак Прыхабы, вотчына іншага сына Івана Бабы – Канстанціна Бабіча – быў перададзены князю Фёдару Адзінцэвічу [34]. Сам пан Даўгірд атрымаў “у вотчыну” маёнткі Цяцерын і Мошкава [35], з якіх апошні, магчыма, раней належаў камусці з князёў Друцкіх (аб гэтым будзе сказана ніжэй). Крыху пазней (у перыяд з 1452 па 1458 гг., калі віленскім ваяводам быў пан Гаштаўт, а віленскім ваяводам – пан Судзівой) у тым жа рэестры прыгадваецца наданне 6 чалавек князю Васілю Грыгоравічу – напэўна, сыну ўжо памёршага на той час Грыгорыя Сямёнавіча Друцкага.
Чацверты брат, Дзмітрый Зубравіцкі, напэўна, памёр на пачатку панавання Казіміра. Захаваўся тэкст яго завяшчання на карысць жонкі Соф’і і дзяцей [36]. На жаль, яно датавана толькі 7-м індыктам (годам 15-гадовага календарнага цыклу, прынятага ў Візантыі і на Русі ў той час). Гэты індыкт прыпадаў, у прыватнасці, на 1429 і 1444 гг. Хутчэй за ўсё, завяшчанне было зроблена ў 1444 г. Апошні брат — Васіль Красны — быў жывы яшчэ ў 1448 г. калі ён у апошні раз прыгадваецца ў хроніцы Яна Длугаша.
У другой палове 15 стагоддзя нікога з шасці сыноў Сямёна Дзмітрыевіча Друцкага, задецца, ужо не было ў жывых. Але ў іх засталіся шматлікія нашчадкі, якія паклалі пачатак асобным галінам роду Друцкіх — аднаго з найбольш разгалінаваных родаў беларускай арыстакратыі, прадстаўнікі якога на ўсім працягу існавання ВКЛ займалі высокія дзяржаўныя і вайсковыя пасады, валодалі маёнткамі ў розных мясцінах Беларусі і Украіны. Асобныя прадстаўнікі роду перасяляліся ў розныя часы ў Расію і давалі пачатак рускім яго адгалінаванням.
Звесткі пра гісторыю гэтага роду сабраў у свой час Ю. Вольф у грунтоўнай працы “Літоўска-рускія князі ад канца чатырнаццатага стагодзя” [37]. Пераважна на гэтай працы грунтуюцца папярэднія публікацыі аўтара гэтых радкоў, прысвечаныя гісторыі роду Друцкіх [38]. Іх дапаўняюць публікацыі наконт расійскіх адгалінаванняў – князёў Бабічавых і Пуцяціных [39]. У апошнія гады ў дакументах так званай Метрыкі ВКЛ (актавых кнігах вялікакняжацкай канцылярыі) знойдзены некаторыя дадатковыя звесткі пра асобных князёў Друцкіх, не ўлічаныя Ю. Вольфам [40]. Яны дазваляюць крыху ўдакладніць нашы веды пра землеўладанне і дзейнасць прадстаўнікоў гэтага славутага роду.
У Івана Сямёнавіча Бабы было не менш 5 сыноў. З іх двое – Канстанцін і Фёдар — засталіся ў ВКЛ і захавалі за сабой (ці вярнулі пасля часовай страты) бацькоўскія вотчыны, а трое – Іван, Сямён і Васіль — з’ехалі ў Маскву, як і сам Іван Баба. Усе яго сыны, у адрозненне ад іншых князёў Друцкіх, спярша пісаліся Бабічамі. У далейшым нашчадкі Канстанціна Бабіча тытулаваліся князямі Прыхабскімі (гэты род абарваўся ў трэці калене, на яго ўнуках у 16 ст.), а ад трох сыноў Фёдара Бабіча (Сямёна, Фёдара і Івана) пайшлі адгалінаванні адпаведна князёў Сакалінскіх ці Саколінскіх (існавалі да 18 ст., прычым адно іх адгалінаванне ў сярэдзіне 17 ст. перабралася ў Расію), Канопляў (згаслі ў 16 ст. на чацвертым калене — праўнуках Фёдара Бабіча) і Азярэцкіх (згаслі на пятым калене ў пачатку 17 ст.). Чацверты сын Фёдара Бабіча, Васіль Шчарбаты, нашчадкаў не меў.
Паводле расійскіх радаводаў, сын Івана Бабы Васіль даў пачатак князям Бабічавым, вядомым у Расіі на працягу наступных стагоддзяў. Да таго ж маскоўскія радаводы ведаюць чатырох братоў (Васіля, Багдана, Андрэя і Юрыя Дзмітрыевічаў Друцкіх), невядомых па крыніцах ВКЛ, якія нібыта выехалі з ВКЛ пасля паражэння мяцяжу Міхаіла Глінскага ў 1508 г. Ю.Вольф палічыў іх прадстаўнікамі нейкай асобнай галіны роду Друцкіх. Аднак больш верагодна, што то былі ўнукі Васіля Бабіча ад яго сына Дзмітрыя, якія жылі ў Маскоўскай дзяржаве з самага свайго нараджэння. Прыпісванне ім выезду з ВКЛ у 1508 г. – не болей чым генеалагічная легенда. Два іншых сына Бабы, што засталіся ў Маскве, нашчадкаў не пакінулі. Адзін з іх, Сямён, у 1454 г. быў ваяводам маскоўскага князя Васіля Цёмнага і загінуў у бітве з татарамі на рацэ Аке [41]. Адзначым таксама, што ў ліку князёў, якія з’ехалі ў 1508 г. у Маскву, беларуска-літоўскія летапісы прыгадваюць князя Івана Друцкага (родапачынальніка Азярэцкіх, аднаго з сыноў Фёдара Бабіча) і Фёдара Фёдаравіча Каноплю (унука Фёдара Бабіча). Іх нашчадкі, аднак, засталіся ў ВКЛ.
Род Івана Сямёнавіча Пуцяты працягнулі яго сыны Міхайла, Васіль, Дзмітрый і Іван Пуцяцічы. З іх у Дзмітрыя Пуцяціча сыноў не было. Міхайла Пуцяціч меў сына Юрыя, які тытулаваўся князем Шышаўскім, а сын апошняга Васіль (на якім гэтая галіна згасла ў 1546 г.) – князем Талачынскім. Ад Васіля Пуцяціча пайшлі князі Горскія, вядомыя ў ВКЛ да 18 ст. Адзін з яго сыноў, Юрый, у 1500 г. трапіў у маскоўскі палон у бітве на Вядрошы і ў далейшым застаўся ў Маскве, дзе потым служыў і яго сын Дзмітрый Юр’евіч Друцкі – кіраўнік абароны супраць татар на рацэ Угрэ ў 1531 – 1534 гг. Ад Івана Іванавіча пайшлі князі Пуцяцічы ці Пуцяціны, прычым у ВКЛ іх лінія перасеклася ўжо ў наступным калене, на пачатку 16 ст. Ад яго ж выводзіўся род князёў Пуцяціных у Расіі. Праўда, іх родапачынальнік – Мікіта Іванавіч – у крыніцах ВКЛ не згадваецца. Не выключана, што ён увогуле паходзіў не з князёў Друцкіх, а з маскоўскага баярскага роду, які таксама меў прозвішча Пуцяціных. Прадстаўнік гэтага роду, дзяк Грыгорый Мікіціч па мянушцы Мяньшой, быў значным маскоўскім дыпламатам у 1510-я – 1520-я гг., а ў 1530-я — набліжанай асобай вялікай княгіні Алены Глінскай [42]. Магчыма, Пётр, Мацвей, Давыд, Васіль і Фёдар Мікіцічы, якіх маскоўскія радаводы залічваюць да князёў Пуцяцічаў, на самай справе былі братамі азначанага Грыгорыя Мяньшога, а іх нашчадкі проста прыпісалі сабе княжацкае паходжанне.
Ад Грыгорыя Сямёнавіча застаўся сын Васіль, нашчадкі якога вядомыя як князі Любецкія (у 16 стагоддзі пісаліся таксама Відзініцкімі). Гэтая галіна праіснавала ў Беларусі і Украіне да канца Рэчы Паспалітай і мела працяг у часы Расійскай імперыі. Трое іншых сыноў Сямёна Дзмітрыевіча не пакінулі доўгатрывалых адгалінаванняў. У Міхаіла Балобана нашчадкаў не было ўвогуле, у Дзмітрыя Сякіры засталася толькі дачка, а род Васіля Краснага перасёкся ў 1516 г. на яго адзіным сыне Іване (які перажыў свайго сына Дзмітрыя).
Шматлікія галіны роду Друцкіх у ВКЛ карысталіся адзіным гербам, вядомым як герб “Друцк” (на чырвоным шчыце — сярэбраны меч рукаяццю ўгару, абапал яго – чатыры залатыя паўмесяцы). Праваслаўныя роды не атрымалі польскія гербы разам з літоўскай арыстакратыяй у 1413 г., але многія з іх карысталіся старажытнымі тамгападобнымі знакамі, якія фактычна выконвалі функцыю гербаў. Яны змяшчаліся на асабістых пячатках, а таксама, напэўна, выкарыстоўваліся ў якасці клейнаў пры маркіроўцы маёмасці, пазначэнні зямельных межаў і інш. Ад гербаў гэтыя знакі адрознівала тое, што яны не мелі закончанага выгляду: кожны прадстаўнік роду, як правіла, уносіў у бацькоўскі знак пэўныя адмены, ператвараючы яго ў свой асабісты. Да нас дайшлі пячаткі, якія належалі братам Івану Бабе, Івану Пуцяце і Васілю Краснаму. Дзве з іх захаваліся падвешанымі да дагаворнай граматы 1431 г., пячатка Пуцяты – адарванай, але, напэўна, ад гэтай жа граматы [43]. На іх можна ўбачыць родавыя знакі, прататыпам якіх, відавочна, паслужыла адна выява, пазней вядомая як герб “Друцк”. На пячатках трох братоў Друцкіх мы бачым такія варыяцыі: у Васіля вастрыё мяча абапіраецца на адмысловы завіток, у Івана Бабы меч заменены на стралу, а ў Пуцяты меч ператварыўся ў крыж, а паўмесяцы – у S-падобныя лініі, што выходзяць з верхняга канца крыжа і атачаюць яго з бакоў. Пазней гэтыя варыянты не мелі працягу, а герб замацаваўся ў класічным выглядзе: меч і чатыры паўмесяцы.
Варта адзначыць, што родавая эмблема Друцкіх, верагодна, з’яўляецца вынікам эвалюцыі так званага “трохзубца” – старажытнага знака Рурыкавічаў. Вырыянт гэтага знака, які ўжываўся ўладарамі Друцка, меў высокі прамы цэнтральны зубец і акругла загнутыя да яго бакавыя. Такі знак, надрапаны на шыферным прасвіцы, быў знойдзены пры раскопках Друцкага гарадзішча [44], а вельмі падобны на яго – на ганчарный клейнах ХІІ – ХІІІ стст. з Магілёва, што наводзіць на думку аб прыналежнасці апошняга ў той час да Друцкага княства [45]. Можна меркаваць, што ў працэсе змен гэтага знака цэнтральны зубец, дапоўнены перакрыжаваннем, ператварыўся ў меч, а закругленыя бакавыя, адарваўшыся ад яго – у дзве пары паўмесяцаў.Родавыя вотчыны і іх лёс
Род князёў Друцкіх у 15 стагоддзі быў не толькі адным з найбольш палітычна ўплывовых, але і валодаў вялікімі зямельнымі маёнткамі. Большасць з іх неўзабаве раздрабнілася паміж шматлікімі нашчадкамі, што было абумоўлена асаблівасцямі старажытнага спадчыннага права ВКЛ. Бацькоўскія вотчыны падлягалі роўнаму падзелу паміж усімі сынамі. Дачкам заставаўся толькі грашовы пасаг, але ў выпадках, калі сыноў не было, маёнтак такім жа чынам пераходзіў да дачок. Да сярэдзіны 16 ст. уласнік не мог адвольна завяшчаць, дарыць альбо прадаваць родавыя маёнткі (тыя, якія сам ён атрымаў у спадчыну). З такіх вотчын не менш чым дзве трэці павінны былі дастацца дзецям, а пры іх адсутнасці – больш аддаленым родзічам па мужчынскай лініі. Трэцяя частка магла быць адчужана, але, як правіла, на карысць жонкі, яе родзічаў альбо дзяцей ад іншага шлюбу.
Звесткі аб феадальных сядзібах (“дварах”) князёў Друцкіх становяцца масавымі ў 16 стагоддзі, калі іх род ужо моцна разгалінаваўся, а частка маёнткаў перайшла да іншых родаў. Аднак на падставе гэтых звестак можна больш-менш дакладна вызначыць склад вотчын родапачынальнікаў. Найбольш поўныя звесткі тычацца землеўладання нашчадкаў Івана Пуцяты – князёў Горскіх і Шышаўскіх (Талачынскіх). Яны групаваліся ў трох абшарах – непасрэдна ў ваколіцах Друцка (Талачын, Дудаковічы, Бурнеўка, Гарбачова, Арава, Радча, Стараселле, Лагоўшчына і інш.), за Дняпром — у вярхоўях рэк Проні і Басі (Басея, Горы, Горкі, Шышава, Чурылава, Юркава) [46], а таксама на левым беразе Бярэзіны (Зарэмцы, Белічаны, Чарневічы). Апошні з гэтых абшараў (на тэрыторыі сучаснага Чэрвеньскага раёна) у 1505 г. быў завешчаны сынам Івана Пуцяты Дзмітрыем, які не меў нашчадкаў, аднаму з буйнейшых праваслаўных цэнтраў ВКЛ – Кіева-Пячэрскаму манастыру [47].
Дарэчы, уладанні князёў літоўскага паходжання Ямантавічаў-Падбярэзкіх, што перайшлі да іх пасля згасання нейкай галіны князёў Друцкіх, мелі такую ж структуру: у 1541 – 42 гг. яны ўключалі, апрача Бачэйкава ў Полацкай зямлі, маёнтак Падбярэззе (з “прысёлкамі” Перавалочня, Астрашапкі, Башарова, Палюдава) паблізу Друцка, а таксама часткі воласці Басея за Дняпром і Зарэмцаў (з суседнімі Лагамі) за Бярэзінай. Ямантавічам належала таксама частка “даннікаў на Грушцы” (пазнейшая Грушка-Гапонаўская, сучасныя Гапонавічы Крупскага раёна) і ў Ельнянах (на стыку Крупскага і Талачынскага раёнаў) [48]. На жаль, крыніцы не дазваляюць дакладна прасачыць, якім чынам гэтыя шматкі Друцкага княства трапілі да Ямантавічаў.
Нашчадкі Івана Бабы валодалі землямі, што прылягалі да Друцка з поўначы і паўночнага захаду. Там знаходзіліся двары Азерцы (родавае гняздо Друцкіх-Азярэцкіх) і Саколіна (уладанне Друцкіх-Сакалінскіх). Сярод маёнткаў князёў Азярэцкіх у Метрыцы ВКЛ прыгадваецца таксама Новае Сяло побач з Азерцамі, а іх родзічы князі Каноплі валодалі суседнімі Канапельчыцамі. Князям Сакалінскім належала сяло Валосава ля вытокаў ракі Бобр, а суседні маёнтак Рыдамля ў верхнім цячэнні ракі Усвейкі чацвера сыноў Фёдара Бабіча ў сярэдзіне 15 ст. падаравалі Чарэйскаму манастыру [49]. Усе азначаныя паселішчы, відавочна, займалі суцэльны зямельны абшар, які некалі належаў Івану Бабе, а затым яго сыну Фёдару. Апрача таго, іх нашчадкам сумесна належалі часткі больш аддаленага маёнтка Грушка (сучасная Ігрушка ў Крупскім раёне), сумежныя з аднайменным маёнткам Падбярэзкіх. Унук Фёдара Бабіча Іван Сямёнавіч Сакалінскі недзе ў першай чвэрці 16 ст. завяшчаў сваю долю “даннікаў на Грушцы” Кіева-Пячэрскаму манастыру. Іншыя суўладальнікі, аднак, не вельмі паважліва ставіліся да яго волі і раз-пораз спынялі выплату манастырскай даніны. Да нас дайшлі дзве судовыя пастановы, выкліканыя скаргамі манастыра. Адна з пастаноў у 1524 г. забараняла ўступацца ў манастырскую даніну братам Івана Сакалінскага, другая ў 1530 г. – Канстанціну Фёдаравічу Каноплі [50]. Падобная ж гісторыя адбывалася з маёнткам Старынкі (месцазнаходжанне не высветлена), часткі якога былі падараваны таму ж манастыру Іванам Сакалінскім і Львом Фёдаравічам Канопляй, але іншыя князі Сакалінскія заховалі правы на яго [51].
Сыну Івана Бабы Васілю да яго ад’езду ў Маскву належаў маёнтак Сянно (сучасны райцэнтр). Паколькі ў рэестры наданняў Казіміра ён звязваецца не з Друцкам, а з вялікакняжацкімі маёнткамі Орша і Абольцы, можна меркаваць, што Сянно не належала да старажытных вотчын Івана Бабы, а было асабістай выслугай яго сына. Такім жа чынам іншаму сыну, Фёдару Бабічу (“Бабичу Меньшому”) былі пры віленскім ваяводзе Гаштаўту ў шосты індыкт (1443 ці 1458 г.) перададзены нейкія маёнткі, якія раней трымаў Міхаіл Ямантавіч [52].
Яшчэ аднаму сыну Івана Бабы, Канстанціну, належаў маёнтак Прыхабы ў вярхоўях ракі Адроў, ад якога яго нашчадкі пісаліся князямі Прыхабскімі. Сярод спадчыны Прыхабскіх пазней (ужо пасля згасання мужчынскай галіны роду) прыгадваюцца Сялец, Мошкава і Ламачын на левым беразе таго ж Адрова, Куцейна на Дняпры ля самай Оршы, а таксама Обаль і Госмір у Віцебскім павеце [53]. Не выключана, што некаторыя з гэтых маёнткаў не ўваходзілі ў першапачатковую спадчыну Канстанціна Бабіча, а былі набыты ім ці яго нашчадкамі пазней. Аднак пра іх даўнюю прыналежнасць да Друцкага княства ўскосна сведчыць тое, что ў інвентары 1562 г. гэтыя абшары пазначаны як належачыя да маёнтка Мошкава [54]. Ёсць шэраг доказаў таго, што гэты маёнтак у сваю чаргу належаў да Друцка не пазней 1430-х гг. Прыкладна на пачатку 1480-х гг. прыгадваецца нейкая княгіня Фёдарава Мошкаўская, якой належалі землі паміж Любашанскім староствам, уладаннямі ўдавы князя Міткі Зубравіцкага і ўдавы пана Івана Хадкевіча. Ю. Вольф лічыць, што яе спадчынніцамі былі Багдана, жонка князя Міхала Камарыцкага, і Ганна, жонка князя Міхала Жыжэмскага, якія саступілі пану Альбрэхту Гаштаўту свой маёнтак Камарычы (у сённяшнім Быхаўскім раёне, недалёка ад Новага Быхава) [55]. Пры гэтым адзін з дарчых запісаў Ганны Жыжэмскай, складзены каля 1531 г. у Мошкаве (што сведчыць пра прыналежнасць ёй і гэтага паселішча) прыгадвае таксама “части спадку в добрах Одруцких” [56]. Значыць, Друцк, Мошкава і Камарычы некалі ўтваралі адзін з удзелаў, на якія падзялялася Друцкае княства.
Вельмі падобную структуру мелі і ўладанні князя Дзмітрыя Сякіры Зубравіцкага. У яго завяшчанні на карысць жонкі і дзяцей прыгадваюцца двары Зубрэвічы і Хімы (на правым беразе Дняпра, паміж Друцкам і Оршай), а таксама аддаленыя Быхаў (пазнейшы Новы Быхаў), Добасна (у сучасным Кіраўскім раёне) і даннікі ў Турцы (сярод земляў тагачаснай Свіслацкай воласці, зараз у Клічаўскім раёне). З вышэйзгаданай спадчыны княгіні Мошкаўскай Камарычы сапраўды непасрэдна межавалі з Новым Быхавам, тагачасным уладаннем удавы князя Зубравіцкага. Што да зямель, памежных з уладаннямі Іванавай Хадкевічавай і Любашанскім староствам, то імі мусіла быць нейкая частка буйнога маёнтка Стары Быхаў, абшар якога сягаў на захадзе за раку Друць, да ўсходняй часткі Клічаўскага раёна, дзе сутыкаўся з Любашанскім староствам. Не выключана, што ўладанні Івана Хадкевіча ў Старым Быхаве (пазней гэта была адна з галоўных вотчын яго нашчадкаў) таксама спярша належалі да нейкай згаслай галіны Друцкіх.
Дачка Дзмітрыя Сякіры Марына, на якую з прычыны адсутнасці сыноў перайшлі ўсе яго маёнткі, выйшла за князя Сямёна Сямёнавіча Трабскага з роду князёў Гальшанскіх. Перажыўшы мужа і адзіную дачку (жонку літоўскага пана Марціна Гаштаўта), яна ў 1496 г. завяшчала свае вотчыны ўнуку – Альбрэхту Марцінавічу Гаштаўту [57] (таму самаму, які пазней прыдбаў сумежныя Камарычы з удзелам у Друцку). Дарэчы, яму ж належала і частка Старага Быхава (у прыватнасці, сяло Алень ля мяжы сучаснага Магілёўскага раёна з Быхаўскім), з-за якой яго сын Станіслаў у 1541 г. меў справу з Аляксандрам Іванавічам Хадкевічам [58]. Верагодна, гэта была якраз тая спадчына княгіні Мошкаўскай ля мяжы Любашанскай воласці, што перайшла ад яе дзяцей да Гаштаўта.
З пазнейшых падзей вынікае, што частка Быхава і Мошкава ўваходзіла таксама ва ўдзел Васіля Краснага. Лёс гэтага ўдзела, перайшоўшага да яго сына Івана, у далейшым быў даволі заблытаным. У 1516 г., незадоўга да сваёй смерці, князь Іван Васільевіч Красны запісаў сваёй другой жонцы Марыне Іванаўне (з роду князёў Яўнуцевічаў-Заслаўскіх) трэцюю частку сваіх вотчын, якой ён мог адвольна распараджацца. У гэтую частку ўвайшлі Бобр і Сакалавічы з даннікамі на рацэ Бобр (у сучасным Крупскім раёне), а таксама нейкі двор Недаходаў [59]. Пад апошнім, напэўна, трэба разумець частку старажытнай воласці Худава, якая прыгадваецца яшчэ ў запісе Друцкага евангелля. Цэнтр яе змяшчаўся на беразе Худаўскага возера, на поўначы сучаснага Крупскага раёна. Паколькі Іван Красны не пакінуў прамых нашчадкаў, астатнія дзве трэці яго вотчын былі падзелены паміж іншымі галінамі роду Друцкіх і нават іх родзічамі па жаночай лініі. Як можна меркаваць, сястра Івана была жонкай полацкага баярына Багдана Быстрэйскага. Сын апошняга Яцка Багданавіч у 1542 г. прыгадваў “спадок по деду Василю Красном”, які прыпаў на яго пасля маці. У гэтую спадчыну ўваходзілі маёнткі Быхаў і Мошкава (дакладней – часткі ў іх) [60].
Частку спадчыны князёў Красных атрымалі праўнукі Івана Пуцяты – князі Горскія і Васіль Талачынскі. У 1541 Іван Іванавіч Горскі папракаў свайго стрыечнага брата Фёдара Дзмітрыевіча Горскага ў тым, што той не прымае ўдзелу ў працэсе з князем Талачынскім за спадчыну Івана Краснага. У 1547 г. удава памёршага крыху раней Васіля Талачынскага Марыя (з князёў Заслаўскіх) абвінавачвала Івана Раманавіча Відзініцкага (які быў праўнукам іншага брата Васіля Краснага — Грыгорыя Сямёнавіча) ў крыўдах у сумесным маёнтку Худава [61]. У 1551 г. сёстры Васіля Талачынскага судзіліся з яго ўдавой за маёнткі і прыгадвалі, апрача іншага, “спадок Васильевский у Друцку в замке и месте, и в селе теж Коханове и в Худове” [62]. Такім чынам, гэтая частка спадчыны ўключала, апрача Худаўскай воласці, маёнтак Коханава паміж Друцкам і Оршай. У ім таксама была доля князёў Любецкіх (Відзініцкіх). Калі ўдава Васіля Талачынскага выйшла другім шлюбам за пана Івана Гарнастая і перадала пасынкам Івану, Гаўрыле і Астафію Іванавічам Гарнастаям свае правы на мужніну спадчыну, у 1562 г. князь Іван Раманавіч (на гэты раз ён выступае пад прозвішчам Любецкі) абвінаваціў іх у захопе маёнтка Коханава, палову якога ён меў “по смерти деда его князя Ивана Васильевича Красного” [63].
Іншая частка гэтай калектыўнай спадчыны дасталася князю Андрэю Іванавічу Азярэцкаму (унуку Фёдара Бабіча) і братам вышэйзгаданага Івана Раманавіча. Пэўны час набытая спадчына заставалася неразмежаванай паміж імі, што прывяло ў 1546 г. да канфлікту паміж Андрэем Азярэцкім і Дзмітрыем Раманавічам Відзініцкім [64]. Андрэй скардзіўся, што падданыя Дзмітрыя з маёнткаў Худава і Дакучын чыняць крыўды яго маёнткам Худава і Перасека (усе ў сучасным Крупскім раёне). У справе прыгадваліся таксама нейкія землі Арцёмаўская і Карылаўская” (месцазнаходжанне іх невядомае). Андрэй Азярэцкі сцвярджаў, што “тыи земли Артемовская и Кориловская спадком мне пришли з делу по князи Васильи Красном, а Пересецкая и Худовская – по деду моем по князи Бабе в одделе пришла”. На справе, відавочна, было наадварот – смпадчыну Васіля Краснага складалі якраз Перасека і Худава. Прадстаўнік князя Дзмітрыя сцвярджаў, што спрэчныя землі ў Худаве застаюцца неразмежаванымі, а ў асобныя землі Карылаўскую і Арцёмаўскую яго падданыя не ўступаюць. Неразмежаванасць сведчыць пра агульнае паходжанне Худаўскай водчыны, раней налажаўшай Васілю Краснаму (і яго сыну). Пазней доля Дзмітрыя Відзініцкага перайшла ў спадчыну да яго пасынка, князя Грыгорыя Сенскага, а доля Івана Азярэцкага – да трох яго сыноў. У 1562 г. адзін з іх, Багдан Андрэявіч Азярэцкі, саступіў сваю частку спадчыннікам князя Сенскага, панам Корсакам. Пры гэтым прыгадваюцца сёлы, што адносіліся да гэтай часткі маёнтка Худава: Калодніца, Падшыйка, Хатынічы і Перасека (усе ў ваколіцах возера Сялява), а таксама Крывая і Манастырцы, змешчаныя ў ваколіцах Друцка [65].
Да маёнтка Бобр, падараванага Іванам Красным жонцы, таксама адносіліся падданыя ў двух сёлах паблізу Друцка – Панькавічах і Манастыровічах, а таксама “зямля на Араве”. Яны прыгадваюцца ў больш познім інвентары гэтага маёнтка, складзеным у 1573 г. [66]. Лёс Бабра пасля смерці князя Івана і яго жонкі дакладна не прасочваецца, але ў 1559 г. гэтае паселішча прыгадваецца, як належачае да маёнтка Шклоў паноў Хадкевічаў [67]. Таму не выключана, што і сам абшар Шклоўскага маёнтка на беразе Дняпра першапачаткова належаў князям Друцкім. Упершыню ён прыгадваецца ў крыніцах, здаецца, у 1527 г., калі яго ўласнікам быў Альбрэхт Гаштаўт [68]. Як трапіў да яго Шклоў – невядома, але ў склад гэтага маёнтка ў больш познія часы ўваходзілі колішнія сядзібы Дзмітрыя Сякіры – Зубрэвічы і Хімы. Магчыма, Шклоўскі замак быў заснаваны самім А. Гаштаўтам на землях, атрыманых у спадчыну ад бабкі (дачкі Дзмітрыя Сякіры) альбо далучаных са складу спадчыны князёў Красных разам з Бабром.
Падобна таму, як уладанні князёў Падбярэзкіх знаходзіліся побач з вотчынамі нашчадкаў Івана Пуцяты, а князёў Мошкаўскіх – з вотчынамі Прыхабскіх і Дзмітрыя Зубравіцкага, уладанні іншага прышлага рода – князёў Адзінцэвічаў – у асноўным паўтаралі структуру спадчыны Васіля Краснага. Гэты род набыў частку Друцкага княства вельмі рана. На пачатку 1430-х гг. адзін яго прадстаўнік – Аляксандр Андрэявіч Адзінцэвіч – пісаўся князем Рэпухаўскім ад маёнтка Рэпухаў на правым беразе ракі Адроў (Аршанскі раён). Пасля паражэння Свідрыгайлы, прыхільнікам якога ён быў, князь Рэпухаўскі з’ехаў у Маскву. Яго ўладанні Жыгімонт Кейстутавіч аддаў літоўскаму пану Юшке Гойцавічу. У 1481 г. удава апошняга, Ганна з роду Даўгірдаў, падаравала “выслугу” пана Юшкі свайму другому мужу – Івану Іллінічу. Пры гэтым прыгадваюцца належачыя да Рэпухава паселішчы, сярод якіх Воўкавічы знаходзіліся недалёка ад Друцка, а даннікі Шырневічы – на рацэ Бобр (на поўдзень ад сучаснага раёцэнтра Крупкі) [69]. Брат Аляксандра, Фёдар Адзінцэвіч, застаўся ў ВКЛ і ў 1440-я гг., як прыгадвалася вышэй, часова атрымаў маёнтак Прыхабы (пазней вернуты Канстанціну Бабічу). Адзін з яго сыноў, Дзмітрый, тытулаваўся князем Гальцоўскім ад маёнтка Гальцова побач з Рэпухавам. Да гэтай вотчыны ў 1510 г. адносіліся Крывая ля Друцка (іншая частка гэтага ж паселішча, нагадаем, адносілася да спадчыны князёў Красных у Худаве), а таксама двор у самым Друцку і маёнтак Шыйка (Шэйка, зараз у Крупскім раёне), які быў аточаны абшарамі маёнткаў Грушка, Худава, Бобр (вотчыны Красных) і вышэйзгаданых Шырневічаў [70]. Брат Дзмітрыя Гальцоўскага Іван валодаў маёнткам Багрынава побач з Воўкавічамі, які перайшоў потым да яго сыноў [71].
Нам засталося распавесці пра тую частку друцкіх уладанняў, якая з самага пачатку належала нашчадкам Грыгорыя Сямёнавіча – князям Відзініцкім. Сядзібай, ад якой паходзіць іх прозвічша, быў маёнтак Відзінічы (Відунічы) на поўнач ад Друцка. Апрача таго, ім належаў маёнтак Загароддзе на паўночны захад ад Друцка [72]. У 1562 г. прыгадваюцца паселішчы, што “прыслухалі” да яго: суседнія Гастынічы, Коцавічы, Лоўнева, Мураванічы, Лаўрынічы, а таксама больш аддалены Кіявец ля верхняга цячэння ракі Бобр [73]. Паколькі за іх князь Іван Раманавіч Любецкі судзіўся з панамі Гарнастаямі – на той час уладальнікамі спадчыны Васіля Талачынскага, можна меркаваць, што землі Загароддзя знаходзіліся сумесна ці цераспалосна з землямі маёнтка Талачын.
Калі абагульніць усё сказанае вышэй, то атрымліваецца, што першапачатковыя вотчыны князёў Друцкіх (належаўшыя ім, прынамсі, у часы Вітаўта) не ўтваралі суцэльнага абшару, а распадаліся на некалькі асобных кавалкаў. Адзін з іх прылягаў непасрэдна да Друцка і цягнуўся адтуль да воласці Худава на захадзе і да ўзбярэжжа Дняпра (крыху ніжэй Оршы) на ўсходзе. За Дняпром знаходзіўся іншы, амаль такі ж па памерах кавалак – воласці Басея і Горы. Аднак паміж імі, на левым беразе Дняпра, уклінівалася тэрыторыя маёнтка Копысь, які пры Вітаўце быў вялікакняжацкай уласнасцю [74]. Трэці вялікі абшар друцкіх уладанняў знаходзіўся даволі далёка на поўдзень – вакол Старога і Новага Быхава, Добасны і паміж імі – абапал ніжняй Друці. Ён аддзяляўся ад ваколіц Друцка землямі маёнткаў Цяцерын і Галоўчын, якія належалі мсціслаўскім князям Сямёну-Лугвеню Альгердавічу (валодаў Мсціславам з 1390 па 1431 г.) і яго сыну Юрыю [75], а таксама вялікай Магілёўскай воласцю, якая ў 1390-я гг. належала жонцы Ягайлы каралеве Ядзвізе [76], а потым была вялікакняжацкай уласнасцю [77]. Астатнія вотчыны Друцкіх былі невялікімі анклавамі сярод дзяржаўных валасцей: Турэц – у Свіслацкай, Зарэмцы – у Барысаўскай, Обаль і Госмір – у Віцебскім павеце. Такая цераспалосіца магла ўтварыцца дваякім чынам. З аднаго боку, кнзяі Друцкія, напэўна, ужо ў 14 – пачатку 15 стагоддзя атрымлівалі ад вялікіх князёў новыя пажалавані (у прыватнасці – Горы і Басею, якія здаўна адносіліся да Смаленскага княства [78]). З другога боку, частка старадаўніх вотчын, належаўшых да Друцка з 12 – 13 стагоддзяў, пазней была страчана імі (так магло адбыцца, напрыклад, з Магілёвам і Цяцерынам).
Агульная плошча ўладанняў князёў Друцкіх пры Вітаўце складала, па нашых падліках, каля 7,5 тыс. кв. км – амаль столькі ж, як і многія з удзельных княстваў Гедымінавічаў. Адзінае, што кожнае з такіх княстваў звычайна належала адной асобе, а ўладанні Друцкіх даволі рана паспыталі драбленне, якое з кожным пакаленнем усё паглыблялася. Новыя маёнткі, атрыманыя асобнымі прадстаўнікамі роду ў 15 – 16 стагоддзях, былі параўнальна невялікімі і не маглі пераважыць страту тых вотчын, якія пераходзілі ў чужыя рукі ў выніку згасання асобных галін. Так, ужо ў 15 стагоддзі ўсе маёнткі Дзмітрыя Зубравіцкага перайшлі да яго ўнука па жаночай лініі – пана Марціна Гаштаўта. Тады ж іншыя часткі вотчын нейкім чынам апынуліся ў руках князёў Мошкаўскіх (Камарыцкіх) і паноў Хадкевічаў, князёў Адзінцэвічаў, князёў Ямантавічаў-Падбярэзкіх. На пачаткеу 16 стагоддзя са складу вотчын князёў Друцкіх-Красных у чужыя рукі адышоў Бобр (а магчыма – і Шклоў). Тое ж адбылося з маёнткамі згаслых князёў Прыхабскіх. У сярэдзіне 16 стагоддзя абарвалася галіна Друцкіх-Канопляў, уладанні якой дасталіся мужу князёўны Багданы Канстанцінаўны – Івану Сапегу. Тады ж большасць маёнткаў Васіля Друцкага-Талачынскага (у тым ліку і атрыманых ім у спадчыну пасля дзедава брата Дзмітрыя Пуцяціча) перайшла да паноў Гарнастаяў.
Вынікі гэтага працэсу фіксуе інвентар Друцкага замка, складзены каля 1560 г. [81]. Ён апісвае часткі замкавых умацаванняў (вежы і гародні), падтрыманне якіх было ўскладзена на падданых з пэўных частак колішняга Друцкага княства. Пачынаецца апісанне з “вежы наражонай Дудакоўскай з князямі Горскімі”, побач якой ішлі “гародні тры князёў Горскіх, а частка дудакоўская гародні тры, і дом каля той вежы дудакоўскі». Гэта азначае, што за ўтрыманне гэтай вежы, гародняў і хаты, глухая сцяна якой ўяўляла сабой працяг гарадской сцяны, былі адказнымі нашчадкі Васіля Пуцяціча. З іх на той час жылі яго праўнукі, Грыгорый і Абрам Фёдаравічы Друцкія-Горскія, якім належалі маёнткі Бурнеўка і Арава. Стрыечныя браты іх бацькі, князі Уладзімір, Фёдар і Іван Іванавічы Дудакоўскія, памёрлі незадоўга да таго. На момант складання інвентара іх спадчына (маёнткі Дудаковічы і Гарбачова) знаходзілася ў руках дзяцей іх сястры Аўдоцці – Васіля і Пятра Багданавічаў Храбтовічаў – разам са шваграм апошніх Анікеям Гарнастаем (жанатым з дачкой Аўдоцці).
З другога боку ад Дудакоўскай згадваюцца часткі князя Багдана Андрэявіча Азярэцкага (апошняму належалі Азерцы, Навасёлкі і частка спадчыны князёў Красных у Худаве і Перасецы). Далей ішла “частка яго міласці пана старосты каменьскага — гародзен двадцаць адна і вежа, а з другога боку той вежы той жа часткі гародня адна”. Гэта была колішняя “зона адказнасці” князя Васіля Талачынскага за маёнтак Стараселле, які зараз знаходзіўся ў руках Гаўрылы Іванавіча Гарнастая, старосты камянецкага, і яго братоў. Затым вызначана “частка круглянская гародні дзве”. Яна адносілася да маёнтка Круглае (сучасны райцэнтр), належачага на той момант дачке князя Льва Палубінскага Марыне і яе мужу, Івану Копцю. Адказнасць уласнікаў Круглага за дзве гародні Друцкага замка сведчыць пра тое, што гэты маёнтак таксама калісьці належаў да Друцкага княства. Аднак калі ён вылучыўся з яго – дакладна невядома, бо першая згадка пад 1524 г. фіксуе яго ўжо ў руках князёў Палубінскіх, да якіх пасля князёў Мсціслаўскіх перайшоў і суседні Цяцерын [82].
За круглянскай ішлі “часткі варанцэўскае гародзен шэсць”. Яны былі замацаваны за маёнткам Варанцэвічы недалёка ад Друцка, які здаўна належаў сынам Івана Пуцяты. Аднак пры вялікім князе Аляксандры (1492 – 1506) ён быў набыты ў іх панам Юрыем Іллінічам [83], заснавальнікам славутага Мірскага замка. Напярэдадні стварэння інвентара, у 1559 г., Варанцэвічы часова былі прылучаны да Аршанскага замка. “Воласць Варанцоўская” прыгадваецца ў інвентары апошняга, складзеным адначасова з друцкім інвентаром, у 1560 г. [84]. Такім чынам, падданыя маёнтка Варанцэвічы выконвалі на той момант павіннасці на карысць аршанскага намесніка, але частка друцкіх умацаванняў па-ранейшаму заставалася замацаванай за імі. Цікава, што да Варанцэвіцкай воласці нейкім чынам былі прылучаны паселішчы са складу Друцкага княства, якія раней уваходзілі ў ішныя маёнткі: Перавалочня, Астрашапкі, Ельняны і Грушка (крыху раней яны адносіліся да Падбярэззя), Сакалавічы (раней належалі да Бабра) і Шырневічы (прыгадваліся ў складзе маёнтка Воўкавічы)
Далей у друцкім інвентары названа “частка канаплянская гародзен тры”. За гэты кавалак умацаванняў былі адказнымі падданыя Канапельчыц, якія пасля згасання галіны Друцкіх-Канопляў перайшлі да Івана Сапегі праз яго жонку, князёўну Багдану Канстанцінаўну. Затым ішлі “частка талачынская гародзен сем і вежа, і на другі бок вежы гародні дзве”. Маёнтак Талачын, нагадаем, пасля смерці Васіля Талачынскага быў падзелены паміж яго ўдавой (другім шлюбам жонкай Івана Гарнастая) і сёстрамі. Пры гэтым адна з гэтых сясцёр, Настасся Талачынская, была жонкай свайго аддаленага родзіча Канстанціна Каноплі і, такім чынам, цёшчай вышэйзгаданага Івана Сапегі. Пасля смерці ўдавы князя Талачынскага, якая адбылася за год да складання інвентара, Сапега якраз судзіўся з Гарнастаямі за гэтую спадчыну.
Наступныя шэсць гародняў і “дом у сцяне паміж гароднямі” складалі “частку князёў Любецкіх з паней Харлінскаю” і адносіліся да маёнткаў Відзінічы і Загароддзе. На той час яны належалі сумесна князю Івану Раманавічу Любецкаму-Відуніцкаму, яго пляменнікам Богушу Дзмітрыевічу і Янушу Багданавічу, а таксама сястры апошняга Ганне Багданаўне, жонцы польскага шляхціча Мікалая Харлінскага. Да іх прылягала “частка князёў Сакалінскіх усіх удзельнікаў гародні чатыры і вежа спольная ўездная”. Гэтымі князямі, уласнікамі маёнткаў Саколіна і Валосавічы, былі праўнукі Фёдара Бабіча Павел і Цімафей Юр’евічы і Міхаіл Васільевіч Друцкія-Сакалінскія. Апошні з іх, магчыма, на той момант ужо памёр (апошні раз ён прыгадваецца ў 1559 г.), і яго спадчына перайшла да трох яго сыноў. Так што “ўдзельнікаў” гэтага маёнтка было даволі шмат. Азначаная вежа з уезднай брамай, напэўна, знаходзілася на паўночнай ці паўночна-заходняй частцы замка. Ля яе была “частка паноў Падбярэзкіх гародзен шэсць”. Падбярэззе належала пляменнікам князя Сямёна Ямантавіча па жаночай лініі, братам Грыгорыю і Івану Яцкавічам, якія разам з гэтай спадчынай атрымалі і прозвішча “Падбярэзкія” [85].
Наступныя “частка коханаўская гародні тры” і “частка радчынская гародні дзве” адносіліся да маёнткаў Коханава і Радча, якія некалі належалі адпаведна Івану Васільевічу Краснаму і Дзмітрыю Пуцяцічу, а пазней перайшлі да Васіля Талачынскага. Побач з імі была загадкавая “частка васільеўская гародні дзве”. Незразумела, ці названа яна так па колішняй прыналежнасці Васілю Краснаму ці Васілю Талачынскаму, альбо тычылася паселішча Васільеўка на поўначы Круглянскага раёна (якое, аднак, ні ў якіх крніцах 16 стагоддзя больш не прыгадваецца). Нарэшче, замыкала кола друцкіх умацаванняў “частка Сенскага гародні тры”. Яна адносілася да маёнтка Крывая з доляй у Худаўскай воласці – колішніх уладанняў князёў Красных, якія потым належалі Дзмітрыю Раманавічу Відзініцкаму. а пасля яго смерці ў 1558 г. перайшлі да яго пасынка, князя Грыгорыя Сенскага, і сястру апошняга – жонку полацкага баярына Васіля Корсака [86]. Азначаныя тры гародні прымыкалі да Дудакоўскай вежы, з якой пачыналася апісанне.
Прыведзены інвентар паказвае, наколькі раздрабнілася Друцкае княства да сярэдзіны 16 стагоддзя. Пры гэтым у ім не прыгадваюцца маёнткі, што некалі належалі князям Прыхабскім і Дзмітрыю Зубравіцкаму, а таксама часткі, прыналежныя да Гальцова і Багрынава князёў Адзінцэвічаў, Рэпухава паноў Іллінічаў і ўладанняў князёў Мошкаўскіх. Напэўна, іх сувязь з Друцкім замкам і падтрымкай яго ўмацаванняў была ўжо страчана, хаця раней, нагадаем, “частка спадчыны ў добрах Друцкіх” адносілася, прынамсі, да маёнтка Камарычы.
Памер маёнткаў, на якія распалася Друцкае княства, дазваляе вызначыць перапіс войска ВКЛ, складзены ў 1567 г., пад час Інфлянцкай вайны. Тады князь Багдан Андрэявіч Сакалінскі выстаўляў у войска 8 коннікаў са сваіх маёнткаў Саколіна і Новае Сяло, а таксама Відзініч, якія трымаў у якасці апекуна спадчыны памёршага незадоўга да таго Івана Раманавіча Любецкага. Належачыя Багдану Камена і Гарадзец у Полацкім ваяводстве былі спустошаны рускімі войскамі і ў разлік пры вызначэнні вайсковай павіннасці не браліся. Брат Багдана Андрыяш выстаўляў з Саколіна і Ульянавіч 4 коннікаў, а яго полацкія маёнткі Крывіна і Несіна былі спустошаны. Стрыечны брат гэтых князёў Павел Юр’евіч Сакалінскі выстаўляў у войска 10 коннікаў са сваіх маёнткаў Лугінавічы і Ульянавічы, а яго брат Цімафей – 5 коннікаў з Саколіна і Ульянавіч. Апрача таго, належачыя ім маёнткі Мількаівчы, Бешанковічы, Бабіна, Уродава, Свеча, Езніца і Драчалукі ў Полацкім і Віцебскім ваяводствах былі спустошаны. Тое ж тычылася маёнткаў Арава і Горкі, якія Павел Сакалінскі трымаў у якасці апекуна малалетніх нашчадкаў князя Грыгорыя Бурнеўскага.
У попісе не згадваюцца маёнткі непаўналетніх дзяцей Міхаіла Васільевіча Сакалінскага, памёршага за некалькі гадоў да таго. Не прыгадваюцца чамусці таксама князі Абрам Фёдаравіч Горскі (брат нябожчыка Грыгорыя Бурнеўскага) і Васіль Андрэявіч Азярэцкі. Брат апошняга Багдан выстаўляў з Азерцаў і Новага Сяла 4 коннікаў. Паколькі адзін коннік выстаўляўся з 10 службаў (прыкладна з 20 сем’яў падданых), у азначаных маёнтках князёў Сакалінскіх і Азярэцкага разам было каля 640 сялянскіх двароў. З улікам спустошаных маёнткаў іх агульную ўласнасць можна ацаніць прыкладна ў 1000 двароў (да 50 конікаў). Гэта было не вельмі шмат у параўнанні не толькі з уладаннямі буйнейшых магнатаў (адзін Крыштаф Радзівіл выстаўляў 539 коннікаў), але і з маёмасцю большасці паноў, якія займалі ваяводскія пасады. Напрыклад, мсціслаўскі ваявода Юрый Осцік ставіў 61 конніка, падляшскі ваявода Васіль Тышкевіч – 66, новагародскі ваявода Павел Сапега – 120, троцкі ваявода Стэфан Збаражскі – 173.
У попісе прыгадваюцца таксама маёнткі, якія на той момант ужо выйшлі з рук князёў Друцкіх. Так, князёўна Аляксандра Фёдараўна Горская, жонка Льва Роскага, выстаўляла са сваіх мацярынскіх маёнткаў Обаля, Мошкава і Сяльца (спадчыны князёў Прыхабскіх) 3 коннікаў, а саўладальнік гэтай спадчыны Станіслаў Гамшэй спаслаўся на тое, што яго маёнтак Прыхабы быў спустошаны. Муж князёўны Багданы Капноплі пан Іван Сапега з яе вотчын у Саколіне і са Стараселля выстаўляў 8 коннікаў. Саўладальнік спадчыны Васіля Талачынскага Астафі Гарнастай ставіў з таго ж Стараселля 8 коннікаў, а яго брат Гаўрыла – 2 коннікаў з Талачына і 1 – з Басеі. На жаль, попіс не прыводзіць дакладных лічбаў па асобных маёнтках іншых паноў, якія валодалі часткамі друцкай спадчыны – Анікея Гарнастая, Марціна Курча (тагачаснага трымальніка былых уладанняў князёў Відзініцкага і Сенскага ў Худаве), жонкі Міхаіла Осціка князёўны Ганны Любецкай і некаторых іншых. Затое згадваецца памер “друцкіх маёнткаў” удавы князя Андрэя Адзінцэвіча (Рэпухава, Багрынава і Сяльца) – 14 коннікаў. Удава Івана Багрынаўскага (Адзінцэвіча) з маёнтка Любанічы (побач з Варанцэвічамі) ставіла 1 конніка. Грыгорый Падбярэзкі выстаўляў з Падбярэззя і Зарэмцаў 8 коннікаў.
У далейшым некаторыя часткі Друцкага княства працягвалі драбіцца, але адбываліся і супрацьлеглыя працэсы. Паводле Другога статута ВКЛ, прынятага ў 1566 г., уласнікі набылі поўнае права прадаваць і завяшчаць свае вотчыны, каму пажадаюць. Гэта паскорыла стварэне вялікіх маёмасных комплексаў – латыфундый – шляхам скупкі змізарнелых маёнткаў. Асабліва значная латыфундыя на землях, прылягаючых да Друцка, утварылася на пачатку 17 стагоддзя дзякуючы дзейнасці славутага канцлера ВКЛ і віленскага ваяводы Льва Іванавіча Сапегі. Ён быў сынам Івана Сапегі і Багданы Канстанцінаўны Друцкай-Каноплі, з’яўляючыся, такім чынам, нашчадкам князёў Друцкіх па жаночай лініі. Менавіта таму і ў яго гербе (змешчаным, дарэчы, на тытульным аркушы Статута 1588 г., які рэдагаваў Леў Сапега) прысутнічае герб яго маці – старажытны герб “Друцк”.
Маці Льва Сапегі была не толькі адзінай спадчынніцай згаслай галіны Друцкіх-Канолпляў, але адначасова і пляменніцай Васіля Талачынскага. Дзякуючы гэтаму да Сапегаў у рэшце рэшт перайшлі і вотчыны апошняга, якімі пэўны час валодалі Гарнастаі. Рознымі шляхамі бацька Льва Сапегі і ён сам набылі таксама шэраг іншых навакольных маёнткаў [87]. Усяго ў былым Друцкім княстве Леў Сапега валодаў большасцю Худаўскай воласці (яна была прылучана да яго маёнтка Чарэя ў сучасным Чашніцкім раёне), Талачыном з мястэчкамі Славені, Ябланка, Трастынка і Будаўка, Канапельчыцамі, Крывой, Стараселлем, Коханавам, Круглым, значнай часткай мястэчка Друцк, а ў задняпроўскіх валасцях – Гарамі, Горкамі, Шышавам, Юркавам і часткай воласці Басея з Сяльцом і Якаўлевічамі [88]. Да таго ж яму належалі прылеглыя да Друцкага княства з поўдня Цяцерын і Бялынічы, а на ўмовах закладу – Любашанская воласць і (часова) Копысь з Баранню. Сын Льва Сапегі Ян Станіслаў праз шлюб з Ганнай Хадкевіч набыў маёнтак Стары Быхаў, які некалі меў дачыненне да Друцкага княства.
У сярэдзіне 17 стагоддзя латыфундыя Льва Сапегі раздрабнілася паміж яго нашчадкамі, але на яе месцы паўсталі іншыя. У 18 стагоддзі шмат земляў у ваколіцах Друцка апынуліся прылучанымі да латыфундыі князёў Сангушкаў, якім яшчэ з сярэдзіны 16 стагоддзя належалі прылеглыя з поўначы маёнткі Абольцы і Смаляны. У розныя часы Сангушкі набылі колішнія вотчыны князёў Адзінцэвічаў: Грушку з Крупкамі і Шыйкай, Рэпухаў, Гальцова, Багрынава, — а таксама Азерцы, Прыхабы, Талачын з Канапельчыцамі. Другая латыфундыя, належачая князям Агінскім, у 18 стагоддзі ўключала ў сябе Стараселле з Коханавам і Лагоўчынам, Бобр, Круглае, а таксама суседнія Цяцерын і Бялынічы. Да Чарэйскага графства Сапегаў па-ранейшаму належала былая Худаўская воласць на поўначы Крупскага раёна. Гэтыя латыфундыі праіснавалі да часу падзелаў Рэчы Паспалітай у 1772 і 1793 гг., калі землі колішняга Друцкага княства адышлі да Расійскай імперыі.Найбольш значныя прадстаўнікі роду Друцкіх
З пачатку 15 па канец 18 стагоддзя ў гістарычных крыніцах упамінаюцца каля 150 мужчынскіх прадстаўнікоў роду князёў Друцкіх, якія дзейнічалі на тэрыторыі ВКЛ, і амаль 100 – на тэрыторыі Расіі (калі залічваць да іх і Пуцяціных, паходжанне якіх спрэчнае). Зразумела, далёка не ўсе яны былі прыкметнымі асобамі. Але некаторыя пакінулі яркі след у гістарычных падзеях свайго часу [89].
Пад час панавання вялікага князя Казіміра (1440 – 1492) род Друцкіх прыкметна страціў тыя пазіцыі, якія меў пры Вітаўце і Свідрыгайле. Часткова гэта было выклікана збегам чыста дэмаграфічных акалічнасцяў: прадаўжальнікі рода ў гэтым калене былі пераважна познімі дзецьмі сваіх бацькоў і пасля смерці апошніх заставаліся зусім маладымі, што не вельмі спрыяла іх кар’еры. Так, на момант ранняй смерці Канстанціна Бабіча (у 1440-х гг.) яго сын Андрэй Прыхабскі быў, верагодна, зусім маленькім, бо пачынае прыгадвацца толькі праз некалькі дзесяцігоддзяў. Ён жыў яшчэ ў 1505 г., калі дасягнуў вяршыні сваёй кар’еры – пасады ашмянскага намесніка.
Фёдар Бабіч памёр прыкладна ў 1450-я гг., не займаючы дзяржаўных пасад. На той момант ніхто з яго чатырох сыноў (імі былі Сямён Сакалінскі, Фёдар Канопля, Васіль Шчарбаты і Іван Азярэцкі) не дасягнуў, здаецца, паўналецця. У далейшым яны таксама не вызначыліся на дзяржаўнай службе. Праўда, Сямён Сакалінскі (нарадзіўся прыкладна ў 1430-я гг.) быў даволі значным землеўладальнікам. Яму належаў шэраг маёнткаў у Полацкай зямлі: Бабча, Камень, Несіна (у сучасным Лепельскім раёне), Бешанковічы, Крывіна, Мілкавічы (у Бешанковіцкім), якія ў далешым падзяліліся паміж рознымі адгалінаваннямі яго нашчадкаў – князёў Друцкіх-Сакалінскіх. Не выключана, што частка гэтых маёнткаў уваходзіла ў лік тых неназваных уладанняў, што былі нададзены яго бацьку Фёдару пасля Міхаіла Ямантавіча. Прынамсі, рожавы маёнтак Ямантавічаў — Бачэйкава — знаходзіўся якраз паміж Несінам і Бешанковічамі. Сямён Сакалінскі жыў даволі доўга. Пад час вайны 1512 — 14 гг. ён трапіў у маскоўскі палон, дзе, напэўна, і памёр.
Сыны Івана Пуцяты пачынаюць згадвацца гадоў праз 10 – 15 пасля смерці бацькі, што ўскосна сведчыць пра іх юны ўзрост на той момант. Пра дзяржаўныя пасады Міхаіла і Васіля Пуцяцічаў, а таксама іх дзяцей (Юрыя Міхайлавіча Шышаўскага, Дзмітрыя, Івана, Міхаіла і Алелькі Васільевічаў Горскіх) нічога невядома. Унук Пуцяты Юрый Васільевіч, як ужо згадвалася, у 1500 г. трапіў у маскоўскі палон, адкуль не вярнуўся. А вось Дзмітрый Іванавіч Пуцяціч зрабіў адметную кар’еру – бадай што самую паспяховую ў гэтым пакаленні роду Друцкіх. Упершыню згаданы ў 1467 г. (калі яму было, напэўна, каля 30 гадоў), у 1486 г. ён быў намеснікам Мцэнскага павета на ўсходніх ускрайках ВКЛ, у 1487 – 88 гг. прыгадваецца як бранскі намеснік, а ў 1492 г. стаў кіеўскім ваяводам, якім і заставаўся да сваёй смерці ў 1505 г. Апрача родавых вотчын (Стараселля, Радчы, Зарэмцаў і інш.), у 1499 г. ён атрымаў ад вялікага князя маёнтак Крошын у Новагародскім павеце і Палажаны ў Любашанскай воласці. Чацверты з братоў Пуцяцічаў, Іван, жыў і дзейнічаў у Луцкім павеце, на Валыні (тэрыторыя сённяшняй Украіны). У 1487 – 89 гг. ён прыгадваецца на пасадзе луцкага гараднічага, у 1496 – луцкага ключніка, у 1497 – луцкага падстарасты. У 1506 – 1507 гг. ён займаў пасаду намесніка Перамільскага павета там жа, на Валыні.
Адзіны сын Грыгорыя Сямёнавіча — Васіль (нарадзіўся прыкладна ў 1420-я гг.) — таксама быў звязаны пераважна з украінскімі землямі, дзякуючы свайму шлюбу з дачкой вельмі ўплывовага валынскага баярына Юршы. Звестак пра яго дзяржаўную службу няма. Апошні раз ён прыгадваецца ў 1466 г. У 1488 г. яго сыны Багдан і Васіль, народжаныя недзе ў 1450-я гг., атрымалі ў спадчыну ад сваёй цёткі (другой дачкі пана Юршы) маёнтак Любчу на Валыні, ад якога пачалі тытулавацца князямі Любецкімі. На дзяржаўнай службе яны таксама не вызначыліся.
Сын Васіля Краснага Іван, напэўна, нарадзіўся ў 1440-я гг., незадоўга да смерці бацькі. Жыў ён доўга, бо ў апошні раз прыгадваецца ў 1516 г., калі склаў сваё завяшчанне. У 1488 г. ён даслужыўся да пасады менскага намесніка (старасты), на якой заставаўся да канца жыцця.
На пачатку 16 стагоддзя пачалася дзейнасць самага прыкметнага з унукаў Васіля Пуцяціча – Уладзіміра Іванавіча Горскага. Ён нарадзіўся каля 1490 г. і быў жанаты са сваёй аддаленай раднёй – князёўнай Данмітрай, адной з дачок Андрэя Прыхабскага. Праз гэты шлюб ён набыў частку вотчын згаслай галіны князёў Прыхабскіх. У 1515 г. Уладзімір атрымаў тую ж пасаду, якую раней займаў яго цесць – намесніка ашмянскага. На ёй ён прыгадваецца таксама ў 1520 г. Памёр ён у 1545 г.
У той жа час жыў адзіны ўнук Міхаіла Пуцяціча – Васіль Юр’евіч Талачынскі (нарадзіўся каля 1480 г.), які вышэў ужо неаднаразова прыгадваўся ў сувязі са сваімі шматлікімі вотчынамі. Да яго, нагадаем, перайшла значаная частка спадчыны Дзмітрыя Пуцяціча і Івана Васільевіча Краснага. У 1536 г. князь Талачынскі стаў намеснікам Гомельскага замка, толькі што адваяванага ў Маскоўскай дзяржавы. У 1538 г. ён заняў пасаду аршанскага намесніка і заставаўся на ёй да сваёй смерці ў 1546 г.
З нашчадкаў Фёдара Бабіча адзін яго сын, Іван (нарадзіўся ў 1450-я гг.), як адзначалася вышэй, у 1508 г. прыгадваецца ў летапісах сярод прыхільнікаў Глінскага, якія з’ехалі ў Расію. Сыны Івана — Андрэй і Сямён Азярэцкія, аднак, засталіся ў ВКЛ і захавалі свае вотчыны. Сямён нічым асаблівым не вызначыўся, а Андрэй Іванавіч Азярэцкі (нарадзіўся каля 1480 г.) ужо ў даволі сталым узросце заняў у 1547 г. пасаду аршанскага намесніка, вакантную пасля смерці Васіля Талачынскага. У 1551 г. ён атрымаў ад вялікага князя маёнтак Дусяты ў Браслаўскім павеце. Памёр князь Андрэй у 1558 г. у вельмі сталым узросце.
Сярод іншых прадстаўнікоў роду ў гэты час на дзяржаўнай пасадзе вядомы толькі адзін з чатырох сыноў Сямёна Сакалінскага — Васіль, які нарадзіўся таксама каля 1480 г. і ў 1510-я гг. быў намеснікам воласці Абольцы (сумежнай з друцкімі землямі на поўначы Талачынскага раёна). Неўзабаве вялікі князем Жыгімонт падараваў гэтую воласць сваёй жонцы Боне. Пра далейшую службу Васіля Сакалінскага, які жыў да пачатку 1530-х гг., звестак няма.
Сярод нашчадкаў Івана Бабы, якія засталіся ў Расіі, у канцы 15 стагоддзя дзейнічаў яго ўнук Юрый Васільевіч, які ў 1496 г. быў намеснікам у Пскове, а ў 1499 г. – у Івангарадку. Яго пляменнік Васіль Сямёнавіч Бабічаў быў у 1485 г. намеснікам у Вялікім Ноўгарадзе. Ад яго пайшла наўгародская галіна роду, якая прыкметнай ролі ў далейшым не адыгравала. Пры Іване Грозным дзейнічалі Андрэй і Фёдар Сямёнавічы. У 1555 г. першы з іх кіраваў камісіяй, якая апісвала Звенігародскі павет, а ў 1566 быў ваяводам у Полацку, часова захопленым рускімі пад час Інфлянцкай вайны. Фёдар Сямёнавіч Друцкі ўдзельнічаў у паходзе на Калывань у 1577 г., у 1581 быў асадным ваяводам у Белай на Смаленшчыне, на працягу 1582 – 1592 паслядоўна быў ваяводам у Мцэнску, Серпухаве, Арле, Туле, Крапіўне, а ў 1602 – 1604 – у Почапе [90].
У Інфлянцкай вайне царскімі ваяводамі былі некалькі князёў Пуцяціных: Грыгорый Васільевіч – у Порхаве, Арле і Арэшкаве у 1560-я гг.; Грыгорый Давыдавіч – у Нарве ў 1566, у Ругадзеве ў 1571, у Арэшкаве ў 1574; Міхаіл Міхайлавіч па мянушцы Бык – у Пандзе ў 1579, у Пернаве ў 1582; Андрэй Мацвеявіч – у паходзе на Калывань у 1577 г. Але, як ужо адзначалася, іх прыналежнасць да роду Друцкіх праблематычная.
Тым часам у ВКЛ Сатут, прыняты ў 1566 г., замацоўваў новую сістэму кіравання, утвораную паводле польскага ўзору. Уводзілася іерархія службовых пасад (“урадаў”) на дзяржаўным і мясцовым узроўні. Найбольш важнымі былі пасады ваявод і кашталянаў (па адной на кожнае ваяводства), якія давалі права на месца ў Сенаце. У паветах уводзіліся пасады маршалка, падкаморага, харунжага, суддзі земскага з падсудкам і пісарам, суддзі гродскага з пісарам і інш., якія займаліся найбольш аўтарытэтнымі прадстаўнікамі мясцовай шляхты.
Паводле новага адміністратыўнага падзела ўсе абшары колішняга Друцкага княства ўвайшлі ў Аршанскі павет Віцебскага ваяводства. Апрача таго, князям Друцкім-Сакалінскім належалі маёнткі ў Полацкім ваяводстве, князям Азярэцкім – Дусяты ў Браслаўскім павеце Віленскага ваяводства, а сынам Грыгорыя Фёдаравіча Друцкага-Горскага (Бурнеўскага), жанатага з князёўнай Тамілай Заслаўскай, ад маці перайшлі маёнткі Лошыца, Прылукі і Снаксарава ў Менскім павеце. Частка маёнткаў князёў Друцкіх-Любецкіх знаходзілася ў Валынскім і Кіеўскім ваяводствах, якія з 1569 г. больш не належалі ВКЛ, а ўваходзілі непасрэдна ў склад Польскага каралеўства (“Кароны”). Праз шлюб Багдана Раманавіча Любецкага з літоўскай паненкай Соф’яй Давойнай да яго нашчадкаў перайшоў у 1530-я гг. таксама маёнтак Лунін у Пінскім павеце (сучасны Лунінецкі раён).
Першым з князёў Друцкіх даслужыўся да адной з новаўведзеных пасад Павел Юр’евіч Сакалінскі, які нарадзіўся каля 1500 г. Ён вызначыўся пад час Інфлянцкай вайны з Расіяй, калі быў ротмістрам войска ВКЛ. За ваенныя заслугі ён у 1565 г. атрымаў у якасці лена (гэта значыць – з наследаваннем толькі па мужчынскай лініі, без права продажу) дзяржаўныя маёнткі Лугінавічы і Рубеж у Полацкім ваяводстве. У 1569 г. Павел Сакалінскі заняў вышэйшую з павятовых пасад Аршанскага павета – аршанскага маршалка. Пасля яго смерці каля 1575 г. гэтая пасада перайшла да яго брата Цімафея, які памёр у 1585 г.
Тым часам адзіны сын Паўла, князь Юрый Сакалінскі (нарадзіўся недзе ў 1530-я гг.), таксама быў адметнай асобай. У 1577 г. ён за ваенныя заслугі атрымаў у кіраванне Азярышчанскае і Усвяцкае староствы на поўначы Віцебскага павета, толькі што вызваленыя ад маскоўскіх войскаў. Неўзабаве ён стаў падкаморым Віцебскага павета. У 1597 г. з дазволу караля ён перадаў Азярышчанскае староства родзічу Міхаілу Міхайлавічу Друцкаму-Сакалінскаму, а Усвяцкае – свайму малодшаму сыну Яраславу. Аднак у 1601 г. Яраслаў памёр, пасля чаго Усвяцкае староства вярнулася да Юрыя, які кіраваў ім да сваёй смерці ў 1606 г.
Міхаіл Міхайлавіч Сакалінскі, да якога ў 1597 г. перайшло Азярышчанскае староства, быў унукам таго Васіля Сямёнавіча Сакалінскага, што на пачтаку стагоддзя валодаў Аболецкай воласцю. Ён нарадзіўся каля 1550 г., служыў ротмістрам у войску ВКЛ і ў 1591 г. заняў пасаду аршанскага маршалка. Міхаіл быў у ліку тых нямногіх прадстаўнікоў усходнебеларускай шляхты, якія падтрымалі заключаную ў 1596 г. Берасцейскую царкоўную унію. Сам ён перайшоў у пратэстанцкую веру кальвінісцкага вызнання, а ў канцы жыцця стаў католікам. Першым з князёў Друцкіх ён даслужыўся да сенатарскіх пасад Рэчы Паспалітай, стаўшы ў 1605 г. віцебскім кашталянам, а ў 1613 г. – полацкім ваяводам. Перад самай смерцю ў 1621 г. ён атрымаў прызначэнне на больш высокую ў дзяржаўнай іерархіі пасаду ваводы смаленскага.
Родзічам Юрыя і Міхаіла Сакалінскіх у трэцім калене былі Януш Багданавіч і Ян Андрэявіч (унукі малодшага з чатырох сыноў родапачынальніка Сямёна Сакалінскага – Андрэя). Першы з іх нарадзіўя прыкладна ў 1560-я гады, займаў пасады павятовага ўзроўню: у 1597 г. стаў войскім віцебскім, а ў 1606 г. – падсудкам і падкаморым Полацкага ваяводства, дзе валодаў маёнткам Камень-Астроўна. Памёр ён хутка пасля таго. Стрыечны брат Януша, Ян Андрэявіч, народжаны каля 1560 г. ці крыху пазней, вызначыўся на службе пры двары вялікага князя і ў дзяржаўнай канцылярыі. Змоладу ён быў дваранінам і сакратаром вялікага князя, у 1608 г. заняў пасаду аднаго з пісараў ВКЛ. Аднак меліся за ім і ваенныя заслугі пад час інтэрвенцыі ў Расію ў смутныя 1611 – 13 гг. За іх ён атрымаў Даўгоўскае і Пералайскае староствы ў Літве, а пазней выслужыў Мсціслаўскае, Радамскае і Старадубскае староствы. Незадоўга да смерці ў 1630 г. Ян Скалінскі быў прызначаны рэфендарам ВКЛ (гэтая даволі значная пасада ў дзяржаўным апараце, аднак, не давала права на месца ў Сенаце).
Іншыя галіны роду Друцкіх у другой палове 16 стагоддзя не мелі такіх значных дасягненняў. Род Азярэцкіх быў прадстаўлены ў той час сваімі апошнімі прадстаўнікамі – Багданам Андрэявічам (каля 1530 – 1601) і яго пляменнікам Васілём Васільевічам (каля 1540 – 1607), якія нічым асаблівым не вызначыліся. Прадстаўнікі Друцкіх-Любецкіх у гэты час паміралі маладымі, і іх галіна зусім не была прадстаўлена на дзяржаўнай службе.
Галіну Друцкіх-Горскіх прадстаўлялі сыны Грыгорыя Фёдаравіча Бурнеўскага – Пётр (таксама нічым не прыкметны, памёр каля 1580), Фёдар і Ян. З іх Фёдар, які нарадзіўся ў 1550-я гады, быў удзельнікам Інфлянцкай вайны, а ў 1589 г. атрымаў на ленным праве невялікае Цэльскае староства са складу колішняй Свіслацкай воласці. Памёр ён у 1615 г. Ян нарадзіўся ў 1566 г. Адзіны з братоў ён займаў даволі значную пасаду — з 1605 г. да сваёй смерці ў 1619 г. быў аршанскім маршалкам. І Фёдар, і Ян былі ўжо католікамі.
Бліжэй да сярэдзіны 17 стагоддзя наступнае пакаленне Горскіх дасягнула пэўных вышынь. Сынам Фёдара быў Грыгорый Юрый (Грэгар Ежы), які нарадзіўся каля 1585 г. і атрымаў пасля бацькі леннае Цэльскае староства. У 1635 г. ён быў прызначаны аршанскім старостам, а ў 1650 г. дасягнуў сенатарскай пасады – стаў ваяводам мсціслаўскім. Аршанскае староства ён са згоды караля саступіў старшаму сыну Міхалу, які праз год памёр. Сам Грэгар Ежы памёр у 1659 г., пад час вялікай вайны з Расіяй, калі ўсе яго маёнткі былі заняты рускімі. Яго стрыечны брат Юрый (Ежы), старшы сын Яна, народжаны каля 1600 г., з 1639 г. быў прызначаны харунжым аршанскага павета, а праз год атрымаў таксама староства Упіцкае ў Літве. Заўчасная смерць у 1643 г. паклала канец яго кар’еры.
Князі Любецкія ў гэты перыяд былі прадстаўлены двума лініямі. Адну з іх утвараў Іван Паўлавіч (унук Януша, праўнук Багдана Раманавіча), які ў 1625 – 34 гг. прыгадваецца на нязначнай пасадзе аршанскага падстаросты. Унук Івана Раманавіча Павел Грыгор’евіч тады ж быў суддзёй земскім Луцкага павета на Валыні.
Галіна Друцкіх-Сакалінскіх па-ранейшаму была самай шматлікай і ўплывовай. Сын полацкага і смаленскага ваяводы Міхала, Крыштаф Міхал Сакалінскі (каля 1580 – 1639) з 1607 г. быў вялікакняжацкім сакратаром. Пасля смерці бацькі ў 1621 г. да яго перайшло Азярышчанскае староства. Неўзабаве ён дасягнуў сенатарскіх пасад, стаўшы ў 1623 г. кашталянам мсціслаўскім, а ў 1625 – кашталянам полацкім. Праўда, ваяводскай пасады ён, у адрозненне ад бацькі, так і не дасягнуў. З яго трох сыноў і пяці братоў ніхто больш так высока не ўзняўся. Толькі пазней, ужо пад час вайны з Расіяй, пляменнік Ян Антоні (сын Філона) заняў у 1655 г. пасаду мсціслаўскага кашталяна, якая была ў той час намінальнай, бо ўвесь Мсціслаўскі павет быў ужо заняты рускімі. Памёр ён на гэтай жа пасадзе ў 1662 г., маючы каля 45 – 50 гадоў.
З сыноў Януша Багданавіча Сакалінскага старшы, Стэфан Караль, у 1630 – 38 гг. займаў тую ж пасаду, што раней яго бацька – полацкага падкаморыя. Малодшы сын, Самуэль Станіслаў, народжаны ў 1570-я гг., валодаў шэрагам маёнткаў у далучаным да ВКЛ у 1612 г. Смаленскім ваяводстве. У 1634 г. ён быў смаленскім падваяводзім, з 1637 – смаленскім падкаморым. Калі ў 1654 г. рускае войска зноў заняло Смаленшчыну, сам Стэфан Караль і яго малодшы сын Вінцэнт з’ехалі на захад, а старшы сын, Казімір Самуэль, прыняў расійскае падданства і ахрысціўся ў праваслаўе пад імем Пятра Самойлавіча. Яго нашчадкі ў далейшым утварылі яшчэ адну рускую галіну роду Друцкіх-Сакалінскіх. Самуэль Станіслаў памёр каля 1660 г.
Дзве старшыя лініі князёў Сакалінскіх у гэты перыяд не ўзнімаліся вышэй павятовага ўзроўню. Лінію ленных уладальнікаў Лугінавіч, распачатую ў часы Інфлянцкай вайны Паўлам Юр’евічам, працягваў яго ўнук Ян Юр’евіч (каля 1570 – 1649), які з 1622 г. быў аршанскіи маршалкам. У 1646 г. ён прадаў родавы маёнтак Саколіна князю Галоўчынскаму. Яшчэ пры яго жыцці, у тым жа 1646 г., яго старшы сын Еранім Альбрэхт, стаў аршанскім земскім пісарам, але вышэй гэтай другараднай пасады так і не ўзняўся да сваёй смерці ў 1658 г. Другі сын, Юрый (Ежы), з 1635 г. займаў таксама не вельмі значную пасаду аршанскага падчашага. Памёр ён, здаецца, яшчэ пры жыцці бацькі.
У лініі нашчадкаў Цімафея Юр’евіча Сакалінскага яго ўнук Яраслаў Яраславіч (каля 1570 – пасля 1621) займаў у 1610-я гг. сціплую пасаду полацкага падваяводзія. З чатырох яго сыноў адзін стаў прыкметным дзеячом каталіцкай царквы, а другі – уніяцкай. Старшы сын Ян Казімір, народжаны каля 1600 г., быў католікам і займаў духоўныя пасады спярша смаленскага, а потым віленскага каноніка. Брат апошняга Мікалай Мітрафан, народжаны ў 1610-я ці 1620-я гг., быў архімандрытам базыльянскага кляштара ў Браславе, а з 1671 г. – смаленскім уніяцкім арцыбіскупам. Памёр ён у 1690 г. Два іх пляменніка, Якуб і Дзмітрый (сыны памёршага ў 1650 г. брата Юрыя), пад час вайны ў 1654 г. прынялі расійскае падданства.
Вайна прынесла жудаснае разбурэнне і выклікала глыбокі заняпад Рэчы Паспалітай. Яе палітычны лад у наступныя дзесяцігоддзі вызначаўся шляхецкай анархіяй і барацьбой за ўладу магутных магнацкіх груповак. Князі Друцкія другой паловы 17 – пачатку 18 стагоддзя былі даволі тыповымі прадстаўнікамі тагачаснай беларускай шляхты – спаланізаванымі, не вельмі адукаванымі і не вельмі заможнымі. Варта адзначыць двух апошніх прадстаўнікоў лугінаўскай лініі Друцкіх-Сакалінскіх, якімі былі сын Ераніма Альбрэхта Міхал Леан (каля 1630 – 1690), чашнік аршанскі з 1654 г. і маршалак аршанскі з 1665 г., пазней — пісар ВКЛ, і сын апошняга Караль Міхал (каля 1660 – 1713), які быў даволі значным землеўладальнікам. Апрача леннага Лугінавіцкага маёнтка, праз шлюб з Евай Шверынавай ён набыў Даўгінава ў Ашмянскім павеце, а ў 1692 г. купіў у пана Сапегі суседні з Даўгінавам маёнтак Ілле. Пасля бацькі да яго на ленным праве перайшло атрыманае апошнім у 1685 г. Вяляціцкае староства каля Барысава. У 1703 г. Караль Міхал Сакалінскі стаў кашталянам смаленскім (гэтая пасада была намінальнай, бо Смаленшчына была ў складзе Расіі, але давала права на месца ў Сенаце). Караль Міхал перажыў адзінага сына, і з яго смерцю гэтая лінія перасеклася.
У іншай лініі (камена-астроўненскай) прыкметнай асобай быў Леан Лаўрэнці Друцкі-Сакалінскі (каля 1680 – 1726), сын Фларыяна і праўнук Крыштафа, кашталяна мсціслаўскага. Ён быў духоўнай асобай, дзеячом уніяцкай царквы: з 1713 г. – архімандрытам гродненскага базыльянскага кляштара, а з 1718 г. – смаленскім арцыбіскупам. Ён, а таксама трое яго нічым не прыкметных братоў (Казімір, Юзаф і Кіпрыян), былі апошнімі прадстаўнікамі гэтай лініі.
Галіна князёў Друцкіх-Горскіх таксама скончылася на пачатку 18 стагоддзя. Яе апошнімі прадстаўнікамі былі унукі мсціслаўскага ваяводы Грэгара Ежы – Казімір і Міхал Антоні, народжаныя прыкладна ў 1650-я — 60-я гг. З іх Міхал Антоні займаў пасаду падкаморыя ў Мінскім павеце і памёр пасля 1721 г.
З гэтага часу адзінай галіной, якая працягвала існаваць у ВКЛ, была галіна князёў Любецкіх. Яе прадстаўнік Мікалай (каля 1630 – да 1678) валодаў Лунінам і Пагостам у Пінскім павеце, а таксама праз шлюб з Крысцінай Сцяцкевіч-Заверскай набыў вялікі маёнтак Любавічы ў Аршанскім павеце, на мяжы з Расіяй. Яго сын Шыман, народжаны ў 1660-я гг., у 1697 г. быў паслом ад Аршанскага павета на вальным сойме Рэчы Паспалітай, потым займаў пасаду стольніка оўруцкага (у Кіеўскім ваводстве). Перад самай смерцю ў 1710 г. ён атрымаў прызначэнне на пасаду мінскага кашталяна, але заняць яе не паспеў. Яго брат Багдан Казімір і сын апошняга Юзаф (стольнік аршанскі ў 1728 г.) прыкметнай ролі не адыгравалі.
Апошні ўсплеск князёў Любецкіх прыйшоўся на апошнія дзесяцігоддзі існавання Рэчы Паспалітай, калі дзейнічаў сын Юзафа Францішак (каля 1735 – 1806). У 1764 г. ён быў паслом ад Пінскага павета на вальны сойм, у 1765 г. стаў суддзёй земскім, у 1773 – харунжым, а ў 1782 — маршалкам Пінскага павета. У 1792 г. стаў кавалерам ордэна Белага Арла. Быў удзельнікам прарасійскай Таргавіцкай канфедэрацыі. Ужо ў час, калі ў працэсе другога падзелу Рэчы Паспалітай Пінскі павет быў заняты рускімі войскамі, Францішак Друцкі-Любецкі атрымаў у 1793 г. пасаду пінскага кашталяна, створаную рашэннем азначанай канфедэрацыі. У 1794 г. пабудаваў у сваім маёнтк уЛунін мураваны касцёл. Неўзабаве ў 1795 г. Рэч Паспалітая спыніла сваё існаванне. Францішак перайшоў у расійскае падданства, захаваў свае маёнткі і ў 1799 г. нават купіў у Сапегаў маёнтак Чарлёну ў Гродзенскм павеце. У той час імператар Павел узнавіў дзеянне на тэрыторыі Беларусі Статута 1588 г. Была адноўлена і пасада павятовага маршалка (адпавядала прадвадзіцелю дваранства ў расійскіх губернях). Яе ў 1799 г. заняў старшы сын Францішка Ануфрый, а пасля яго ранняй смерці ў 1802 г. – другі сын Караль. Аднак і ён памёр заўчасна, у 1811 г., ва ўзросце каля 35 гадоў.
Трэці сын Францішка, Францішак Ксаверы Друцкі-Любецкі (1778 – 1846) быў адметным дзеячом у часы Расійскай імперыі. Ён вучыўся ў Санкт-Пецярбургскім кадэцкім корпусе, удзельнічаў у 1799 г. у паходзе А. В. Суворава ў Італію і Швейцарыю. Пасля кантузіі выйшаў у адстаўку. З 1812 г. па чарзе пасля братоў заняў пасаду пінскага маршалка. Пад час вайны 1812 г. выступаў на баку Расіі. У 1816 г. часова быў прызначаны цывільным гродненскім губернатарам, а з 1826 г. стаў міністрам скарбу (фінансаў) у створаным пад эгідай Расіі Царстве Польскім [91].
Польскім [91].
ПСРЛ. Т.7. СПб.,1859. С.242.
ПСРЛ. Т. 2. СПб., 1843. С. 493; ПСРЛ. Т. 7. СПб., 1859. С.67-68; ПСРЛ. Т. 25. М.;Л.,1949. С. 64; ПСРЛ. Т.9. М. 1965. С.211—212.
ПСРЛ. Т. 2. СПб., 1843. С. 519; ПСРЛ. Т. 7. СПб., 1859. С.75; ПСРЛ. Т. 25. М.;Л., 1949. С. 71.
Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Талачынскага раёна. – Мн., 1988. С. 41 – 42.
ПСРЛ. Т. 2. СПб., 1843. С. 620 – 621.
ПСРЛ. Т. 25. М.;Л., 1949. С. 93; ПСРЛ. Т. 10. М. 1965. С. 17.
ПСРЛ. Т. 2. СПб., 1843. С. 691; ПСРЛ. Т. 10. М. 1965. С. 28.
ПСРЛ. Т. 25. М.;Л., 1949. С. 98.
Долгорукий П. Российская родословная книга. Т. 1. СПб., 1854. С. 131.
ПСРЛ. Т. 32. М., 1975. С. 24 – 25, 130; ПСРЛ. Т.35. М., 1980. С. 130 — 131, 146, 148, 217.
ПСРЛ. Т.7. Спб., 1859. С.206; ПСРЛ. Т.10. М. 1965. С. 211; ПСРЛ. Т. 35. М., 1980. С. 28.
Тихомиров М.Н. Описание Тихомировского собрания рукописей. — М., 1968. С. 9.
ПСРЛ. Т.4. СПб., 1848. С.67; ПСРЛ. Т.11. М. 1965. С.17.
Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 43 – 44.
Мonumenta medii aevi historica, res gestes Poloniae illustrantia. Т.6: Codex epistolaris Vitoldi, Magni Ducis Lithuaniae (1376 – 1430) — Cracoviae, 1882. P. 4, 32.
ПСРЛ. Т.35. М., 1980. С. 97, 148.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. — Warszawa, 1897. S. 161.
Acta unii Polski z Litwą. 1385 – 1791 / Wyd. S. Kutrzeba i W. Semkowicz. – Kraków, 1932.
ПСРЛ. Т. 32. М., 1975. С. 149.
Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 114 – 118. У каментарыях да гэтых актаў А. Л. Харашкевіч памылкова звязвае паходжанне князёў Друцкіх з князем Сямёнам (Лугвенам) Альгердавічам, які на самай справе даў пачатак князям Мсціслаўскім: там жа. — М., 1980. Вып. 3. С. 199 – 202.
Любавский М. К. Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства. – М., 1900. С. 54 – 55, 319.
Полоцкие грамоты. Вып. 1. С. 130. Вып. 3. С. 204 – 205.
ПСРЛ. Т.11. М.,1965. С. 239.
Русская историческая библиотека (РИБ). Т. 27. – Спб., 1910. Сл. 377 – 378.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 57.
Любавский М. К. Литовско-русский сейм. С. 324.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 58.
ПСРЛ. Т. 32. М., 1975. С. 153.
ПСРЛ. Т. 32. М., 1975. С. 154.
ПСРЛ. Т. 12. М. 1965. С. 22; ПСРЛ. Т. 25. М.; Л., 1949. С.252.
Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные археографической комиссией. Т. 1. — СПб., 1861. С. 11; Любавский М. К. Литовско-русский сейм. С. 325.
РИБ. Т. 27. Сл. 20.
Там жа. Сл. 21.
Там жа. Сл. 20.
Там жа. Сл. 21.
Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции Кн. 21. – М., 1915. С. 406.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 55 – 64, 135 – 149, 161, 168 – 172, 202 – 212, 360 – 364, 396 – 398, 461 – 488, 536 – 540.
Насевіч В. Л. Род князёў Друцкіх у гісторыі Вялікага княства Літоўскага (XIV – XVI стст.) // Старонкі гісторыі Беларусі. – Мн., 1992. С. 80 – 104; Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 3. С. 295 – 298.
Петров П. Н. История родов русского дворянства. СПб., 1886. С. 45 – 50.
Карыстаюся выказаць падзяку супрацоўніку Інстытута гісторыі НАН М. Ф. Спірыдонаву, які паведаміў мне пра некаторыя звесткі, знойдзеныя ім у Метрыцы ВКЛ.
Русский биографический словарь. Т. 2. – Спб., 1900. С. 384.
Русский биографический словарь. Т. 15. – Спб., С. 160 – 162.
Gumovski M. Pieczęcie Książąt Litewskich // Ateneum Wileński. 1930. Roczn. 7. Zesz. 3 – 4. S. 15 – 16, 33, tab. IX: 68, 69, 71.
Алексеев Л. В. Полоцкая земля — М., 1966. Мал. 34:2.
Марзалюк І. Магілёў у ХІІ – XVII стагоддзях. – Мн., 1998. С. 20; мал. 26:4.
Падрабязнасці пра ў памінанні гэтых маёнткаў прыводзяцца ў працы Ю. Вольфа: Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 135 – 149, 536 – 540.
Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 1. – Спб., 1897. № 9, 498, 694.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 152 – 153, 672 – 673.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 60, 168 – 171, 360 – 364, 461 – 464.
Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России. Т. 1. – Спб., 1861. №№ 1, 88.
Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 1. – Спб., 1897. № 23. 53, 63, 76.
РИБ. Т. 27. Сл. 33.
У 1530-я – 40-я гг. гэтыя маёнткі належалі мужам трох князёвен Прыхабскіх – Станіславу Гамшэю, князям Уладзіміру і Фёдару Горскім, а таксама зяцю апошняга Льву Роскаму. Апрача звестак, прыведзеных Ю. Вольфам, яны згадваюцца ў наступных крыніцах: Беларускі архіў. Т. 2. – Мн., 1928. № 52; Archiwum Książat Sanguszków Sławucie. T. 4. – Lwów, 1890. S. 395, 466 – 467; Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России. Т. 2. – Спб., 1865. С. 148; Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (НГАБ). Ф. 1775. Воп. 1. Спр. 2. Арк. 418; Русская историческая библиотека. Т. 33: Переписи войска Литовского. – Пг., 1915. С. 507 – 508, 511.
НГАБ. Ф. КМФ-18 (Метрыка ВКЛ). Спр. 260. Арк. 391 – 393.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 260 – 261.
Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции. Кн. 21. – М., 1915. С. 456, 465 – 467, 469, 471.
Описание документов и бумаг … Кн. 21. С. 402, 407. Гл. таксама: Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 58.
НГАБ. Ф. 694. Воп. 7. Спр. 832. Арк. 1 – 4.
Описание документов и бумаг … Кн. 21. С. 391.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 583. Арк. 113.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 138, 538.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 239. Арк. 79 – 83.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 249. Арк. 280 – 282.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 234. Арк. 71 адв. – 73.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 362, 457. Тэкст гэтай граматы гл. таксама: Sapiehowie. Materyały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 1. – Petersburg, 1890. Dodatek 32. S. 431 – 433.
Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 14. – Вильно, 1887. С. 175 – 180.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 38. Арк. 203.
РИБ. Т. 27. Сл. 378 – 380.
Archiwum Książat Sanguszków w Sławucie. T. 3. – Lwów, 1890. S. 76 – 77.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 285 – 286.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 203 – 207.
НГАБ. Ф. КМФ-18. Спр. 249. Арк. 280 – 282.
Гэта вынікае з таго, што адну дагаворную грамату Вітаўт падпісаў у 1406 г. пад час знаходжання “в нашем дворце в Копуссе”. Гл.: Полоцкие грамоты / Сост. А. Л. Хорошкевич. – М., 1977. Вып. 1. С. 108 – 113.
Аб гэтым сведчаць іх наданні “службаў у Галоўчыне” і “даніны мядовай Цяцерынскай” мсціслаўскаму Ануфрыеўскаму манастыру, якія прыгадваюцца ў больш познім дакуменце. Гл.: Акты Литовской метрики / Изд. Ф. И. Леонтович. Т. 1. Вып. 1. – Варшава, 1896. С. 14.
Павіннасці, якія ішлі з Магілева пры Ядзвізе, таксама прыгадваюцца ў больш познім дакументце: Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси. Т. 3. Вильно, 1867. № 9.
У Магілёве была складзена ў 1406 г. тая дагаворная грамата Вітаўта, якую ён падпісаў, пераехаўшы ў Копысь (гл. вышэй).
Прынамсі, Басея прыгадваецца разам з Копыссю ў Статутнай грамаце смаленскага князя Расціслава ў 12 стагоддзі. Гл. Памятники русского права. – М., 1953. Т. 2. С. 39 – 42.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 12.
Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 1. № 43, 173, 249, 353, 362.
Аддзел рукапісаў Бібліятэкі АН Літвы. Рукапіс В2 – 1. Арк. 1.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 370.
Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания Первого литовского статута. – М., 1892. С. 254.
Документы Московского архива Министерства юстиции. Т. 1. – М., 1897. С. 123 – 134.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 672 – 673.
Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy … S. 457 – 458.
Sapiehowie. Materyały historyczno-genealogiczne i majątkowe. T. 1. – Petersburg, 1890. S. 66 – 67, 144 – 182.
Інвентары большасці з гэтых маёнткаў Льва Сапегі за 1624 г. захаваліся ў Аддзеле рукапісаў Бібліятэкі Вільнюскага дзяржаўнага універсітэта (Рукап. А-1795, А-1806).
Далейшыя звесткі па тэрыторыщ ВКЛ прыводзяцца паводле працы Ю. Вольфа.
Петров П. Н. История родов русского дворянства. С. 45-50; Русский биографический словарь. Т. 2. С. 384.
Polski Słownik Biograficzny. T. XVII/4. Zeszyt 75; Русский биографический словарь. Т. 6. С. 695-707.
Скрипторий
№ 1
1401.[I.26 альбо II.09], во среду на серкизовой недѣли. Бірштаны. Друцкі князь Сямён Дзмітрыевіч прысягае, што пасля смерці вялікага князя Вітаўта захавае вернасць каралю Польшчы Уладзіславу (Ягайле) і Кароне Польскай.
Арыгінал у XVI ст. спачатку знаходзіўся ў Каронным архіве ў Кракаве. Яго змест апісаны ў інвентары М. Кромера (1551): «1401… Simeon dux Pruczki Demetrij filius promittit post mortem Vitoldi se alium dominum non quesiturum, praeter regem Poloniae». Потым дакумент па невядомай прычыне трапіў у дзяржаўны архіў Вялікага княства Літоўскага. Там, згодна з вопісам 1570-х — 1580-х гг. (1-я кніга запісаў Літоўскай Метрыкі), дакумент захоўваўся ў мяшку № 1 (Universały i pospolite listy Wo. Xa. Littewskieo) пад літарай B: «Oddanie wiary Symona X. Druckiego. 1405. Simon X. Druckj Dymitrow syn obieczuie po śmierci Withołtowej inszego pana ssobie nie szukać, oprocz krola polskiego. Poth pieczęczią. Littera B.» (Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции. Кн. 21. М., 1915. Приложение, с. 325). Потым дакумент апынуўся ў Нясвіжскім архіве Радзівілаў. У 1866 г. яго надрукаваў П. Муханаў, даўшы наступнае апісанне: «Подлинникъ написанъ на хлопчатобумажномъ листкѣ, шириною 5, вышиною 21/2 верш. [222 х 111 мм — А.Л.] небрежнымъ полууставомъ съ немногими титлами, съ запятыми и точками, почти при каждомъ словѣ, сходнымъ съ почеркомъ духовной грам. князя Дмитрія Ив. Донскаго, 1389 г. <…> Внизу грамоты загибъ листа, въ прорѣзѣ коего, на пунцовомъ некрученаго шелка шнуркѣ, сохранилась часть восковаго ковчежца, на коемъ была вытиснута печать; изображеніе на печати сгладилось». Цяперашняе месцазнаходжанне арыгінала невядомае. — Копія 1. Бібліятэка Чартарыйскіх у Кракаве. Тэкі Нарушэвіча, т. 10, с. 127, № 32. «Ex originali arch. Nesviscensis. Coll. Dogelii».
Асноўныя публікацыі і літаратура: Сборник Муханова. Изд. 2-е, доп. СПб., 1866. С. 622, № 350 (па арыгіналу; дата: 1401.I.26); Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za panowania Jagiellonów. T. 1. Warszawa, 1846. S. 88; Daniłowicz I. Skarbiec dyplomatów papiezkich, cesarskich, królewskich, książęcych. T. 1. Wilno, 1860. S. 320, № 714 (па інвентары М. Кромера; дата памылковая: 1400), s. 326, № 725 (паводле 1-й кнігі запісаў Літоўскай Метрыкі; дата: 1401); Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 2. Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 1. 1384–1492 / Cura A. Sokołowski. Kraków, 1876. S. 23, № 30 (па копіі 1, лацінкай; дата: 1401.V.11); Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 6. Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae. 1376-1430 / Collectus opera A. Prochaska. Kraków, 1882. S. 81, № 242 (дата: 11 мая 1401 г.); Akta unji Polski z Litwą. 1385-1791. Kraków, 1932. S. 41-42, № 40 (па публікацыі П. Муханава і копіі 1, транслітарацыя лацінкай, дата: 1401.I.26). — Тэкст прыводзіцца за выданнем П. Муханава, тэкст копіі 1 — за выданнем «Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 1».
Дата. П. Муханаў аргументаваў дату наступным чынам: «Фарисеева (въ древности называвшаяся Серкизовою или Черкизовою) недѣля начиналась въ 1401 году 23 января (Пасха была 3 апрѣля), середа на Серкизовой недѣлѣ 26 января. А поэтому грамота была написана въ 1401 году 26 января». Гэты храналагічны падлік з’яўляецца правільным, але пры адным удакладненні. У старажытнай Русі «серкізавымі» (альбо «серкізнымі») тыднямі называлі «сплошные» («всеядные») сядзміцы, у якія дазвалялася есці скаромную ежу па серадах і пятніцах. Усяго ў праваслаўным календары такіх сядзміц пяць, у тым ліку сядзміца пасля нядзелі аб мытары і фарысеі і сырная сядзміца. У пасланні мітрапаліта кіеўскага і ўсяе Русі Фоція (1420-1425) такія сядзміцы пералічаны: «В прочая же дни всего лета среду и пяток хранита должни есмы. Иногда же и в пон[едельни]к, разве великых недель по Рожестве Христове и по Въскресении Христове, и по Съшествии Святого Духа, и недели Серкизовы. И в тыя недели не предано поститеся» (Русский феодальный архив XIV — первой трети XVI века. Ч. 2. М., 1987. С. 453). Тут, відавочна, да серкізавых аднесена не толькі «фарысеева», але і сырная сядзміца. Таксама ў дакуменце кобрынскай княгіні Ульяны дата 19 лютага 1465 г. названа днём «серкизной недели», што адпавядае сырнай (а не «фарысеевай») сядзміцы. Такім чынам, магчымыя даты прыняцця дакумента друцкага князя Сямёна Дзмітрыевіча не толькі 26 студзеня, але і 9 лютага (на сырнай сядзміцы). Больш верагоднай мне здаецца дата 9 лютага, бо прысяжныя граматы, відавочна, прымаліся бліжэйшымі людзьмі Вітаўта на шляху з Гародна ў Трокі: Аляксандр Патрыкеевіч (31 снежня 1400 г., паміж Гароднам і Мерачам), Іван Альгімонтавіч (5 лютага 1401 г., Мерач), Сямён Дзмітрыевіч Друцкі (9 лютага, Бірштаны), князі Юрый Доўгаўд, Андрэй і Юрый Міхайлавічы (24 лютага, Трокі).
Транслітарацыя П. Муханава паводле арыгінала: Копія з Тэк Нарушэвіча (выданне 1876 г.):
Мы, князь Семенъ Дмитревичъ Дрюцкій.
Знаемо чиню симъ листомъ, аже слюбую и слюбилъ есми и цѣловалъ есми крестъ: по смерти великого князя Витовта, нашего господаря, не искати ми инихъ [sic] господарей [sic] нѣгдѣ мимо нашего господаря кроля Владислава Полско(го) и куруны [sic] Полскоѣ. Не отлучяти ми ся еѣ никоторымъ веременемъ съ тымъ со всѣмъ, што коли имамъ и што ми дасть господарь мой и держю отъ него, съ тыми городми, съ мѣсты, безо лсти и безъ хитрости.
На крѣпость сему листу моему печять свою приложилъ есми, оу дворѣ оу Бирштанѣхъ, во среду на серкизовой недѣли, подъ лѣты Розтва Христова тисячъ лѣтъ и чотыриста лѣтъ и первого лѣта.
My, kniaź Semen Dmitrowicz Druckiy.
Znaiu i czyniu wedomo sim listom: iż szlubuiu i szlubił ieśmy i całował ieśmy krest po smerti wielikoho kniazia Witowda, naszoho hospodara, korola Włodysława polskoho i korony Polskoy ne odłuczaty my sia ieie nikotorym wremenem z tym sowsiem, szto koły imam i potom dast hospodar moy i oderżuiu od neho, z tymi horody i miesty bez złosty i chitrosty.
Na krepost semu listu moiemu peczat swoiu pryłożył ieśmy u dwory u Bisztanich wo seredu na kryżowoy nedeli pod let rozdiestwa Chrystowa 140
№ 2
Troki, 20 kwietnia 1411. Aleksander-Wttoid wielki książę litewski na prośbę biskupa Mikołaja i ka-pituły katedralnej wileńskiej, w zamian za wieś Wiechotnicę w pow. wołkowyskim, daje temuż biskupowi i kościołowi katedralnemu wsie swoje Milejkowo i Moranonnykouycze w pow. krewskim, oraz dziedzinę Błużę nad rzeką Swisłoczą, na tych samych prawach, które posiadali niegdyś synowie Andrzeja ks.
Druckiego, ze wszystkiemi dochodami i przynależytościami, wyjąwszy jedynie prawa i części dziedziczne, należące do Rumbolda i innych ziemian.
In nomine Domini amen. Nos Allexander alias Witowdus a Dei gracia magnus dux Lythuanie b , Russie dominus et c heres etс., significamus tenore presencium perpetue memorie commendantes presentibus et futuris, quibus expedit universis: Quod cum reverendus in Christo pater dominus Nicolaus episcopus honorabileque capitulum ecclesie cathedralis Vilnensis villam suam et ecclesie predicte Wechethnycza d 1 in districtu Volkowiska e sitam et locatam propter situs incompetenciam nobis sponte ac voluntarie resignassent, nos autem statum, honorem, commodum et utilitatem f ecclesiarum spiritualiumque personarum, presertim in ecclesia cathedrali Vilnensi dicta pro cultu divino adaugendo ad honorem et ad s laudem Omnipotentis Dei eiusdemąue Intemerate Virginis Matris Dei h Marie ac beatorum Stanislai episcopi martirisąue’, Ladislai 1 regis et confessoris, memorate cathedralis ecclesie k Vilnensis patronorum, prehonorare et am-pliori favore proseąui cupientes, spe future remuneracionis maiora et 1 utiliora et in situ 10 competenciori bona et hereditates pro eadem villa Vechethnycza m et alias ex nostre liberalitatis munificencia addere, incorporare et attribuere eidem domino episcopo et ecclesie Vilnensi cathedrali anhelantes», villas sive hereditates nostras Mileykowo 02 et Moranonnykouycze PS nuncupatas in districtu Cre\vnensi q sitas hereditatemque Blussza’ 4 in flumine Svislocz s et districtu 1 Svislociensi u eo modo et iure, quo ipsam filii An-15 dreani T ducis de Druczsko w5 tenuerunt, cum triginta pudis mellis, eiusdem Andreani T filiis et duabus pullis alias stawna lukna* mellis Mileykoni in eadem Blussza olim dari consuetis, una cum decem marduribus castorum, venacionibus ac modo stacionis poludze appellato, domino Nicolao episcopo et successoribus suis legittiinis ac ecclesie Vilnensi cathedrali nominatis dedimus, contulimus, donavimus et assignavimus rite ac So racionabiliter modo y predicte ecclesie cathedrali Vilnensi iamąue dieto domino Nicolao episcopo et successoribus suis legittimis datnus, conferimus, donamus, assignamus ac perpetue* incorporamus per presentes іііагшп ас hereditatum predictarum totalem pos-sessionem integram, actualem et realem tenendum, habendum et aa pacifice possiden-dum, utifruendum condicione meliori attenta, vendendum et commutandum cum omnibus et singulis sepedictarum villarum et hereditatum iuribus, fruetibus, utilitatibus, ob-vencionibus bb et pertinenciis universis, agris, pratis, agriculturis, sil vis, borris, nemoribus, mbetis, ąuercetis, mellificiis, pascuis, piscaturis, piscinis, stagnis, rivis, obstaculis, aquis et aąuarum decursibus, ferarum venacionibus et avium aucupacionibus, necnon familiis et hominibus earundem villarum, ceterisąue omnibus et singulis 00 coniunetim et divisim 50 usibus in predietis villis undecumąue provenientibus, ąuibuscumąue nominibus et оса-bulis censeantur, sepefate ecclesie Vilnensi et ipsius episcopo vigore commutacionis sed magis munificencie ascribimus liberalitate, nichil penitus pro nobis et nostris successo-ribus in predictis villis iuris, proprietatis et dominii sive iurisdicionis reservan(tes); iuri-bus tamen et porcionibus hereditariis ad fideles nostros Rvmboldum dd6 et alios terri-genas in predicta hereditate Blussza pertinentibus, que ab ipsis absque ee eorum volun- 6 tatę alienari non debeant, semper salvis et exclusis. Haruin quibus sigillum nostrum „ maius est appensum testimonio literarum. Actum et datum Troki, feria secunda ргохіта post dominicam ».Quasimodo geniti* anno Domini millesimo quadringentesimo undecimo.
Presentibus nobilibus ac strennuis viris dominis Michaele alias Minigallo» de Dewenyszki Bg , Alberto alias Moniwid’ 1 ‘ 1 voyeuoda» Vilnensi, Stanislao alias Czupurna mar- ю schalko 11 aule nostre, Nicolao alias Kynsgal kk , Rumpoldo» capitaneo Samagittiarum mm , Gregorio alias Gedigold nn , multisque aliis nostris nobilibus fidedignis.
a Alexander alias Witoldus Lib. II; Vitoldus Сzаrt.
b Lituaniae Lib. II; Litvianie Czart.
c atque Lib. II i Czart.
d Wechetnica Lib. II; Wechetnica Czart. e Wolkowiska Lib. II; Wolkowyska Czart.
f utilitates Lib. II i Czart.
g brak w Czart.
h brak w Lib. II i Czart.
‘ ac martiris Lib. II i Czart.
J Wladislai popr. na Ladislai Lib. II k ecclesiae cathedralis Czart.
‘ brak w Ctart.
m / w. pod d n an-hellantes Lib. II ° nwina czytać i Maleykowo Lib. II p Moranonnykonice Lib. II i Czart.
ч Creunensi 35 Lib. II- Crevnensi Czart.
r Blusza Czart. • Swislocz Lib. II i Czart. * districtum Lib. I u Swislo-censi Czart.
T Andream Lib. I w tak Lib. II popr. з Drucsko i Czart.; Drucissko Lib. I x Łubka Czart.
T numero Lib. I; primo Lib. II i Czart. • perpetuo Lib. II i Czart. •* ac Lib. II; brak w Czart.
advencionibus Lib. I » brak tych dwóch wyrazów w Lib. I
Or. brak. Miał się znajdować jeszcze w pierwszej połowie w. XIX w Archiwum Kapituły Wileńskiej (zob. niżej Reg. 1).
Kop. 1. Lig. I 2 k. LXII—LXIII z nagł. Privilegium super Myleykouo et Moranonnykowycze; obok numeracja ówczesna 4 popr. później na 5. — 2. Lib. II str.
317—320 nr 102 z nagł. Commutatio ab Alexandro Vitoldo facta pro bonis Wechetnica villarum Mileykowo et Moranonnikowice, Blusza ecclesiae cathedrali Vilnensi incorporatarum; obok nr. 4 popr. na VI i ręką ks. W. Mocarskiego Lectum correctum. — 3. Lib. Magn. k. VI— VI z nagłówkiem takim samym jak w Lib. II. — Ą. Czart. k. IX’—X’ z tym samym nagłówkiem (tylko: Wechatnica).
Reg. 1. Bałiński M., Historya miasta Wilna T. I str. 171—172 w przypisie 70, z zaznaczeniem, ze ten przywilej wraz z innemi «dotąd zachowany» znajduje się w Archiwum Kapituły Wileńskiej.
Reg.2. Daniłowicz, Skarbiec dipl. T. II str. 3—4. nr 959 z błędnym zapiskiem: «Oryginał przechowuje się w kapitule wileńskiej», z powołaniem się na Bałińskiego l.c.
Uw. Zamianę tę Witołdową zatwierdził król Władysław Jagiełło w Trokach d. 21 października r. 1430 (zob. niżej pod tą datą). Wydanie niniejsze opiera się na przekazie tekstów w Lib. I i II bezpośrednio od siebie niezawisłych. Witołdozve nadanie Wiechotnicy na rzecz kościoła wileńskiego zob. wyżej Nr 14.; por. też Nr I.
Публикация: KDKW, т.1, №55.Нотатки
- Gumovski M. Pieczęcie Książąt Litewskich // Ateneum Wileński. 1930. Roczn. 7. Zesz. 3 – 4. S. 15 – 16, 33, tab. IX: 68, 69, 71.[↩]
- Алексеев Л. В. Полоцкая земля — М., 1966. Мал. 34:2.[↩]
- Марзалюк І. Магілёў у ХІІ – XVII стагоддзях. – Мн., 1998. С. 20; мал. 26:4.[↩]
- Древний помянник Киево–Печерской лавры (конца XV и начала XVI столетия) // Чтения в Историческом обществе Нестора летописца (далей — ЧИОНЛ). 1892. Кн. 6. Приложение. С. IX; Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795. Kraków, 1885. S.[↩]
- ПСРЛ. Т. 35. С. 35, 58, 77, 107; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy. S. 7, 57.[↩]
- GStAPK. OF 14. S. 708 = EECUB. Bd. 8. № 6454 S. 378; Nr. 649. S. 380; ПСРЛ. T. 35. C. 34, 57, 76, 107.[↩]
- Dlugossii J. Annales. Lib. XII (1445–1461). P. 24, 46, 60).[↩]
- Gumowski M. Pieczęcie ksiąžąt litewskich. S. 716; Однороженко О. А. Руські королівські, господарські та князівські печатки. № 94. C. 74, 229; Он же. Геральдика членів господарської ради. С. 161–162; Шаланда А. И. Геральдика князей Друцких. С. 321, рис. 11.5.[↩]
- LM-6. – № 530. – Р. 312 [1505].[↩]